HomeΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣΗ ταυτότητα του Έλληνα

Η ταυτότητα του Έλληνα

Γράφει η Παρασκευή Σιδερά-Λύτρα

Πριν από σαράντα τόσα χρόνια στα πλαίσια μιας ευρύτερης μελέτης διατύπωσα και τις σκέψεις μου για χαρακτηριστικά –θετικά και αρνητικά– της ταυτότητας του Έλληνα, όπως εκδηλώνονται στη συμπεριφορά του στην καθημερινή ζωή.

Αυτό δεν σημαίνει, ότι θεωρώ τον Έλληνα σαν ένα τύπο ανθρώπου με χαρακτηριστικά που ισχύουν γενικά και απαράβατα για όλους και πάντα. Ο άνθρωπος δεν είναι αντικείμενο που μπορείς να παραστήσεις περιγράφοντάς το, και ούτε όλοι οι Έλληνες παρουσιάζουν πάντες τα ίδια χαρακτηριστικά. Ο κάθε ένας είναι μοναδικός, ένα ξεχωριστό άτομο με την ιδιομορφία του και τον ιδιαίτεροό του ψυχικό κόσμο. Εξ άλλου οι εντυπώσεις του παρατηρούντος και γράφοντος είναι κατά μέγα μέρος υποκειμενικές. Επί πλέον οι συνθήκες του περιβάλλοντος αλλάζουν και οι άνθρωποι αναλόγως επίσης. Εντούτοις στη βάση παραμένει κάτι ως πυρήνας. Αναφέρω λοιπόν κι εδώ μερικά χαρακτηριστικά της ταυτότητας του Έλληνα, όπως τά έβλεπα τότε και μπορώ να πω, ότι βλέπω γενικά και τώρα.

Η φιλοξενία του Έλληνα εξέπληττε συχνά τους ξένους. Το σπίτι είναι ανοικτό, για να δεχτεί τον ξένο, ιδιαίτερα στην επαρχία, που η επικοινωνία είναι προσωπικότερη. Είναι χαρακτηριστικό, ότι η ελληνική λέξη “ξένος” δεν σημαίνει μόνο τον ερχόμενο από αλλού, από ξένο τόπο, αλλά και τον φιλοξενούμενο. Άφησε την κληρονομιά του ο “ξένιος Ζεύς”; Το ρήμα “φιλοξενώ” δεν σημαίνει τίποτε άλλο παρά “προσφέρω τη φιλία μου, την αγάπη μου στον ξένο”, αφού πρωταρχικά “φιλώ” σημαίνει “αγαπώ”.

Η θέρμη των συναισθημάτων και η αυθόρμητη προθυμία για βοήθεια συνοδεύονται περαιτέρω από ένα άνοιγμα, ας πούμε, της καρδιάς. Αυτό το άνοιγμα μεταβάλλεται συχνά σε περιέργεια, που προέρχεται από μια εσωτερκή ανάγκη να διερευνήσουν όλα γύρω και να λάβουν γνώση των πάντων. Ο Έλληνας ρωτάει πολύ, λέει όμως πολλά και για τον εαυτό του. Διηγείται ευχαρίστως για τις δικές του υποθέσεις – κάτι που θα μπορούσε κανείς να το χαρακτηρίσει ανάγκη ανακοίνωσης – και θέλει να μάθει και για τις υποθέσεις του άλλου.

Πολύ χαρακτηριστικό είναι στον Έλληνα το λεγόμενο “φιλότιμο”, το οποίο όμως πολλές φορές έχει ως συνέπεια μια υπερευαισθησία και ερεθιστικότητα. Το φιλότιμό του τον υποχρεώνει να είναι φιλόξενος, ειλικρινής, πρόθυμος για βοήθεια, αλληλέγγυος· το ίδιο όμως φιλότιμο τον υποχρεώνει να προσέχει πάντα, μήπως πληγωθεί η “τιμή” του. Αυτή η υπερευαισθησία τον οδηγεί αναπόφευκτα σε μια στάση και συμπεριφορά, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εριστικότητα. Έχοντας το αίσθημα, ότι αμύνεται, ότι “υπερασπίζεται” την “τιμή “του, επιτίθεται. Φιλότιμο πλέον δὲν υπάρχει. Η ευγενής λέξη φιλότιμο μετατρέπεται σε επιθετικό εγωισμό. Αυτό που ονομάζει φιλότιμο είναι πλέον εγωπάθεια.

Και αν προχωρήσουμε στη στάση του Έλληνα απέναντι στους κανονισμούς και τον νόμο, εγγίζουμε ευαίσθητο, πολλές φορές, μοιραίο πεδίο: Η μεγαλόπνοη φράση του Ανδρέα Κάλβου “Του Έλληνος ο τράχηλος ζυγόν δεν υπομένει” για τον Έλληνα συχνά δεν περιορίζεται στους θριαμβευτικούς αγώνες για αποτίναξη δουλείας από ξένους κατακτητές ή ντόπιους δικτάτορες, αλλά βρίσκει την εφαρμογή της μικροπρεπώς στην καθημερινότητα με παρεκτροπή. Ξεπέφτει και γίνεται γι᾽αυτόν φτηνή προτροπή για παρανομία. Αγνοεί κανονισμούς και νόμους με ελαφρότητα, με ένα “δε βαριέσαι”, και αδιαφορεί, αν ενεργεί εις βάρος των συνανθρώπων του, παραβλέποντας τους κανονισμούς –λ. χ. οδικής κυκλοφορίας– και την τάξη –πράγμα που μπορεί νὰ αποβεί μοιραίο. Έννοιες συγχέονται. Αυθαιρετούντες έχουν και τον λόγο̇: “Έχουμε δημοκρατία!”, δικαιολογώντας την έλλειψη εκ μέρους τους σεβασμού κανόνων.

Ένα άλλο χαρακτητιστικό του Έλληνα είναι η δυσπιστία. Δεν έχει εμπιστοσύνη στους συνανθρώπους του, ιδιαίτερα αν είναι ξένοι ή κατέχουν κατά τη γνώμη του μια υψηλότερη θέση· ο απλός Έλληνας δεν έχει εμπιστοσύνη στους μορφωμένους, επειδή τους θεωρεί όργανα του κράτους, που εκπροσωπούν τα συμφέροντα της ανώτερης τάξης, τα οποία δεν ταυτίζονται με τα δικά του. Δεν είναι βέβαια αρνητική η δυσπιστία, όταν με κριτικό πνεύμα αντιμετωπίζει πιθανή αδικία.

Για να φωτίσει κανείς την κάθε γωνία της ταυτότητας του Έλληνα, πρέπει να έχει προ οφθαλμών την κοινωνική ιστορία της Ελλάδας. Με την προσωπική ταυτότα συνυπάρχει και η κοινωνική ταυτότητα. Πέρα από την προσωπική, μοναδική ιδιοσυστασία του κάθε άτομο είναι και προϊόν της κοινωνικής ιστορίας της Ελλάδας, η οποία συχνά μιλάει για πάθη κάτω από κατοχή ξένων δυναστών ή κάτω από την κυριαρχία εγχώριας ολιγαρχίας, αντιλαϊκού κυβερνητικού συστήματος: Γι᾽αυτό πολλών κανόνας ζωής είναι το ρητό “Να είσαι νηφάλιος και να θυμάσαι, να μην πιστεύεις· αυτά είναι οι κλείδες των φρενών” (Νάφε και μέμνασ᾽απιστείν· άρθρα ταύτα ταν φρενών), που μας άφησε κληρονομιά ο αρχαίος φιλόσοφος κωμικός Επίχαρμος.

Προηγουμενο αρθρο
Όσλο: Μόλις ένας νεκρός σε τροχαίο ολόκληρο το 2019
Επομενο αρθρο
Ναυάγιο με νεκρούς πρόσφυγες νοτιοδυτικά των Παξών

Δεν υπάρχουν σχόλια

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.