HomeΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣΙστορικό Αρχείο Λευκάδας: ένας σχεδόν άγνωστος και ανεκμετάλλευτος θησαυρός

Ιστορικό Αρχείο Λευκάδας: ένας σχεδόν άγνωστος και ανεκμετάλλευτος θησαυρός

ΓΑΚ – Αρχεία Νομού Λευκάδας είναι η επίσημη ονομασία. Οι περισσότεροι όμως λέμε Ιστορικό Αρχείο Λευκάδας και συνεννοούμαστε. Το Ιστορικό Αρχείο της Λευκάδας στεγάζεται από το (1827) και μετά στο ιστορικό κτίριο απέναντι από τον ΟΤΕ.

Είναι το 3ο κατά σειρά σημαντικότητας και πληρότητας ελληνικό αρχείο, αλλά είναι αφημένο στη μοναξιά του. Έχει την ατυχία να μην ψηφίζει κι ως εκ τούτου αμφιβάλω αν και οι τοπικοί μας ηγέτες έχουν περάσει το κατώφλι του, έστω και για ενημέρωση. Το ακολουθεί η μοίρα του ελληνικού δημοσίου.

Στο Ιστορικό Αρχείο υπάρχουν στοιχεία για την πορεία του νησιού από τον 14ο αιώνα και μετά.

Πριν από 5 περίπου χρόνια πέρασα το κατώφλι του Ιστορικού Αρχείου, για πρώτη φορά, αναζητώντας μια οικοδομική άδεια του 1827 για την κατασκευή φούρνου (για άρθρο του Νίκου Βαγενά). Μέχρι σήμερα, για τις ανάγκες αυτής της ιστοσελίδας έχω πολλές φορές βρεθεί και ξεναγηθεί στους χώρους του. Όσο το γνωρίζω καλύτερα, όσο μαθαίνω για τον πλούτο που περικλείεται στους χοντρούς τείχους του, όσο σκέπτομαι πόσα θα μπορούσαν να γίνουν, τόσο περισσότερο λυπάμαι για την εγκατάλειψή του. Αν αυτός ο θησαυρός βρισκόταν σε οποιαδήποτε άλλη πόλη της Ευρώπης θα μπορούσε ακόμα και να κερδίζει μέρος των εξόδων λειτουργίας του! Το υλικό του δεν είναι «σκοροφαγωμένα χαρτιά», όπως εκ πρώτης όψεως θα μπορούσε να σκεφτεί κάποιος. Υπάρχει υλικό που θα μπορούσε να εκτίθεται σε μόνιμη βάση και σε επισκέψιμο χώρο, όχι μόνο σε ειδικούς αλλά και στον μέσο τουρίστα. Έχει εικόνες και γκραβούρες μοναδικές που θα μπορούσαν να ανατυπωθούν σε άλμπουμ είτε σε κάρτες, ακόμα και να πουλιούνται.

Μεταξύ του ταξινομημένου υλικού υπάρχουν οικοδομικές άδειες που αφορούν όλο το νησί, της περιόδου 1825-1864. Τα έγγραφα συνοδεύονται και από έγχρωμα σχέδια κάποια από τα οποία φιλοτέχνησαν μεγάλοι ζωγράφοι, όπως ο Σπυρίδων Βεντούρας. Ακόμα σχέδια του Βενετικού κτηματολογίου -συντάχθηκε μεταξύ των ετών 1725-1727- δια χειρός του βενετού μηχανικού Santo Semitecolo. επιπεδογραφίες του βενετού δημοσίου χωρομέτρη Zorzi Papadopulo που χρονολογούνται στις αρχές του β΄ μισού του 18ου αιώνα και στις οποίες εικονίζονται τμήματα της ακίνητης περιουσίας επιφανών οικογενειών της Λευκάδας• χάρτες της πόλης της εποχής της Αγγλοκρατίας• χάρτες της Επτανήσου και της νήσου Λευκάδας και αντίγραφα των σχεδίων του Coronelli του κάστρου της Λευκάδας.

Εάν το Αρχείο στελεχωνόταν ικανοποιητικά με επιστημονικό προσωπικό θα μπορούσαν να γίνουν εκδόσεις για την ιστορία και τον πολιτισμό του νησιού, να διοργανωθούν ημερίδες και συνέδρια, να οργανωθούν εκπαιδευτικά προγράμματα για τους μαθητές όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων.

Η σημερινή στελέχωση του Αρχείου περιλαμβάνει την προϊσταμένη και μια υπάλληλο. Αρκετά συχνά αποτελεί χώρο απόσπασης εκπαιδευτικών. Από το 2010 το Αρχείο είχε την τύχη -έστω και με συμβάσεις έργου- να στελεχωθεί με μια εξαιρετική επιστήμονα, την Χριστίνα Παπακώστα, η οποία πέραν τον ιστορικών και επιστημονικών περγαμηνών που διαθέτει, γνωρίζει την ιταλική γλώσσα, στην οποία είναι γραμμένο το μεγαλύτερο μέρος του υλικού του Αρχείου. Επτά ολόκληρα χρόνια επιτελέστηκε ένα σημαντικότατο έργο στο Αρχείο. Κι όμως σήμερα που γράφονται αυτές οι γραμμές η κ. Παπακώστα βρίσκεται «εκτός» Αρχείου.

Ας γνωρίσουμε με λίγα λόγια την ιστορία του Αρχείου.

«Στις 20 Ιουλίου 1684 η Λευκάδα προσδέθηκε στο άρμα της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου. Στο νησί εγκαταστάθηκε βενετική διοίκηση η οποία είχε στη δικαιοδοσία της το νησί του Ιονίου αλλά και τα γειτονικά βενετικά ηπειρωτικά εξαρτήματα της Πρέβεζας και της Βόνιτσας. Έτσι μπορούσε να ελέγχει την είσοδο του Αμβρακικού κόλπου αλλά και τους θαλάσσιους δρόμους που οδηγούσαν στο Λεβάντε, την Ανατολική Μεσόγειο. Όλο το υλικό που παράγονταν από τις διοικητικές, οικονομικές και δικαστικές αρχές του νησιού κάθε 4 χρόνια παραδίδονταν στο Αρχειοφυλακείο. Εκεί τα έγγραφα φυλάσσονταν και ταξινομούνταν από ειδικό υπάλληλο της διοίκησης έτσι ώστε να είναι προσιτά σε κάθε ενδιαφερόμενο, όταν υπήρχε ανάγκη. Με τον τρόπο αυτό σταδιακά συγκροτήθηκε ο πυρήνας του σημερινού αρχείου.

Το νησί της Λευκάδας στη συνέχεια πέρασε στα χέρια των Γάλλων (1797-1798, 1807-1810), των Ρωσοτούρκων (1798-1800), των Άγγλων (1810-1815) αλλά αποτέλεσε και τμήμα της Επτανήσου Πολιτείας (1800-1807) και του Ιονίου κράτους (1815-1864). Όλο το αρχειακό υλικό που παρήχθη από τη διοικητική και δικαστική λειτουργία του νησιού αυτά τα 70 χρόνια ήρθε να προστεθεί στο βενετικό αρχειακό πυρήνα.

Από το 1688 μέχρι το 1715 το Αρχείο λειτουργούσε στο κάστρο της Αγίας Μαύρας. Το 1715 η Λευκάδα πέρασε για ένα χρόνο στα χέρια των Οθωμανών και κατά την αναχώρησή τους οι Βενετοί πυρπόλησαν το κάστρο με αποτέλεσμα να καταστραφεί ένα μεγάλο τμήμα του αρχειακού υλικού. Με την επιστροφή των Βενετών το Αρχείο συνέχισε αδιάλειπτα τη λειτουργία του μέχρι την εποχή της ένωσης με το ελληνικό κράτος.

Από την περίοδο του Ιονίου κράτους (1827) και μετά στεγάζεται στο παλαιό κτίριο των Δικαστηρίων, δίπλα στο σπίτι του βρετανού τοποτηρητή. Μόνο κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ο τότε αρχειοφύλακας Γεώργιος Παρίσης μετέφερε ένα τμήμα του στο εξωκκλήσι της αγίας Αικατερίνης, στον ελαιώνα της πόλης, προκειμένου να το προφυλάξει από τους συνεχόμενους βομβαρδισμούς.

Οι σεισμοί, οι μετακομίσεις και οι παρατοποθετήσεις υλικού είχαν σαν αποτέλεσμα να διαταραχθεί το υλικό στο σύνολό του και να σπάσουν οι αρχειακοί δεσμοί. Ο όγκος του διαταραγμένου υλικού και το γεγονός ότι στη συντριπτική τους πλειονότητα τα έγγραφα μέχρι το 1864 είχαν συνταχθεί στην ιταλική γλώσσα, αποτέλεσαν τροχοπέδη για την ταξινόμηση και την καταλογογράφησή τους. Η ανυπαρξία ταξινόμησης και καταλόγου δημιουργούσε ανυπέρβλητα πολλές φορές προβλήματα στους ιστορικούς που επιθυμούσαν να εργαστούν στο Αρχείο.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η πρώτη συστηματική, θα λέγαμε, ταξινόμηση του μέχρι τότε υπάρχοντος υλικού έγινε το 1819 από τον αρχειοφύλακα του Ιονίου κράτους Angelo Benvenuti. Σε αυτόν οφείλεται η μορφή που έχει μέχρι σήμερα, καθώς όλοι οι μεταγενέστεροι εμπειρικοί ή επιστήμονες αρχειονόμοι ακολούθησαν σε γενικές γραμμές το δικό του οργανόγραμμα.

Το 2010 το Αρχείο Νομού Λευκάδας, χάρη στη χρηματοδότηση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Λευκάδας μπόρεσε να πραγματώσει αυτό που χρόνια ονειρευόταν. Το έργο ανέλαβε ομάδα ιταλομαθών ιστορικών με γνώση βενετικής, ιταλικής και ελληνικής παλαιογραφίας καθώς και με αρχειακή εμπειρία αποτελούμενη από τους Γιώργο Βιολιδάκη, Σωτήρη Κουτμάνη και Χριστίνα Παπακώστα με την επιστημονική καθοδήγηση και την εποπτεία της ιστορικού Ευτυχίας Λιάτα. Η ομάδα κατάφερε να τιθασεύσει το υλικό της περιόδου 1684-1864, να το ταξινομήσει και να το καταλογογραφήσει κεφαλαιωδώς κατά κατάστιχο και φάκελο σε ηλεκτρονική βάση. Πρόκειται για 8.500 φακέλους. Η ηλεκτρονική διεύθυνση του αρχείου όπου μπορεί να βρει κανείς τον κατάλογο του υλικού της περιόδου 1684-1864 είναι: http://gak.lef.sch.gr/Istor/istor.htm

Στη συνέχεια μέσω του προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων του Υπουργείου Παιδείας κατά τα έτη 2014, 2015 και 2016 ταξινομήθηκε υλικό:

Ελληνικό κράτος 1864-1930, 761 φάκελοι, 71 γραμμικά μέτρα 2) Λυτές διαθήκες 1739-1909, 132 φάκελοι, 7 γραμμικά μέτρα 3) Ταξινόμηση τμήματος των λυτών συμβολαιογραφικών πράξεων της περιόδου 1840-1930. Οι παραπάνω εργασίες έγιναν από την κ. Παπακώστα.

Το υλικό από το 1930 και εξής, το οποίο έχει κατατεθεί στο Αρχείο από τις Δημόσιες Υπηρεσίες, έχει κεφαλαιωδώς καταγραφεί κατά την παραλαβή του και είναι προσβάσιμο στους μελετητές.

Το 25% του ταξινομημένου υλικού είναι διοικητικής φύσης και το υπόλοιπο δικαστικής. Παρά τη δυσκολία πρόσβασης στο αρχειακό υλικό η Λευκάδα είχε σημαντική παραγωγή έργων σε επίπεδο τοπικής ιστορίας. Ιστορικοί, κυρίως Λευκαδίτες, όπως οι Βλαντής, Μαχαιράς, Ροντογιάννης, Σβορώνος, Ασδραχάς, ιστοριοδίφες και τοπικοί λόγιοι με τις μικρές ή μεγάλες εργασίες τους συμπλήρωσαν πολλά κομμάτια στο ψηφιδωτό της ιστορίας του νησιού αλλά άνοιξαν και νέους δρόμους που περιμένουν τους σύγχρονους ιστορικούς να τους πορευθούν.

Το ταξινομημένο πια αρχειακό υλικό, που είναι πλουσιότατο και εν πολλοίς ανεκμετάλλευτο είναι αστείρευτη πηγή για την ιστορία των θεσμών, την οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική ιστορία, την κοινωνική ανθρωπολογία, την ιστορία της τέχνης, την εκκλησιαστική ιστορία, για την Ιστορία εν τέλει. Απογραφές της βενετοκρατίας και του Ιονίου κράτους σε συνδυασμό με ένα μεγάλο αριθμό ληξιαρχικών βιβλίων και εκλογικών καταλόγων φωτίζουν τη δημογραφία του νησιού. Σε συνδυασμό με τη μελέτη των φορολογικών καταστίχων, των φεουδαλικών και των αγροληπτικών σχέσεων, όπως προβάλουν μέσα από τα εκατοντάδες νοταριακά πρωτόκολλα, οι αγνοημένοι της ιστορίας αγρότες θα λάβουν τη θέση που τους αξίζει. Το κλεφταρματολικό φαινόμενο και η επανάσταση του 1821 ξεδιπλώνονται σε εκατοντάδες εγγράφων. Ο μελετητής με οδηγό τα έργα του Σβορώνου και του Ασδραχά ίσως και να ανατρέψει εικόνες και μύθους που για χρόνια κυριαρχούσαν στη βιβλιογραφία.

Η βιβλιογραφική παραγωγή –μερικές δεκάδες άρθρα και βιβλία- που στηρίχθηκαν στη μελέτη του αρχείου μπορεί εύκολα σήμερα να μεγαλώσει αρκεί να βρεθούν πρόθυμοι ερευνητές.

Το αρχείο Λευκάδας είναι σίγουρα ανεξάντλητη πηγή ιστορικής γνώσης όχι όμως μόνο για το ιόνιο νησί και τις απέναντί του ακαρνανικές ακτές αλλά και για το χώρο που εκτείνεται πέριξ του Αμβρακικού κόλπου. Κατά τη διάρκεια των ταξινομικών εργασιών του 2010 μεταξύ του υλικού της βενετικής διοίκησης της Λευκάδας εντοπίστηκαν δύο αρχειακές ενότητες που αφορούσαν δύο ηπειρωτικά εξαρτήματα της Βενετίας: την Πρέβεζα και τη Βόνιτσα.

Αν αναλογιστεί κανείς ότι ακόμα και στο Κρατικό Αρχείο της Βενετίας λίγοι μόνο φάκελοι αφορούν την Πρέβεζα και τη Βόνιτσα, κατανοεί πόσο σημαντικό για την ιστορία των δύο πόλεων είναι η μελέτη αυτού του αρχειακού υλικού. Αντίθετα με τη Λευκάδα, η Πρέβεζα αλλά και η Βόνιτσα δεν ευτύχησε να έχει μία πλούσια παράδοση τοπικής ιστοριογραφίας.

Στο Αρχείο φυλάσσεται ένας μικρός θησαυρός για όσους ασχολούνται με την ιστορία των Ιονίων νήσων και την ιστορία της Δυτικής Ελλάδας. Περιμένει υπομονετικά τους πειρατές και τους κουρσάρους των ανθρωπιστικών επιστημών, οι οποίοι αγκυροβολώντας κάπου στον Αι Γιάννη, όπως οι πειρατές και οι κουρσαροί του 17ου αι. που περιγράφει ο Τσελεμπί, θα το αλώσουν, θα πάρουν κάποιες από τις εκεί αφημένες ψηφίδες και θα τις τοποθετήσουν σε ένα μεγαλύτερο, σε ένα συνολικότερο ιστορικό ψηφιδωτό.»

Και στο θέμα των γραπτών ντοκουμέντων που αφορούν την ιστορία του νησιού, κληρονομήσαμε έναν τεράστιο πλούτο. Παραμένει όμως ξεχασμένος και ανεκμετάλλευτος. Για να καταφέρουν οι σύγχρονοι κουρσάροι των ανθρωπιστικών σπουδών να τον προσεγγίσουν, πρέπει πρώτοι οι τοπικοί αρμόδιοι να σκύψουν με ενδιαφέρον πάνω σ’ αυτή την πηγή πλούτου. Το Αρχείο πρέπει να στελεχωθεί με ειδικευμένο προσωπικό ώστε να μπορέσει να αναδείξει ένα υλικό που θα μπορούσε να αποτελέσει ένα ισχυρό βραχίονα ανάπτυξης και προβολής του νησιού.

Προηγουμενο αρθρο
Ένα καλοκαίρι γεμάτο κατασκήνωση!
Επομενο αρθρο
Kαλόν ενιαυτόν - αγρυπνία στον Άη Γιώργη στο Πέραμα Καλλιγωνίου

Δεν υπάρχουν σχόλια

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.