Λευκαδίτικος Γάμος – Η Τάβλα

Όταν τελειώνουν οι ευχές, ο γάμος ξεκινάει για το σπίτι του γαμπρού, αν αυτός είναι από το ίδιο χωριό. Αν όχι, και πρόκειται να πάνε σε άλλο χωριό, κινάνε όλοι για το σπίτι της νύφης, γιατί χρειάζεται να ξεκουραστούν λίγο, αφού έχουν να κάμουν δρόμο. Εκεί ανεβαίνει η νύφη με το γαμπρό, τον κουμπάρο και τους στενούς συγγενείς μόνο. Οι άλλοι περιμένουν στη αυλή. Οι συμπεθέροι, όπως ήρθαν με τ’ άλογά τους, να πάρουν τη νύφη, έτσι θα φύγουν, παίρνοντας μαζί τους τη νέα νοικοκυροπούλα του χωριού τους Τα άλογα της νύφης, του γαμπρού και του νουνού δεν πρέπει ποτέ να είναι μαύρα, αλλά άσπρα, σιδερόψαρα ή κόκκινα. Επιπλέον ο γαμπρός και η νύφη δεν καβαλικεύουν ποτέ σε φοράδα, γιατί έτσι θα κάμουν κοπέλες.

Στα σαμάρια των αλόγων στρώνουν καινούρια, φανταχτερά υφαντά, τα καβαλοσκούτια, και τα κεφάλια των ζώων είναι στολισμένα με χαϊμαλιά, κομπολόγια, χάντρες, βασκαντήρες και μεταξόφουντες. Μα το νιόφωτο δεν ανεβαίνει αμέσως στ’ άλογα. Η νύφη πεζή συνοδεύεται και πάλι από τον πατέρα και τον αδελφό της, που την πάνε έτσι ως την έξοδο του χωριού, κρατώντας την από ένα μαντίλι, δεξιά και αριστερά, και όλη η συνοδεία πάει επίσης πεζή. Στην έξοδο του χωριού βοηθούν τη νύφη ανεβεί στο άλογο της.

Σε λίγο δυο -τρεις, οι πιο λεβέντες, με τα πιο γλήγορα άλογα βγαίνουν μπροστά από τη συνοδεία και τρέχουν ολοένα και πιο γοργά σ’ έναν ιππικό αγώνα ανωμάλου δρόμου και συναγωνίζονται, ποιος θα φτάσει πρώτος στο χωριό του γαμπρού να αναγγείλει στους δικούς του πως έρχεται ο γάμος και να πάρει σαν έπαθλο ένα κουλούρι για συχαρίκια.

Τ’ άλογα σταματάνε έξω από το σπίτι, όπου συνήθως υπάρχει πλατιά αυλή πλακοστρωμένη, κι ολόγυρα μαζεύεται πλήθος πολύ, για να παρακολουθήσει μιαν άριστα σκηνοθετημένη παράσταση «εκ του φυσικού».

Στην κορυφή της σκάλας, στη μέση της πόρτας, καθώς στέκεται η πεθερά. ‘Εχει δεμένα τα μάτια «για να την ιδεί πρώτα η νύφη και να πεθάνει πρώτα η πεθερά», σου λένε. Σε λίγο θα της λύσουν τα μάτια και θα υποδεχτεί μ’ ανοιχτές αγκάλες τη γυναίκα του παιδιού της. Τη φιλεί στο μάγουλο κι εκείνη της βάνει στον αριστερό ώμο ένα κεντημένο πουκάμισο για δώρο. Η πεθερά ανταποδίδει το χάρισμα με γενναιοδωρία και της λέει, π.χ. «Σου χαρίζω το παιδί μου και μια ελιά στο τάδε μου χωράφι». Και για «του λόγου το αληθές» προσδιορίζει και τους συνορίτες του χωραφιού της.

Μετά την ανταλλαγή των δώρων η πεθερά παίρνει στο ένα της χέρι ένα ποτήρι με νερό και στο άλλο ένα πιατάκι με ζάχαρη, για να «ταΐσει» μ’ αυτά τη νύφη.

Την ίδια στιγμή ένα αγόρι με μάνα και πατέρα, ανεβασμένο στα κεραμίδια του σπιτιού, πάνω από την πόρτα, ραίνει τη νύψη και το γαμπρό με ρύζι και μπαμπάκι, που τα ‘χει τοποθετημένα σε μικρό κανίστρι, ενώ οι συμπεθέροι συνεχίζουν το τραγούδι.

Σημειώνομε πως η νύφη, προτού πιει νερό από το ποτήρι που της δίνουν, πετάει το περισσότερο πίσω της, στον κόσμο και τον ραίνει, υποτίθεται. Το νερό αυτό συμβολίζει τη δροσιά της νύφης μα και τη χαρά της, που τη σκορπάει πάνω στους συμπεθέρους, δίνοντας έτσι, μαζί με τις ευχαριστίες και τις ευχές της, και τη δροσιά της νιότης της. ‘Υστερα η νύφη σκορπάει στον κόσμο, βγάζοντάς τα από ένα σακούλι, ζαχαράτα, μύγδαλα, καρύδια, παξιμάδια, ρύζι κ.ά. ως δείγμα αποχαιρετισμού και ανταπόδοσης δώρων.

Κατόπιν οι σπιτικοί δίνουν στη νύφη ένα τσεκούρι, με τη «σκούλη» του οποίου χτυπάει τρεις φορές σταυρωτά τις τέσσαρες πλευρές της πόρτας. Το χτύπημα του τσεκουριού σημαίνει, ότι η πεθερά παραδίνει την εξουσία στη νύφη.

Μετά το τσεκούρι τής βάνουν στο χέρι ένα ρόδι, που το χτυπάει κι αυτό σταυρωτά πάνω στην πόρτα. Κι αφού το σπάσει, ρίχνει τα κλωνιά (τον καρπό) μέσα στο σπίτι. Η πράξη αυτή συμβολίζει ότι φέρνει αφθονία καρπών, ευτυχία και σερνικά παιδιά στο σπίτι του άντρα της.

Τέλος, προτού η νύφη προσδιαβεί το κατώφλι του σπιτιού, της πετάνε μπροστά της ένα αντρικό εσώρουχο, για να το δρασκελίσει. Είναι κι αυτό μέσα στη σειρά των πολλών εθίμων, που τελούνται με σκοπό την αρρενοτοκία. Αμέσως μετά την παίρνει ο πεθερός της από το χέρι και την μπάζει μέσα στο σπίτι, όπου η νύφη περνά το κατώφλι πάντα με το δεξί. Μπροστά της, πάνω στο πάτωμα, έχουν βάλει ένα υνί και παραμέσα ένα μεγάλο σιδεροστέφανο βαγενιού, όρθιο. Η νύφη τώρα οφείλει να πατήσει απάνω στο σιδερένιο γενί, το οποίον πολύ συχνά τοποθετούν πίσω από την πόρτα, και να περάσει σκύβοντας μέσα από το σιδεροστέφανο. Από το πάτημα του υνιού, βγήκε και η παροιμία: «Ηύρε η νύφη μας το γενί στην πόρτα», δηλαδή «σπουδαία τα λάχανα». Το υνί συμβολίζει την ευφορία των καρπών της γης, τη γονιμοποίηση και την υγεία. Το δε σιδεροστέφανο την καρποφορία των αμπελιών.

Το νιόφωτο, ύστερα απ’ όλη αυτή την πολύπλοκη διαδικασία της υποδοχής, μπαίνει και κάθεται με ανακούφιση σ’ έναν καναπέ και περνάει ο κόσμος και του δίνει ευχές. ‘Οσο για το συμπεθεριακό της νύφης, που τη συνόδεψε, τυχαίνει ιδιαίτερης περιποίησης, κι αφού κεραστεί και δοκιμάσει τους καλύτερους μεζέδες, θα καβαλικέψει τ’ άλογα και θα γυρίσει πίσω.

Σε λίγο στήνεται και το γλέντι κι αρχίζει ο χορός, που τον ανοίγει η νύφη, αλλά για πολύ λίγο θα χορέψει: Φέρνει τις τρεις γύρες μόνον και κάθεται, για να επαναλάβει το χορό επισημότερα το απόγευμα. Μαζί με τη νύφη μπαίνουν στο χορό για τις τρεις γύρες όλοι οι παρευρισκόμενοι.

Άλλωστε ήρθε κιόλας η ώρα του γεύματος και το τραπέζι στρώνεται ενωρίς. Θέλει την ώρα του. Στο τραπέζι που στρώνεται όμοια στου γαμπρού και στης νύφης κάθονται όλοι οι καλεσμένοι. Βέβαια στο σπίτι του γαμπρού ο ενθουσιασμός είναι μεγαλύτερος. Και το φαγοπότι με τα όργανα κρατάει 3 ημέρες, ως την Τρίτη το μεσημέρι. Ενώ στο σπίτι της νύφης σταματάει το βράδυ της Κυριακής ή το πολύ τη Δευτέρα το μεσημέρι.

Συνήθως τα τραπέζια δε φτάνουν, και όλα τα σπίτια δεν έχουν επαρκή μέσα και χώρους ανάλογους. Γι’ αυτό στρώνουν κάτω στο πάτωμα, κι αν δεν επαρκεί το μεγάλο δωμάτιο, το πόρτιγο, χρησιμοποιούν και τ’ άλλα δωμάτια και την κουζίνα, όπου τρώνε τα «παιδοκούτσουλα» και στην ανάγκη και οι γυναίκες. Την τάβλα στρώνουν πεταχτές και πρόθυμες συμπεθεροπούλες του γαμπρού ή της νύφης, ανάλογα.

Μόλις σερβιριστεί το φαγητό -που συνήθως είναι σούπα ρύζι αβγολέμονο– ο παπάς ευλογεί και εύχεται πρώτος. ‘Επειτα όλοι μαζί φωνάζουν «καλορίζικα, να ζήσετε» — «και πάντα σε χαρές» — «και πάντα από τέτοια». Στον πατέρα του γαμπρού λένε: «και στων αλλωνώνε τ’ μπαιδιώνε σου, συμπέθερε” κ.λπ. Η νύφη και ο γαμπρός τρώνε από το ίδιο πιάτο, όπως απαιτεί το έθιμο, αλλά αυτό δεν τηρείται πάντοτε και στα τελευταία χρόνια εξέλιπε η συνήθεια αυτή.

Μετά το φαγητό αρχίζει το γλέντι και τα τραγούδια έρχονται απανωτά. Συνήθως αρχίζουν με το τραγούδι «του γιομάτου», που στην ουσία είναι μια πρόποση. Οι βιολιτζήδες προτιμούσαν ν’ αρχίζει το γλέντι από το «γιομάτο», γιατί αφ’ ενός μεν έδινε κέφι, αφ’ ετέρου, λέγοντάς το, αποτείνονταν σχεδόν σε όλους τους παρευρισκόμενους, γαμπρό, νύφη, κουμπάρο κ.λπ. και ο καθένας έριχνε χρήματα στη σκούφια των οργανοπαιχτών, απλωμένη μπροστά τους, σηκώνοντας παράλληλα το ποτήρι του για ευχές. ‘Ενας από τους οργανοπαίχτες το τραγουδούσε κιόλας για να καταλαβαίνει ο καθένας, τα στιχάκια που τον αφορούν. Συχνά τα παραλλάζαν, βάζοντας και δικά τους αυτοσχέδια δίστιχα, αστεία για όλους ανώδυνα και χιουμοριστικά. Ό,τι πρέπει για να ανάψει το γλέντι.

Ύστερα ξεστρώνουν το τραπέζι κι αρχίζει το γλέντι και ο χορός, που θα κρατήσει με τον ίδιο ενθουσιασμό ως το τέλος. Το χορό τον ανοίγει και πάλι η νύφη και ακολουθεί ο γαμπρός και ο νουνός. Τα όργανα κάνουν χρυσές δουλειές. Τα περισσότερα τα πληρώνουν όταν χορεύει η νύφη και ο γαμπρός.

Πολλοί πάνω στο μεράκι τους κολλάνε τα χαρτονομίσματα στο μέτωπο των βιολιτζήδων. Τα τραγούδια του χορού είναι πολλά• κι ένας μεγάλος αριθμός τους είναι Λευκαδίτικες παραλλαγές γνωστών σ’ όλη σχεδόν την Ελλάδα τραγουδιών.

Το φαγητό του δείπνου είναι ξερόβρασμα, κρέας με πατάτες δηλ. με άφθονα καρυκεύματα. Το δείπνο στρώνεται ενωρίς, γιατί κάποιοι βιάζονται να σηκωθούν ενωρίς από την τάβλα. Έτσι και το γλέντι τώρα δεν κρατάει και πολύ. Το νιόφωτο πρέπει να αποσυρθεί στην κάμαρά του. Ήταν τόση η κούραση της ημέρας. Γι’ αυτό και το συμπεθεριακό διαλύεται εύκολα και με ηρεμία.

Το νέο ζευγάρι θα κοιμηθεί στο κρεβάτι της πεθεράς, αφού της νύφης το κρεβάτι θα το στρώσουν την άλλη μέρα. Εδώ το λόγο έχει το φιλότιμο και η τιμή. Και φρουρός της αδιάψευστης μαρτυρίας, η πεθερά της νύφης. Θα μπει με πολλή σοβαρότητα στο δωμάτιο του νέου αντρόγυνου, θα ξεντύσει η ίδια τη νύφη και θα της φορέσει ένα κάτασπρο και πεντακάθαρο πουκάμισο, ολοκέντητο στην τραχηλιά και στα μανίκια. ‘Ετσι η πεθερά, σύμφωνα με την εθιμική τάξη, «της δίνει το πουκάμισο» με τα ίδια της τα χέρια. Θα της πει ύστερα και δυο λόγια ενθαρρυντικά, κρυφά από τον άντρα της. και θα αποσυρθεί, για να περιμένει έξω από τη νυφική κάμαρα, ώσπου να σηκωθεί κάποτε ο γαμπρός, γιος της, να την καλέσει και να της δείξει το πουκάμισο με τα ίχνη της τιμιότητας της νύφης. Το παίρνει μυρουδιά και το συμπεθερικό, βγαίνουν οι σπιτικοί στα παράθυρα κι αρχίζουν το ακατάσχετο τουφεκίδι, σαν να διαλαλούν: «Γιορτάστε! ‘Ενα κάστρο έπεσε στην Άγια Μαύρα με τιμή και δόξα».

Αν η νύφη δε βρεθεί παρθένος, τότε με κάποιο πρόσχημα απομακρύνονται οι περίεργοι, το γεγονός σκεπάζεται και οι γονείς της νύφης δίνουν στο γαμπρό επιπλέον προίκα, το λεγόμενο απανωπροίκι. Παλιότερα, αν αυτό ανακαλυπτόταν έγκαιρα, οι αρραβώνες χάλαγαν. Στο μεταξύ στο χωριό, και προτού αρχίσουν σι τουφεκιές, παρέες από νέους των δυο συμπεθεριών, παίρνοντας μαζί τους μεζέδες και κρασί, γλεντάνε στις γειτονιές, περνάνε και από το σπίτι του γαμπρού, και κάτω από το παραθύρι του, του κάνουν μαντινάδες.

Διαβάστε το Α΄ Μέρος: Ο Λευκαδίτικος Γάμος
Διαβάστε το Β΄ Μέρος: Τα προξενιά και το ληγατοχάρτι
Διαβάστε το Γ΄ Μέρος: Οι Αρραβώνες
Διαβάστε το Δ΄ Μέρος: Το πλύσιμο των μαλλιών
Διαβάστε το Ε΄ Μέρος: Τα προζύμια
Διαβάστε το Ζ΄ Μέρος: Τα καρφώματα και τα κρεβάτια
Διαβάστε το H΄Μέρος: Τα Στέφανα

* «Ο Λευκαδίτικος Γάμος»: Πανταζή Κοντομίχη, Εκδόσεις Γρηγόρη. Αθήνα 1999. ISBN: 960-333-209-7