Πάνω στο πατίνι με τα ρουλεμάν – Γράφει ο Νίκος Βαγενάς

Το Πατίνι 

Από τη σειρά «Παιχνίδια και… Παιγνίδια»

Πάνω στο πατίνι με τα ρουλεμάν
τρέλλαινες τον κόσμο απ’ τη φασαρία,
οι νοικοκυραίοι φώναζαν αμάν!
Λέγαν θα καλέσουν την αστυνομία…
…………………………………………………………

Ασφαλώς αρκετοί από τους παλιούς θα θυμούνται εκείνο το εύθυμο τραγουδάκι με τον Γιάννη Καλαντζή, αν δεν με απατά η μνήμη. Σε μια τέτοια κατάσταση φαίνεται ότι βρέθηκε ο σ’χωρεμένος μπάρμπα-Γεράσιμος Βερροιώτης ο οποίος, προφανώς, ως δέκτης παραπόνων από τους γείτονες(;) αποφάσισε να μεταφέρει επ’ ώμου το πατίνι του γιου του Χρήστου, στο σπίτι του αδελφού του Βαγγέλη, διανύοντας μια απόσταση, από σπίτι σε σπίτι, κοντά μισό χιλιόμετρο. Κατά πάσα πιθανότητα η μεταφορά έγινε εν απουσία του Χρήστου (κατά κόσμον Τσιτσιβή), γιατί αλλοιώς στο δρόμο θα εκτυλίσσετο φεστιβάλ αρχαίου δράματος.

Στη συνέχεια θα παρουσιασθεί το παγκοσμίως γνωστό… όχημα το οποίο σημειωτέον απαντάτο σε ποικίλους τύπους και υλικά. Πάντως ο χαρακτηριστικός τύπος με τα ρουλεμάν, ήτο ο αντιπροσωπευτικός επισκιάζοντας τους άλλους τύπους, κυρίως επειδή επρόκειτο για κατασκεύασμα βγαλμένο από τα χέρια των παιδιών της προ-εφηβικής ηλικιάς, δηλαδή ανήκε στην ομάδα των μη βιομηχανοποιημένων πατινιών.

Τα υλικά, πλην των δυσευρέτων ρουλεμάν, ήσαν απλά συνιστάμενα από ξύλο, πρόγκες ή εάν υπήρχε η πολυτέλεια, μερικές… καρρόβιδες, εκείνες με το τετράγωνο… παξιμάδι. Για να αποφευχθεί η κουραστική περιγραφή της κατασκευής, προτιμήθηκε αντ’ αυτής, η σχεδίαση των τεμαχίων που συναρμολογούσαν το πατίνι. Η επεξήγηση καθενός κατ’ αύξοντα αριθμό και η ενδεικτική θέση του στο σύνολο, αντικαθιστά το κείμενο, δίδοντας περισσότερα στοιχεία.

Όπως αφήνει να υπονοηθεί το τραγούδι στην αρχή, το κύλισμα του πατινιού με τα ρουλεμάν, δημιουργούσε σωστό πανδαιμόνιο, ιδίως δε αν ληφθεί υπ’ όψη ότι αυτό εδημιουργείτο κι’ από άλλα πατίνια. Επειδή τα ρουλεμάν, λόγω της ιδιαιτερότητάς τους, δεν μπορούσαν να κυλίσουν στο χώμα, αναγκαστικά, τα παιδιά συγκεντρώνοντο στις πλακόστρωτες αδειές τω εκκλησιών και στο πεντοφάναρο, δηλαδή σε χώρους αριθμητικά ελαχίστους, οπότε και η… φασαρία ξεπερνούσε τα όρια. Μάλιστα, επειδή η συγκέντρωση των… πατινιών, εγένετο κυρίως το απόγευμα (την ιερή ώρα του Πετεγκολέτσου(1) οι ν’κοκυρές εξαπέλυαν βρισιές και κατάρες του τύπου: αχρόνιαα(2), αγγελοκρουσμένα(3), συνοδευόμενες με τις απαραίτητες προσθήκες: «Λ’υσσα! Κ’μάν’κο(4)» και επί πλέον αναφερόμενες δίκην διαλόγου χωρίς συνομιλήτρια: «Μπα μαρή κοπέλλα μ’! Να μην ορίζ’ς τ’ μπασά σ’ απ’ το κάθε τσου’κάτ’λο!(5)». Καμμιά φορά δε, ως και η ίδια η μάννα προειδοποιούσε τον συμμετέχοντα σαματατζή υιό: «Τσώπα κι’ έννοια σ’ γαμπροστολ’σμένο! Δε θα νέρτ’ ο γάτος;»(6)

Με την πάροδο του χρόνου, όταν άρχισαν να ασφαλτοστρώνονται οι πρώτοι δρόμοι (κι’ αυτοί για μερικές εκατοντάδες μέτρα όπως λ.χ. ο δρόμος της Κουζούντελης) άρχισε η αποσυμφόρηση από τα κέντρα ταραχής, αλλά αυτό ήρθε κάπως αργά επειδή η βασιλεία του πατινιού άρχισε να δύει και να ανατέλλει εκείνη του ανδρικού ποδηλάτου με τις επικρατούσες, τότε, γνωστές μάρκες Ράλεϋ και Μπίσμαρκ.

Δεν χρειάζεται να λεχθεί ότι το μέγεθος εκείνων των ποδηλάτων απέτρεπε την ανώδυνη εκμάθηση των παιδιών, αφού για να… μάθουν όσα ήσαν από τη Χώρα, δεν άφησαν γωνία καντουνιού που να μην την χαλάσουν και όσα παιδιά ήσαν από την Αμπελώνα είχαν χώσει όλες τις σούδες. Και για να τελειώσουμε, ο αέρας της αυτοπεποίθησης που έδινε η ισορροπία πάνω στο πατίνι, ώθησε τα παιδιά να «δαμάσουν», ύστερα από κάμποσα πεσίματα, το ποδήλατο, έχοντας το αριστερό πόδι στο αριστερό πετάλι και το δεξί πόδι περασμένο μέσα από το τριγωνικό άνοιγμα του σκελετού να δίνει μισές πεταλιές, μπρος-πίσω.

Στα συγκεντρωμένα σκίτσα που αφορούν το πατίνι, οφείλονται δυο εξηγήσεις. Πρώτ’ απ’ όλα το κομμάτι της λάτας, (Νο 7) επείχε θέση φρένου πιέζοντάς το προς τα κάτω, με την φτέρνα, επάνω στην κυλινδρική επιφάνεια του ρουλεμάν. Βέβαια η λάτα αρκετές φορές περίττευε επειδή από την ξυπολησιά η φτέρνα είχε σκληρυνθεί τόσο ώστε λειτουργούσε σαν… φερμουΐτ φρένου. Και μετά σου λέει ο άλλος για υδραυλικά φρένα ή με ανθρακονήματα!

Ωστόσο δεν έλλειπαν και οι περιπτώσεις όπου, έως ότου σκληρυνθεί πλήρως η φτέρνα, το πέλμα σ’ εκείνο το σημείο εγένετο κατακόκκινο λες κι’ ο άλλος περπάτησε ξυπόλητος πάνω σε αγκαθωτούς προσφορίτες.

Δεύτερη εξήγηση, δίνεται για τις πρόγκες που σταθεροποιούσαν τις γωνιώδεις σιδηρόλαμες (Νο 11) οι οποίες μπορούσαν να αντικατασταθούν από καρρόβιδες. Τέλος, για να κλείσωμε και τούτο το κεφάλαιο, επιδιώκετο τα ρουλεμάν να είναι ανομοίου διαμέτρου και συγκεκριμμένα το μπροστινό, του τιμονιού δηλαδή, να είναι μεγαλύτερο και στενότερο ενώ το δεύτερο, το πισινό, να είναι μικροτέρας διαμέτρου και πλατύτερο, δεδομένου ότι αυτό εδέχετο το κυρίως βάρος του σώματος.

Επεξηγήσεις

(1) Παλιά μπουρανελλίστικη λέξη προερχομένη από την ομόηχη ιταλική, Pettgolezzo = φλυαρία γυναίου, ομιλίαι φλυάρων γυναικαρίων, κακολογία, κουτσομπολιό.
(2) Αχρόνια(γ)α: Εκείνα που δεν έχουν χρονιάσει και σαν κατάρα: να μην τα εύρει ο χρόνος.
(3) Αγγελοκρουσμένα = χτυπημένα από τον άγγελο του θανάτου, ετοιμοθάνατα.
(4) Κ’μαν’κο = Ομοίως παλιά μπουρανελλίστικη λέξη προερχομένη από κομμάτι της ιταλικής φράσης, Con manico = με τρέλλα! (mannicomio = φρενοβλαβάδικο, τρελλάδικο).
(5) Παλιός χαρακτηρισμός ο οποίος εδίδετο από τους μπουρανέλλους και υποδηλούσε τον μετέχοντα στο παιγνίδι και κατ’ επέκταση τον μωρό ως υποχείριο άλλων. Στο τοπικό λευκαδίτικο γλωσσάριο ερμηνεύεται ως (μ)παίγνιο. Στην ιταλική η λέξη απαντάται ως: Giocattolo.
(6) Γαμπροστολ(ι)σμένο: Ταυτόσημη ερμηνεία με ’κείνη του νεκροστολισμένου, με τη διαφορά όμως ότι εδώ ο νεκρός υποννοείται σε νεαρή ηλικία όντας άγαμος, όπου η παράδοση τον θέλει να πηγαίνει στην τελευταία του κατοικία με φορεσιά γαμπρού. Όσο για την απειλή της μάννας περί της επικείμενης ελεύσεως του… γάτου, στη Χώρα αυτός ο χαρακτηρισμός υπεννοούσε τον αλιέα πατέρα!