Μνήμες ανάγνωσης (Ι) – Της Βιβής Κοψιδά-Βρεττού

(«Μικρά» για την Παγκόσμια Ημέρα του Βιβλίου)

Της Βιβής Κοψιδά-Βρεττού

Τίποτα πιο αγαπημένο από τις αναμνήσεις. Και μάλιστα από τις καλές αναμνήσεις. Κι ακόμα περισσότερο: τις συναρπαστικές αναμνήσεις. Σ’αυτές ανήκουν εκείνες των παιδικών μας αναγνώσεων. Και μάλιστα σε δεκαετίες που δεν υπήρχε τηλεόραση, διαδίκτυο και όλα τα σύγχρονα ηλεκτρονικά gadgets και ο εικονικός κόσμος τους. Όλοι έχουμε την εμπειρία της παιδικής ανάγνωσης. Πολλά, από την πλευρά της ιστορίας, της κοινωνιολογίας, της λαογραφίας και της ψυχολογίας έχουν γραφεί. Και κοινές εμπειρίες ανάγνωσης έχουμε κατά γενιές. Όμως το χρώμα των συναισθημάτων και η ιδιαιτερότητα της ανάμνησης παραμένει ένα μοναδικό, προσωπικό στοιχείο. Δεκάδες χιλιάδες ιστορίες μπορούμε να αντλήσουμε από αναγνώστες και η καθεμιά να προσφέρει τις δικές της τονικότητες πλοηγήσεων στους ωκεανούς των βιβλίων…

Αλήθεια, τι ευφορικοί αυτοί οι σταθμοί της μνήμης! Και πόσο παρατεταμένα θέλεις να τους κρατήσεις στις αήττητες-ευτυχώς-επιστροφές τους!

Ήμουν πρώτη δημοτικού. Είχα ξεπεράσει το δραματικό στάδιο της αρχικής προσαρμογής στο σχολείο (χωρίς τον προϊδεασμό του παιδικού σταθμού ή του νηπιαγωγείου). Προχωρημένη άνοιξη, είχα μάθει ανάγνωση και γραφή, ιδιαίτερα ικανοποιητική πρόοδος για τα προσδοκώμενα από τη δασκάλα μας (νεοδιόριστη τότε στη Λευκάδα, η κ. Νίτσα, είχε έρθει από την Αθήνα, όμορφη, με μακριά, τσάρλεστον μαλλιά, σφιγμένη σε μια φθινοπωρινή μπεζ καμπαρντίνα. έχω υποσχεθεί στον εαυτό μου πως θα την αναζητήσω κάποτε στα αρχεία του 1ου Δημοτικού Σχολείου της Λευκάδας…).

Κι ένα πρωί-όπως πολλά ευτυχισμένα πρωινά- μας επισκέπτεται ο παππούς ο Στάθης, κτηματίας από την κοντινή Απόλπαινα. Ο παππούς, πατέρας της μάνας μου, είχε το πιο ονειρεμένο περιβόλι (νόμιζα τότε πως ήταν το περιβόλι των πρωτόπλαστων) και-πράγμα απίθανο για την εποχή-δεκαετία του ’60- και την πραγματικότητα των χωριών της Λευκάδας-, διέθετε μια πλούσια βιβλιοθήκη λογοτεχνικών, ιστορικών και εκκλησιαστικών βιβλίων. Γιατί ήταν και καλλίφωνος ψάλτης. Κι ακόμα είχε από πολύ παλιά κι έναν κώδικα λαϊκής ιατρικής. (Αργότερα έμαθα πως τον είχε δανείσει στον Πανταζή Κοντομίχη, τον Λαογράφο της Λευκάδας, όταν αναζητούσε στα χωριά υλικό για να συνθέσει το βιβλίο του Η λαϊκή ιατρική στη Λευκάδα (εκδ. Γρηγόρη, 1985).

Εκείνο λοιπόν το ηλιόλουστο πρωινό ήρθε ο παππούς φέρνοντας, εκτός από το σακούλι με τα αρωματικά λεμόνια και πορτοκάλια του περιβολιού του, κι ένα ξεχωριστό δώρο για την πρώτη εγγονή του. Που είχε μεγαλώσει. Που πήγαινε σχολείο. Καμάρωνε πως είχα «έφεση στα γράμματα», πως κιόλας είχα μάθει να διαβάζω και πίστευε πως θα μπορούσα να κάμω κι ακόμα πιο θαυμαστά πράγματα, απ’όσα στην πραγματικότητα τότε μπορούσα…

Ήταν ένα μεγάλου σχήματος περιοδικό. Έγχρωμο εξώφυλλο, που εικόνιζε μια πάπια σε ψηφιδωτό. Και με μεγάλα γράμματα στην κορυφή τον τίτλο: «Εκλογή». Το είχε αγοράσει από το Βιβλιοπωλείο του Σπύρου Ματαράγκα, απ’όπου ο παππούς και λόγω συγγενικών δεσμών προμηθευόταν τα βιβλία και τα περιοδικά του.

-Για ποιον αγοράζεις την «Εκλογή», Στάθη; τον ρώτησε ο βιβλιοπώλης.
-Για την εγγονή μου, απάντησε άνετα ο παππούς.
-Και πόσων χρονών είναι η εγγονή σου, απόρησε ο βιβλιοπώλης, που ήξερε πάνω κάτω τη δημογραφία μας.
-Τελειώνει την πρώτη δημοτικού, απάντησε πάλι με περηφάνεια τώρα ο παππούς.
Ο κυρ-Σπύρος δεν είπε τίποτα περισσότερο, αν και είχε ένα λειψό χαμόγελο απορίας και ειρωνείας μαζί…

Πήρα το περιοδικό στα χέρια μου με άφατη χαρά. Άρχισα να γυρίζω αργά τις αυστηρές σελίδες, να ψελλίζω τους τίτλους των πυκνών κειμένων. Να προσπαθώ να καταλάβω τις φιγούρες, τις γελοιογραφίες τουλάχιστον. Όσο προχωρούσε το ξεφύλλισμα τόσο η περιέργεια, μαζί με την απορία και τη μερική μου απογοήτευση, έρχονταν να εγκατασταθούν στη σχέση μου μ’εκείνο τον παράξενο «φίλο» που ο παππούς διάλεξε για μένα.

Μα, δεν έμοιαζε καθόλου η εκλογή ούτε με το αναγνωστικό μας το σχολικό, ούτε με «Το Χρυσό μου βιβλίο», ούτε με «Το Καλό μου βιβλίο», που είχε ακολουθήσει το Χρυσό. Εκείνα ήταν φαντούμενα, στολιδιάρικα, με μεγάλα γράμματα-σαν αυτά που θέλουμε τώρα όλοι οι συμμαχητές της πρεσβυωπίας-, είχαν χαρούμενες παιδικές εικόνες… Τι είναι ο παππούς, αναλογιζόμουν. Πόση η σοφία του για να καταλαβαίνει τόσο δύσκολα βιβλία. Αλλά εγώ; Το μόνο που έκανα ήταν να επιμένω. Να διαβάζω από το περιοδικό λίγο κάθε μέρα, εκείνα τα ψιλά, μαύρα, πυκνογραμμένα γράμματα και …ν’αναρωτιέμαι…τι ήταν εκείνο το παράξενα ανοίκειο δώρο του παππού, το δώρο που θα’πρεπε ίσως να μου κάμει δυο δεκαετίες αργότερα…

Χρόνια μετά, καθώς επέστρεφε επίμονα η μακρινή, πλην όμως διαυγής μνήμη, σαν αυτές που «καταγγέλλονται» ως «μεγάλα γεγονότα ζωής», και ερευνώντας σε αρχεία για άλλα θέματα, βρήκα σε παλαιοπωλείο τεύχη του περιοδικού Εκλογή. Τώρα πια ήταν η ώρα του! Επρόκειτο για το Μηνιαίο Εικονογραφημένο Περιοδικό, του οποίου η έκδοση είχε αρχίσει το 1945, από τον εκδότη της Καθημερινής Γεώργιο Βλάχο. Το 1950, αρχίζει η δεύτερη περίοδος του περιοδικού, του οποίου τη διεύθυνση αναλαμβάνει η κόρη του Ελένη Βλάχου. (Το 1951, μετά τον θάνατο του πατέρα της, η Ελένη θα αναλάβει και τη διεύθυνση της εφημερίδας Καθημερινή, και από το 1955 θα αρχίσει και την έκδοση του περιοδικού Εικόνες, που ξεφυλλίσαμε σε ωριμότερη φάση της νεότητάς μας).

Απόψε, εν έτει 2019, «κάποια» δηλαδή χρόνια μετά την πρώτη εκείνη αμήχανη και απρόθυμη «φιλία» μου με την Εκλογή, παραμονή της Παγκόσμιας Ημέρας Βιβλίου, και πάλι άνοιξη, ξεφυλλίζω με απόλυτη προθυμία τώρα και εννόηση, τον Δ’ τόμο, αρ. 1, του Ιανουαρίου 1948 και επιδίδομαι φανατικά πια στην ανάγνωση. Σταματώ στη Φιλοσοφία και Πολιτική του Bertrand Russell. Kαι με εντεινόμενο ενδιαφέρον στου Γάλλου ανθρωπολόγου Andre Leroi-Gourhan, το πολύ ενδιαφέρον, και κλασικό για την προβληματική του άρθρο: Evolution et Techniques…Kαι πάλι κάπως αμήχανη, με δυσκολεύουν τα γαλλικά του…

Πάντα για κάποιο λόγο θα αισθανόμαστε αμήχανοι απέναντι στο μυστήριο της ανάγνωσης… Και μικροί πάντα απέναντί του!