Το Παιδικό Ψέμα – Της Ουρανίας Σολδάτου

Το παιδικό ψέμα είναι ένα από τα πιο θλιβερά παιδικά ελαττώματα, που έχει τις ρίζες του στο οικογενειακό περιβάλλον. Το παιδικό ψέμα είναι πολύ συνηθισμένο ελάττωμα.

Οι αιτίες που αναγκάζουν το παιδί να καταφεύγει σ’ αυτό, είναι κυρίως συναισθηματικές και ηθικές. Οι πιο συνηθισμένες είναι η ειρωνεία των άλλων, ο φόβος της τιμωρίας, η πληγωμένη φιλοτιμία, η αφαίρεση προνομίου, η ντροπή, η ζήλια, η εκδίκηση, η μυθομανία, η δικαιολογία και ιδιαίτερα η αντιπαιδαγωγική συμπεριφορά μερικών γονέων που χρησιμοποιούν αβίαστα στην καθημερινή οικογενειακή τους επικοινωνία την εύκολη λύση του ψέματος. Το παιδικό ψέμα, αθώο στην αρχή, δημιουργείται σιγά και αθόρυβα.

Τα είδη του είναι πολλά.

Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι μεταξύ του συνειδητού ψέματος και της ασυνείδητης παραποίησης της αλήθειας υπάρχει διαφορά. Συνειδητό ψέμα είναι όταν το παιδί διαστρέφει την αλήθεια αν και αντιλαμβάνεται ότι αυτό δεν είναι σωστό. Ασυναίσθητη παραποίηση της αλήθειας είναι όταν το παιδί έχει αντιληφθεί κάτι εσφαλμένα και το μεταφέρει παραποιημένο γιατί έτσι το αντιλήφθηκε. Σ’ αυτό συμβάλλει η ηλικία και η ελλιπής προσοχή.

Πολλές φορές το ψέμα δρα ως μηχανισμός αυτοπροστασίας. Το παιδί εφευρίσκει κάποιο ψέμα για να αποσπάσει επαίνους από τους γονείς ή από τους εκπαιδευτικούς. Διηγείται φανταστικά κατορθώματα για να σχηματίσουν οι οικείοι του καλή ιδέα γι’ αυτόν. Εφευρίσκει τρόπους να προστατεύει την αυτοϊδέα του, την αυτοεκτίμησή του, την αξιοπρέπειά του, τον εαυτό του, όπως τον αντιλαμβάνεται αυτός. Αυτό που είναι επικίνδυνο για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα είναι το συνειδητό ψέμα και θα πρέπει να καταπολεμηθεί έγκαιρα. Η διαμόρφωση ηλικιακά έχει ως εξής:

● Από 0 έως 6-7 ετών:

Τα παιδιά «μπερδεύουν» την πραγματικότητα με τον κόσμο της φαντασίας τους, γι’ αυτό και δεν μπορούμε, στη φάση αυτή, να μιλάμε για ψέματα. Τα μικρά παιδιά πιστεύουν συχνά ότι έχουν ζήσει πραγματικά κάτι που είδαν στον ύπνο τους ή φαντάστηκαν ή τα εντυπωσίασε. Επίσης, το μικρό παιδί χρησιμοποιεί το ψέμα για να κάνει τους άλλους να γελάσουν. Εάν το παιδί παρατηρήσει ότι μια φανταστική διήγησή του προκαλεί ευχαρίστηση στο περιβάλλον του, ικανοποιείται και επιθυμεί να το επαναλάβει. Άλλοτε χρησιμοποιεί το ψέμα από το φόβο τιμωρίας. Προσπαθεί να κρύψει το λάθος, τη ζημιά ή τη λαιμαργία με το ψέμα.

● Από 6-7 έως 12 ετών:

Τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας γίνονται αισθητά στα παιδιά, οπότε ξέρουν πότε λένε ψέματα και πότε αλήθεια. Παρ’ όλα αυτά, τα ψέματα εξακολουθούν να είναι ένα προσιτό μέσο για να «επηρεάσουν» τα πράγματα και να αποφύγουν ή να αποτρέψουν δυσάρεστες καταστάσεις. Δεν έχουν το ίδιο ηθικό βάρος όπως στην ενήλικη ζωή και πρέπει να αντιμετωπίζονται με επιείκεια. Ωστόσο, απαιτούν ευαισθησία και προσοχή από τους γονείς, ειδικά όταν επαναλαμβάνονται, γιατί μπορεί να κρύβουν κάποιο πρόβλημα.

● Από 12 ετών και άνω:

Στην εφηβεία, τα ψέματα λέγονται εντελώς συνειδητά πια και συνήθως με ξεκάθαρο σκοπό. Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι όλα τα ψέματα των εφήβων ίδια. Καθώς μεγαλώνει η ανάγκη των παιδιών για αυτονομία, τα ψέματα μπορεί να είναι ένας τρόπος να ξεφύγουν από την αυστηρή επιτήρηση και τον έλεγχο των γονέων.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να αντιμετωπίσουμε το παιδικό ψέμα;

1. Από την νηπιακή ηλικία εμπνέουμε στο παιδί την αγάπη για την αλήθεια και την αποστροφή για το ψέμα.

2. Επαινούμε πάντα το παιδί που λέει την αλήθεια.

3. Τα «μικρά» ψέματα μπορούν να αντιμετωπιστούν με ελαφρότητα και χιούμορ.

4. Δεν παραβλέπουμε τις αταξίες αλλά τις αξιολογούμε και τις αντιμετωπίζουμε με δικαιοσύνη και κατανόηση ώστε να μην προσθέσουμε σ’ αυτές και το ψέμα. Εάν εμπνέουμε το φόβο στο παιδί, το πιθανότερο είναι την επόμενη φορά που θα σφάλλουν, να χρησιμοποιήσουν το ψέμα για να δικαιολογηθούν.

5. Ένα «μεγάλο ψέμα» το συζητάμε. Αυτό που αποκαλύπτεται ως βαθύτερη συναισθηματική αιτία, η οποία έκανε το παιδί να πει ένα τέτοιο ψέμα, δεν θα λυθεί εκείνη τη στιγμή, αλλά απαιτεί την περαιτέρω διακριτική προσοχή των γονιών.

6. Το κυριότερο είναι το δικό μας παράδειγμα. Οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς θα δώσουμε το καλό παράδειγμα με τη συμπεριφορά μας. Όταν και οι μεγάλοι και κυρίως οι γονείς χρησιμοποιούμε το ψέμα και μάλιστα κάνουμε συνενόχους και τα παιδιά στα λεγόμενα «κατά συνθήκην ψεύδη», τότε τα ωθούμε άμεσα στη χρησιμοποίησή του και δεν δικαιούμαστε στη συνέχεια να έχουμε παράπονα, εάν χρησιμοποιήσουν το ψέμα για να καλύψουν δικές τους παραβατικές συμπεριφορές.

7. Εάν διαπιστώσουμε ότι, παρά τη δική μας κατανόηση και συζήτηση, το παιδί επανέρχεται με εμμονή στο ψέμα, θα χρησιμοποιήσουμε τις φυσικές συνέπειες ως ‘τιμωρία’ έτσι ώστε να αντιληφθεί ότι δεν μπορεί να ψεύδεται ατιμώρητα. Οπωσδήποτε κάθε ‘τιμωρία’ θα πρέπει να γίνεται ιδιαιτέρως με διακριτικότητα και τακτ ώστε να μην θίγεται μπροστά σε άλλους.

8. Σε ακραίες περιπτώσεις, εάν το παιδί λέει συστηματικά ψέματα, παρά τις δικές μας προσπάθειες, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας κι άλλες ενδείξεις, όπως ένταση, επιθετικότητα, κλείσιμο στον εαυτό του, θλιμμένη διάθεση φοβίες, μαθησιακές δυσκολίες, ώστε να δούμε, αν πίσω από τα συνεχή ψέματα, κρύβονται άλλες δυσκολότερες καταστάσεις, που θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε σε συνεργασία με τους ειδικούς.

Ουρανία Σολδάτου
Εκπαιδευτικός