HomeΕΛΙΞΗΡΙΑ ΜΝΗΜΗΣΑπό τη μικρή εικόνα στη μεγάλη και αντιστρόφως – (Μικρό σχόλιο στο: «Βαλέριος Χατζηγεωργίου- εις μνήμην»)

Από τη μικρή εικόνα στη μεγάλη και αντιστρόφως – (Μικρό σχόλιο στο: «Βαλέριος Χατζηγεωργίου- εις μνήμην»)

Του Δημήτρη Σπ. Τσερέ

Διαβάζοντας στο Άρωμα Λευκάδας το καλογραμμένο άρθρο «Βαλέριος Χατζηγεωργίου- εις μνήμην» (και τις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες φωτογραφίες, που το συνοδεύουν, ο υπομνηματισμός των οποίων μπορεί να αποτελέσει ξεχωριστό άρθρο για κάθε μία), αβίαστα ήρθαν στο μυαλό μου ορισμένες σκέψεις και εικόνες – απότοκα προφανώς της αγάπης μου για την τοπική ιστορία και της δασκαλικής μου ιδιότητας.

Εκείνο που βασικά με «τσίγκλισε» ήταν πως από την ατομική περίπτωση του βιογραφούμενου στο εν λόγω άρθρο μπορούμε να αναχθούμε στη μεγάλη εικόνα της ιστορίας και από εκεί να ξαναγυρίσουμε και να φωτίσουμε καλύτερη τη μικρή. Με άλλα λόγια πως από μια ατομική περίπτωση μπορεί να κατασκευαστεί παραδειγματικό σχήμα ερμηνείας και κατανόησης μειζόνων ιστορικών γεγονότων(1).

Ο Χρύσανθος Χατζηγεωργίου με τη σύζυγό του στη Σινώπη του Πόντου

Ξεκινάμε από τη μικρή εικόνα της αφετηρίας μας, την ατομική περίπτωση: Σινώπη του Πόντου, 1901. Γεννιέται ο Χρύσανθος Χατζηγεωργίου, ο πατέρας του Βαλέριου, ο γενάρχης των εν Λευκάδι Χατζηγεωργίου. Η οικογένειά του ανήκει στα μεσοαστικά στρώματα: ο πατέρας του είναι ξυλέμπορος. Και ο ίδιος διαλέγει ένα επίζηλο αστικό επάγγελμα, αυτό του χρυσοχόου.

Πάμε στη μεγάλη εικόνα της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα: Στην Ν.Α. Ευρώπη βλέπουμε δύο Ελλάδες. Η πρώτη είναι η εικόνα του Μείζονος Ελληνισμού, του Ελληνισμού της Διασποράς. Του ακμάζοντος οικονομικά και πνευματικά Ελληνισμού της Ιωνίας (Σμύρνη), του Πόντου (Τραπεζούντα, Σινώπη), της Αιγύπτου (Αλεξάνδρεια), της Ρωσίας (Οδησσός).

Η άλλη είναι η μητροπολιτική Ελλάδα. Το μικρό ελληνικό βασίλειο που φτάνει ως την Άρτα και λίγο πάνω από τη Λάρισα. Μένουν έξω από τον ελληνικό κρατικό κορμό η Ήπειρος, η Μακεδονία, η Θράκη, η Κρήτη, τα νησιά Ανατολικού Αιγαίου. Η ώρα του Βενιζέλου δεν έχει φτάσει ακόμα.

Πάμε στη μεγάλη εικόνα της δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα: Βαλκανικοί Πόλεμοι, Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, Εθνικός Διχασμός, Μικρασιατική Εκστρατεία. Θρίαμβος της πολιτικής του μητροπολιτικού ελληνικού κέντρου, σχεδιασμένης και εκτελεσμένης από τον Ελευθέριο Βενιζέλο: η χώρα υπερδιπλασιάζεται, φτάνει στον Έβρο και στο Λιβυκό πέλαγος. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα αναζωπυρώνονται πρόσκαιρα οι ελπίδες του Ελληνισμού της Ιωνίας και του Πόντου ότι έφτασε η ώρα της ενσωμάτωσης στη μητέρα πατρίδα αλλά κάτω από την απατηλή επιφάνεια επωάζεται η καταστροφή του.

Η καταστροφή του Ελληνισμού της Ιωνίας και του Πόντου αρχίζει και εξελίσσεται μέσα στα ταραγμένα χρόνια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου (1914-1918) συντελείται δε και επισημοποιείται μετά τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922 με την ελληνοτουρκική Σύμβαση του Ιανουαρίου 1923 για την ανταλλαγή των πληθυσμών και τη διεθνή Συνθήκη της Λωζάνης τον Ιούλιο του 1923.

Ας ζουμάρουμε στην εικόνα: Μέσα σ’ αυτόν τον χαλασμό η οικογένεια Χατζηγεωργίου, όπως και τόσοι άλλοι ξεριζωμένοι, παίρνει τον δρόμο της προσφυγιάς. Η καθημαγμένη Ελλάδα δέχεται πάνω από 1.300.000 πρόσφυγες. Γήπεδα, πλατεία, εκκλησίες, δημόσια κτίρια γεμίζουν από απελπισμένους πρόσφυγες, πουθενά δεν μένει κενός χώρος. Η «Ιθάκη» της οικογένειας Χατζηγεωργίου είναι η Λευκάδα – η ομηρική Ιθάκη του Δαίλπφερδ.

Ας ζουμάρουμε λίγο περισσότερο στην εικόνα αυτή: Λευκάδα. Τρίτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Τι είναι η Λευκάδα της εποχής; Αυτό που λέμε σήμερα «ιστορικό κέντρο», μια πόλη που σταματάει στον Άγιο Μηνά – άντε να βάλουμε και την «Καινούργια Χώρα». Πού να τους βάλεις τους πρόσφυγες; Ο χώρος του Κάστρου είναι ο πρώτος χώρος, στον οποίο φιλοξενούνται (καλύτερα: στοιβάζονται), έως ότου χτιστούν τα μικρά σπιτάκια στη Νεάπολη, τα «προσφυγικά», από τα οποία έχουν απομείνει πλέον ελάχιστα – ένα-δύο μόνο έχω εγώ υπόψη μου.

Στο σημείο αυτό ας αλλάξουμε ερευνητικό εργαλείο και ας επιχειρήσουμε μια κοινωνική τομή: Ο γενάρχης Χρύσανθος Χατζηγεωργίου ήταν χρυσοχόος, γόνος εμπορικής οικογένειας. Ανήκε λοιπόν στα μεσοαστικά στρώματα. Αγόρασε μεγάλο ιδιόκτητο σπίτι στην πόλη της Λευκάδας. Η εγκατάσταση όμως των περισσότερων προσφύγων στη Λευκάδα, όπως ήδη είπαμε, ακολούθησε άλλη πορεία: Κάστρο και μετά στα προσφυγικά της Νεάπολης.

Ένας κουλουράς (πρόσφυγας) στα σπιτάκια του Κάστρου

Επομένως, από την ατομική περίπτωση αναγόμαστε στο γενικό παραδειγματικό σχήμα: Ο προσφυγικός πληθυσμός είχε και αγρότες και αστούς. Πολλούς αστούς, οι οποίοι κατά κανόνα υπερτερούσαν των ντόπιων σε επιχειρηματικό πνεύμα και είχαν ανώτερο κοινωνικό και μορφωτικό επίπεδο από αυτούς, κάτι που αποτέλεσε αιτία φθόνου εναντίον τους και δυσκόλευε την ενσωμάτωσή τους – είναι γνωστή π.χ. η επιφυλακτική, έως εχθρική στάση, των γηγενών στο ντύσιμο και την εν γένει συμπεριφορά των γυναικών των αστών προσφύγων.

Όσοι πρόσφυγες κατάφεραν να διασώσουν τα χρήματά τους, είχαν καλύτερη τύχη. Οι άλλοι όχι. Συνοικία προσφύγων είναι η Νέα Σμύρνη, συνοικία προσφύγων είναι και η Κοκκινιά!

Επιλογικά: Ο βιογραφούμενος στο άρθρο Βαλέριος Χατζηγεωργίου ανήκει σε μια μεταβατική γενιά προσφύγων: Στη γενιά εκείνη που στα παιδικά τους χρόνια έζησαν τις δυσκολίες της ενσωμάτωσης στην ελληνική κοινωνία και στην ενηλικίωσή τους την ικανοποίηση της ενσωμάτωσης και της καταξίωσης. Και τα χρόνια της ενηλικίωσης και καταξίωσης του Βαλέριου Χατζηγεωργίου συμπίπτουν με τα δύσκολα μετεμφυλιακά χρόνια που η λευκαδική κοινωνία προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές της, να ξεφύγει από τη στέρηση και να βελτιώσει το επίπεδο της ζωής της, επιστρατεύοντας στον αγώνα αυτό και την πίστη της στη χρησιμότητα των πολιτισμικών αξιών. Αυτή η ορμή εκφράζεται, κατά μεγάλο μέρος, μέσα από τον «Ορφέα», του οποίου ο Β.Χ. αποτέλεσε αναντικατάστατο «πολυεργαλείο», όπως είναι τοις πάσιν γνωστό – το δείχνουν εξάλλου εμφαντικά και οι δημοσιευόμενες φωτογραφίες. Και είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον ότι το φιλέρευνον του πνεύματός και οι ποικίλες δεξιότητές του ανδρός δεν αποτελούν μόνο ατομικά προτερήματά του αλλά μας βοηθάνε να διαβάσουμε καλύτερα τη μεγάλη εικόνα: συνδέονται με το φιλέρευνο και πρωτοποριακό πνεύμα, με το οποίο η προσφυγιά μπόλιασε την ελληνική κοινωνία.

Σήμερα, στη μικρή μας πόλη οι πρόσφυγες έχουν ενσωματωθεί πλήρως από καιρό. Τα ίχνη τους δεν πλέον είναι ορατά παρά μόνο σε όσους διαθέτουν τις κατάλληλες κεραίες. Και το μικρό αυτό σημείωμα ας είναι πρώτα πρώτα ένα μικρό αφιέρωμα στους ανθρώπους εκείνους που τα άγρια κύματα των ταραγμένων εκείνων χρόνων τους έφεραν ναυαγούς στις ακτές της μικρής μας πόλης. Κι ας είναι ακόμα ένας μικρός οδηγός για όσους τον χρειαστούν – για να μη κοπεί εντελώς το νήμα της μνήμης, που μας συνδέει με την ιστορία του τόπου μας.

1) Επειδή οι δρόμοι της ιστορίας είναι πολλοί και απροσδόκητοι, να προσθέσω και τούτο: Ο παππούς μου (Δημήτρης Σπ. Τσερές κι αυτός) ήταν φίλος του Χρύσανθου Χατζηγεωργίου. Στις ατελείωτες διηγήσεις του μού μιλούσε συχνά για τον «φίλο μου τον Χρύσανθο, τον πρόσφυγα». Θαύμαζε κυρίως (χωριάτης ο ίδιος χωρίς ρολόι και χρυσαφικά!) την τέχνη του φίλου του ως χρυσοχόου και ωρολογοποιού. Έτσι εγώ μπορεί τον φίλο του να μην τον γνώρισα ποτέ προσωπικά (όπως δεν γνώρισα και τον Βαλέριο) αλλά οι διηγήσεις του παππού μου τον έκαναν ένα από τα βασικά πρόσωπα της παιδικής μου προσωπογραφικής πινακοθήκης. Αυτές οι θησαυρισμένες παιδικές μνήμες λογικά δεν είναι αμέτοχες στο γράψιμο του παρόντος.

Προηγουμενο αρθρο
«Του Έρωτος Η Τιμητική» - Κηποθέατρο «Άγγελος Σικελιανός»
Επομενο αρθρο
Αναστέλλονται όλες οι εκδηλώσεις στη Βιβλιοθήκη για το καλοκαίρι

4 Σχόλια

  1. Θεόδωρος Βουζαλής
    11 Σεπτεμβρίου 2019 at 17:56 — Απάντηση

    Πάρα πολύ καλή η αναφορά του καθηγητή Δημήτριου Τσερέ, για ένα θέμα, που αφορά την ιστορική πορεία της Πατρίδας μας, των Μικρασιατών προσφύγων και της οικογένειας του Βαλέριου Χατζηγεωργίου. Κάλυψε ένα ιστορικό κενό των Μικρασιατών προσφύγων στην Λευκάδα (εγκατάσταση, διαβίωση, προσαρμογή κλπ), που δεν έχει καταγραφεί σε επίσημα ιστορικά βιβλία και επόμενο είναι να αγνοείται. Δυστυχώς η Ιστορική Μνήμη στην Ελλάδα, είναι γνωστό, ότι λειτουργεί με μεγάλη βραδύτητα.

  2. ΜΝΗΜΩΝ
    7 Ιουλίου 2019 at 10:27 — Απάντηση

    Νομίζω ότι είναι ένα άρθρο κατάλληλο για τη διδασκαλία της Τοπικής Ιστορίας. Τον λόγο έχουν οι Διευθυντές των Σχολείων και οι διδάσκοντες καθηγητές!

    • AMALIA
      8 Ιουλίου 2019 at 10:36 — Απάντηση

      Με όλο τον σεβασμό κ. ΜΝΗΜΩΝ. Σε ποιους απευθύνεσθε; Περιμένετε ανταπόκριση;

  3. Χρύσανθος Χατζηγεωργίου
    4 Ιουλίου 2019 at 17:36 — Απάντηση

    Πολύ καλό άρθρο που σκιαγραφεί με ακρίβεια και σαφήνεια τις δύσκολες χρονικές περιόδους της προσφυγιάς και της προσαρμογής των προσφύγων στην Ελλάδα. Ευχαριστούμε από καρδιάς τον καθηγητή κ. Δημ. Τσερέ για το εν λόγω αφιέρωμα στη μνήμη του πατρός μας Βαλερίου και παππού μας Χρυσάνθου Χατζηγεωργίου.

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.