Στον απόηχο μιας εκδήλωσης

ΣΤΟΝ ΑΠΟΗΧΟ ΜΙΑΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ
ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού, Φιλαναγνωσία και σχολικές βιβλιοθήκες-Πώς παράγεται το γεγονός στη σχολική καθημερινότητα, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα

Της Ελευθερίας Αγγέλη-Παπαϊωαννίδη*

Η Βιβή Κοψιδά είναι για εμένα μια πολύτιμη φίλη. Την πρωτογνώρισα κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’80, όταν διορίστηκα στην Καρυά Λευκάδας και πηγαινοερχόμουν μαζί με την αδερφή της, επίσης αγαπημένη και πολύτιμη φίλη, φιλόλογο και εκείνη, την Άννα Κοψιδά.

Συμπορευτήκαμε και ανταλλάξαμε πολλές φορές, σ’ όλους αυτούς τους «αιώνες» που ήμασταν μαζί, σκέψεις, προβληματισμούς, ανησυχίες.

Πανταχού παρούσα στις εκπαιδευτικές ανησυχίες μας, κυρίως τις φιλολογικές, η Βιβή, ιδιαίτερα όταν έγινε Σύμβουλος τόσο στη Λευκάδα και την Κέρκυρα όσο και στις επισκέψεις της στην Πρέβεζα.
Είναι ιδιαίτερα τιμητικό για εμένα αυτή τη βραδιά να παρουσιάσω το βιβλίο-έρευνά της και την ευχαριστώ γι’ αυτό.

Στο βιβλίο της Παρασκευής Κοψιδά-Βρεττού «Φιλαναγνωσία και σχολικές βιβλιοθήκες-Πώς παράγεται το «γεγονός» στη σχολική καθημερινότητα» (εκδ. Καστανιώτη), αποτυπώνονται σκέψεις εκ βαθέων, αναφερόμενες αρχικά στο ρόλο που παίζει το «παραμύθι» πριν από τις βιβλιοθήκες. Στο ρόλο που παίζει ο δάσκαλος με την καθοδηγητική του χειρονομία, εναποθέτοντας το αδρανές σώμα ενός βιβλίου στα χέρια του αδέξιου μαθητή. Επισημαίνεται ο ρόλος του εκπαιδευτικού και η ανάγκη να βοηθήσει στο στόχο αυτό, δηλαδή στην καλλιέργεια της ευγενικής και ανήσυχης «περιέργειας», την τόνωση της πράξης της ανάγνωσης, την ενδυνάμωση και την ενθάρρυνση της φιλαναγνωσίας των μαθητών, το χρέος της σχολικής βιβλιοθήκης, την αναβάθμιση των πνευματικών και πολιτισμικών λειτουργιών του σχολείου. Πώς θα δημιουργηθεί μια συνεκτική σχέση ανάμεσα στη σχολική ζωή από τη μια και στη σιωπηλή κοινωνία της βιβλιοθήκης από την άλλη και στις απότοκες επιδράσεις αυτής της αμοιβαιότητας στη συνολική κοινωνία.

Διαπιστώνοντας την υποτονική βιβλιοφιλική στάση ή και ατονία μέσα στο σχολείο όπως και την απουσία καλλιέργειας συστηματικής αναγνωστικής αγωγής, το βιβλίο οργανώνει ένα πολύπλευρο και πολυδύναμο και ευέλικτο στην προσαρμογή του, σχέδιο εργασίας.

Καθοδηγεί συστηματικά στη δημιουργία ευρύτερων συναινέσεων ανάμεσα στη δεδομένη κάθε φορά ενδοσχολική και την κοινωνική πραγματικότητα, στις πρωτοβουλίες όλων των παραγόντων της σχολικής ζωής, στον υπεύθυνο της βιβλιοθήκης, στους εκπαιδευτικούς όλων των ειδικοτήτων, στον διευθυντή, στους εκπαιδευτικούς, στο σύλλογο γονέων & κηδεμόνων αλλά και άλλων πνευματικών και πολιτιστικών φορέων, ιδρυμάτων και θεσμών.

Η ίδρυση μιας σχολικής βιβλιοθήκης είναι μια θεσμική χειρονομία βιβλιοφιλικής αγωγής. Ένα βιβλίο μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματική και πνευματική φόρτιση –δεκτικότητα-που απορρέει από τον κόσμο του, από την παιδαγωγική διαχείριση του βιβλίου και την προσαρμογή του μαθητή στο ζωντανό κόσμο του. Αλλά τι είναι αυτή η προσαρμογή; Μια πράξη οικείωσης, όπως αναφέρεται στο βιβλίο της κ. Κοψιδά. Ή και μια «επίθεση φιλίας», όπως λέω εγώ.

Η δυσκολία βέβαια είναι πώς θα διαμορφώσουμε εκείνο το κλίμα της πνευματικής και ψυχικής ετοιμότητας που θα βοηθήσει μια κοινότητα ανθρώπων ή τους μαθητές μας, κυρίως, ώστε να μετέχουν στη γοητεία της σκέψης, του συναισθήματος, του προβληματισμού. Με ευαισθησία χαρισματικού γνώστη παιδαγωγού και με βιωμένη εμπειρία η συγγραφέας μας προσφέρει τα μυστικά για να ξεκλειδώσουμε τη ζωντανή πάντα αισθαντικότητα των μαθητών.

Στο έργο επισημαίνονται οι χαμηλοί δείκτες φιλαναγνωσίας στον Ελλαδικό χώρο (σε δύο πανελλαδικές έρευνες του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ 1997, 2004) σε δείγμα ηλικίας από 15 ετών & άνω- ο ένας στους δύο Έλληνες δεν διατηρεί καλή σχέση με το βιβλίο ή μάλλον δεν διαβάζει ποτέ (ούτε εφημερίδες). Στην έρευνα του 2010 διαπιστώθηκε μια καλύτερη εικόνα αναγνωστών βιβλίων).

Κι επίσης, η απουσία συστηματικής εκπαιδευτικής πολιτικής απέναντι στο θεσμό των σχολικών βιβλιοθηκών: όλα αυτά τα στοιχεία που βοηθούν στο πνευματικό «ήθος» του σχολείου, στην πνευματική και κοινωνική συγκρότηση του μαθητικού πληθυσμού.

Το βιβλίο για τους μαθητές, το γνωρίζουμε όλοι, λειτουργεί στο πλαίσιο του καταναγκασμού. Έτσι έρχεται ο ρόλος του ενήλικα να παίξει τον διαμεσολαβητή προκειμένου ν’ ανιχνεύσει τα προσωπικά ενδιαφέροντα του κάθε παιδιού.

Σκοπός μιας αγωγής ανάγνωσης είναι να καθοδηγήσουμε τον μαθητή ώστε να διαμορφώσει μια συγκροτημένη πνευματική και κοινωνική οντότητα, να τον εγκλιματήσουμε σε μια γόνιμη κοινωνικότητα μέσα από την πολυφωνική γλώσσα των σχολικών βιβλιοθηκών. Διαπιστώνεται ότι είναι πολλά τα προβλήματα της ελληνικής σχολικής πραγματικότητας-και γενικότερα- που παρεμποδίζουν το έργο, τις δυνατότητες και τη διάθεση του εκπαιδευτικού.

Όταν όμως υπάρχει αυτή και η υπομονή και επιμονή του καθενός μας, και η παιδαγωγική μαεστρία, αρκετά από αυτά μπορούν να προσπελαστούν.

Κριτήριο, σύμφωνα με την κ. Κοψιδά, για τις σχολικές βιβλιοθήκες, είναι η διασφάλιση της ποιότητας, της παιδαγωγικής αποτελεσματικότητας και των αναγκών και της ποικιλίας των ενδιαφερόντων ενός μαθητικού κοινού, και η δημιουργία προκλήσεων (η ίδια ονομάζει «γεγονότα» στην καθημερινή σχολική πραγματικότητα), προκειμένου να προσελκύσουν τον μαθητή και να του εμφυσήσουν πνευματική ελευθερία και κριτική σκέψη, μάθηση, πολιτισμό, χαρά και ψυχική πλήρωση.

Η σχολική βιβλιοθήκη, αναγκαία συνθήκη της μαθησιακής διαδικασίας, αλλά και της καλλιέργειας της φιλαναγνωσίας, υποστηρίζει την προσπάθεια του σχολείου ώστε να διαμορφώνει πολίτες σκεπτόμενους, δημιουργικούς, που θα μετέχουν στις λειτουργίες της κοινωνίας με αυξημένη ενσυναίσθηση και ανθρωπιστικό προσανατολισμό.

Το σημερινό αναλυτικό πρόγραμμα μαθημάτων τόσο στην Α/θμια όσο και στην Β/θμια Εκπαίδευση καθιστά επιτακτικό το ρόλο της σχολικής βιβλιοθήκης και την οργάνωση αυτής, λόγω της διαλεκτικής των μαθημάτων με τις αρχές της ενιαιοποιημένης γνώσης και την παιδαγωγική και διδακτική εφαρμογή της διαθεματικότητας, της ερευνητικής μάθησης και της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας.

Το σχέδιο εργασίας που προτείνεται στο βιβλίο της Παρασκευής Κοψιδά-Βρεττού, ως «μοντέλο» προγραμματισμού και οργάνωσης του έργου και της ζωής μιας σχολικής βιβλιοθήκης απευθύνεται πρωτίστως στους εκπαιδευτικούς κάθε ειδικότητας, κάθε εκπαιδευτικής βαθμίδας και στους υπεύθυνους των σχολικών βιβλιοθηκών. Συντίθεται γύρω από δύο άξονες:

Α. Έναν ερευνητικό –διαγνωστικό, ο οποίος ανιχνεύει σε ατομικό επίπεδο την αναγνωστική πραγματικότητα του κάθε παιδιού και διερευνά ερωτήματα που θα επιτρέψουν την οριοθέτηση των εκπαιδευτικών πρωτοβουλιών για την προαγωγή της ανάγνωσης.

Β. Έναν παρεμβατικό, όπου διατυπώνονται και αναλύονται προτάσεις και σενάρια «διδασκαλίας», με βάση τα ερευνητικά συμπεράσματα, ενός συνόλου ενδεικτικών και παιδαγωγικών πρακτικών με κέντρο τη βιβλιοθήκη, σε συνάφεια με το αναλυτικό πρόγραμμα και τις γενικότερες συνθήκες: τις ευκαιρίες της οικογένειας, της τοπικής κοινωνίας, τη δυναμική της εκπαιδευτικής τεχνολογίας. Τις διεπιστημονικές συνεργασίες, τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών. Την πολλαπλότητα των κόσμων που κινούνται γύρω τους σε αντιστοίχιση με αυτή των δικών τους κόσμων.

Εύληπτο, ευρηματικά δομημένο, με σαφές και πλήρες περιεχόμενο που προλαμβάνει τις εκπαιδευτικές ανάγκες, καθοδηγεί σωστά, προβληματίζει, προτείνει.

Όλα προτείνονται σε ένα πλαίσιο δράσεων, ενεργοποίησης των σχολικών βιβλιοθηκών και όλων των φορέων και συντελεστών του βιβλίου και καταλήγοντας ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού είναι καταλυτικός. Γιατί ο εκπαιδευτικός είναι εκείνος που γνωρίζει να καθοδηγεί, να ανακαλύπτει, να καλλιεργεί χωρίς καταναγκασμό αλλά με λεπτή γοητεία και ευρηματική φρεσκάδα να οργανώνει παιδαγωγικούς χειρισμούς που θα στοχεύουν στην προαγωγή της κοινωνικής και αισθητικής αγωγής των μαθητών, στην εμπέδωση της δημοκρατικής κουλτούρας , στην πρόσληψη της γνώσης με την αξιοποίηση ευρηματικών μορφών ερευνητικής, κριτικής μάθησης. Στην αναζήτηση τέλος της ίδιας της χαράς της ζωής μέσα από τις διαδικασίες της εμπρόθετης πνευματικής δράσης. Και πράγματι, η χαρά όλων μέσα από τις σελίδες του βιβλίου είναι υπόσχεση!

Κλείνοντας, πιστεύω ότι το βιβλίο αυτό είναι ένα βιβλίο οδηγός, έρευνα, ένα εγχειρίδιο βιβλιοφιλικής αγωγής, μια καινοτόμα σύνθεση που δεν προάγει απλώς τις φιλαναγνωστικές τεχνικές αλλά συγκινεί, ανανεώνει και ανατρέπει δημιουργικά τις διδακτικές μας μεθόδους και τεχνικές, παράγοντας πραγματικά γεγονότα στη σχολική πληκτική καθημερινότητα. Και όλοι ξέρουμε, πώς αγαπούν και πόσο πρόθυμα μετέχουν τα παιδιά στα «γεγονότα» της σχολικής ζωής!

*Η κ. Αγγέλη-Παπαϊωαννίδη είναι Φιλόλογος, Εντεταλμένη Δημοτική Σύμβουλος Πρέβεζας σε θέματα Παιδείας, Κοινωνικής Πολιτικής και Κοινωνικών Δομών. Το κείμενο παρουσίασε στην εκδήλωση που διοργανώθηκε (από το Δήμο Πρέβεζας, τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πρέβεζας, σε συνεργασία με το ΤΕΙ Ηπείρου-Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής Πρέβεζας-, τις Δ/νσεις Α/θμιας και Β/θμιας Εκπ/σης Πρέβεζας, το Σύνδεσμο Φιλολόγων Λευκάδας, το Bιβλιοπωλείο «Κύκλος» και τις εκδόσεις Καστανιώτη, και υλοποιήθηκε το Σάββατο 28 -2- 2015 στο Πολιτιστικό Κέντρο Πρέβεζας.