Γεράσιμος Δ. Γρηγόρης: Μια πολύπλευρη προσωπικότητα

Ο Γεράσιμος Γρηγόρης (1907 – 1985) γεννήθηκε στους Σφακιώτες της Λευκάδας το 1907 από αγροτική οικογένεια. Μετά την αποφοίτησή του από το Γυμνάσιο Λευκάδας σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Επαγγελματικά ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία.

Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα με δημοσιεύσεις ποιημάτων σε περιοδικά της εποχής του, από τα φοιτητικά του χρόνια. Συνεργάστηκε με πολλά περιοδικά και εφημερίδες. Έλαβε μέρος στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και στην Εθνική Αντίσταση.

Ο Γρηγόρης πολύπλευρη προσωπικότητα, όπως ήταν, πέρα από τη δημοσιογραφία, έγραψε ποίηση και πεζογραφία. Ασχολήθηκε με τη σκίτσογραφία, τη ζωγραφική, τη λαογραφία και μετέφρασε αρχαίους τραγικούς. Ως λογοτέχνης ευδοκίμησε περισσότερο στον πεζό λόγο.

Η πρώτη συλλογή διηγημάτων με τίτλο Πορεία μέσα στη νύχτα εκδόθηκε το 1939 και περιλαμβάνει 9 διηγήματα. Ακολουθούν σι συλλογές:

— Η πολιτεία ξέσκεπη, 1958με 10 διηγήματα. πήρε Κρατικό Βραβείο.
— Πέρα από την όχθη, 1964 με 9 διηγήματα. πήρε το Α’ Κρατικό Βραβείο.
— Εστία αντιστάσεως, 1970. Επιλογή διηγημάτων από την 2η και 3η συλλογή.
— Τα καινούργια άρβυλα, 1972 με 9 διηγήματα.
— Φύλλα δάφνης, 1992.

Εξέδωσε μια μόνο ποιητική συλλογή με τον τίτλο Επιστροφή στην ποίηση, 1980.

Κοντά στο πρωτότυπο έργο του πολύ αξιόλογο είναι και το μεταφραστικό του. Μετέφρασε έμμετρα Τραχίνιες, Αντιγόνη και Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή. Η μετάφραση της Αντιγόνης βραβεύτηκε από το Εθνικό Θέατρο. Ο θίασος «Δεσμοί» της Ασπασίας Παπαθανασίου ανέβασε την Αντιγόνη στη• μετάφραση του Γρηγόρη.

Επιμελήθηκε την έκδοση δύο λευκωμάτων, ένα για τον Άγγελο Σικελιανό, 1971 και ένα για τον Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, 1975, που εκδόθηκαν από την Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών. Τα λευκώματα αυτά με το υλικό που περιέχουν και τη δομή με την οποία έχουν οργανωθεί αποτελούν σημαντικές φιλολογικές εργασίες για τους δύο ποιητές.

Το πεζογραφικό του έργο μεταφράστηκε σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες. Η συλλογή Ξέσκεπη Πολιτεία μεταφράστηκε στα ρουμανικά σε 10.000. Μεγάλο μέρος από το έργο του είναι δημοσιευμένο σε περιοδικά και ανθολογίες.

Το πεζογραφικό έργο του Γρηγόρη συνοψίζεται σε 37 διηγήματα.

Ως προς το περιεχόμενο των διηγημάτων πηγή έμπνευσης είναι, κυρίως, το αγροτικό περιβάλλον, είναι οι χωρικοί της ιδιαίτερης πατρίδας, στο πρόσωπο των οποίων αποτυπώνονται όλοι οι Έλληνες χωρικοί, άνδρες και γυναίκες. Στα διηγήματά του παρακολουθεί τους ανθρώπους αυτούς σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής τους, στην καθημερινότητα αλλά και στις μεγάλες και κρίσιμες στιγμές του πολέμου. Παρακολουθεί και καταγράφει την αναμέτρηση των χωρικών με κάθε αντιξοότητα της ζωής τους και υπογραμμίζει την καρτερικότητά τους.

Ο τρόπος έκφρασης στα διηγήματά του είναι λιτός. Ο λόγος του είναι απλός. Χαρακτηριστικό της γραφής του είναι η αποτύπωση του καίριου και του ουσιαστικού με τρόπο αδρό. Έχει την ικανότητα να διεισδύει και να παρακολουθεί τη ζωή των ηρώων του στην καθημερινότητα και να καταγράφει με παραστατικό τρόπο τους αγώνες και τις αγωνίες τους για την επιβίωση αλλά και το στοιχείο της γενναιότητας και της ανθρωπιάς που αντιμετωπίζουν τις αντιξοότητες της ζωής.

Εκείνο που χαρακτηρίζει ιδιαίτερα τη γραφή του είναι η ρεαλιστική απεικόνιση των πραγμάτων και καταστάσεων.

Η γλώσσα που χρησιμοποιεί στο έργο του είναι η Δημοτική. Η δημοτική του Γρηγόρη δεν έχει τίποτα το τεχνητό και το αδέξιο, είναι μία ζωντανή στρωτή και νευρώδης γλώσσα που σπάνια συναντάμε σε λογοτεχνικά κείμενα.*

« Όταν άρχισε να γράφει, είχε ήδη μέσα του μιάν αστείρευτη αφετηρία από όπου αντλούσε: τη Λευκάδα. Μια Λευκάδα, που ο ίδιος είχε ζήσει έντονα, σαν αγροτόπαιδο, γνωρίζοντας από κοντά ανθρώπους και πράγματα. Η συνεχής παραμονή του στην Αθήνα όχι μόνο δεν αποδυνάμωσε αυτή την Λευκαδίτικη εμπειρία, αλλά και την ενίσχυσε αντιθετικά: σαν μέτρο αντίδρασης και σαν οδυνηρή νοσταλγία. Οι νοσταλγίες όμως του Γρηγόρη, που καταγράφονται στο έργο του, είναι δημιουργικές και πρωταρχικές. Έτσι η Λευκάδα μέσα στο έργο του παίρνει συχνά μιαν άλλη μορφή, εντασσόμενη σε ένα ευρύτατο ελληνικό περίγραμμα»**

Συχνά η οικογενειακή μας ζωή είχε σημείο αναφοράς τα βιβλία του. Ακόμα και το χρόνο τον υπολογίζαμε σε σχέση με τους τίτλους αυτών. Έλεγε η μητέρα: Αυτό έγινε τότε που ο πατέρας σας έβγαλε την «Πολιτεία ξέσκεπη». Το άλλο συνέβη τότε που έγραφε την «Εστία Αντιστάσεως». Ο τάδε παντρεύτηκε όταν ετοίμαζε το λεύκωμα για τον Βαλαωρίτη.

Θυμάμαι κάποιες βραδιές να μας απαγγέλλει την Αντιγόνη και τις Τραχίνιες του Σοφοκλή – εμείς, η οικογένειά του, είχαμε το προνόμιο να είμαστε το πρώτο κοινό στο οποίο δοκίμαζε τη μουσικότητα των στίχων που είχε μεταφράσει.

Τον παρακολουθούσα να σκιτσάρει με απίστευτη ευκολία, ευκολία που με εντυπωσίαζε. Να ανακατεύει τα χρώματα, τα πινέλα και μετά να βάζει το χαρτί πάνω στη λάμπα για να στεγνώσει πιο γρήγορα το μελάνι. Όταν ζωγράφιζε, πραγματικά το διασκέδαζε. Σαν ένα παιδί που έπαιζε με τις μπογιές του.

Του άρεσε να διηγείται με τον δικό του μοναδικό τρόπο ιστορίες από τη Λευκάδα αλλά και από τα όσα έζησε στο Αλβανικό μέτωπο και να απολαμβάνει τις βόλτες στην εξοχή στις οποίες πάντα κοντοστεκόταν για να μυρίσει όποιο λουλούδι φύτρωνε στο χωριό του. Πιστεύω ότι ήταν ο μυστικός του τρόπος να ξυπνάει μέσα από τις ευωδιές τις δυνατές μνήμες που κουβαλούσε σα φυλαχτό από τη Λευκάδα. Γιατί θα πρέπει να πω ότι ο πατέρας ήταν στην πραγματικότητα ένας ξενιτεμένος. Μερικοί φίλοι του τον περιέγραφαν χαριτολογώντας ως «εκπολιτισμένο χωριάτη» γιατί, αν και έζησε χρόνια στην Αθήνα, ποτέ δεν πρόδωσε την λευκαδίτικη καταγωγή του, ποτέ δεν υιοθέτησε την επιτηδευμένη συμπεριφορά του ανθρώπου της πόλης.***

* Δημήτριος Χ.Σκλαβενίτης
** Αριστόξενος Σκιαδάς
*** Βαγγέλης Γ. Γρηγόρης

Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών (2003)