Ένα καρβουνοκάμινο κάπου στη Λευκάδα

Νομίζαμε ότι δεν υπάρχουν στο νησί μας πλέον καρβουνοκάμινα. Κι όμως ξαφνιαστήκαμε ευχάριστα όταν σε επίσκεψή μας σε χωριό της Λευκάδας πριν από 3 εβδομάδες, είδαμε ένα «ζωντανό» καρβουνοκάμινο να καίει.

Τα κάρβουνα γίνονται από την ατελή καύση (χωρίς οξυγόνο) των ξύλων. Η κατασκευή και η εμπορία του κάρβουνου ήταν ίσως η κυριότερη πηγή εισοδήματος τα παλαιότερα χρόνια, σε πολλά μέρη της πατρίδας μας. Κάποτε βέβαια η δραστηριότητα παρήκμασε. Άλλα μέσα αντικατέστησαν το κάρβουνο, ηλεκτρισμός, πετρέλαιο, γκάζι. Ιδιαίτερα μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο το κάρβουνο έπαψε να είναι απαραίτητο στην κουζίνα.

Σήµερα πλέον το κάρβουνο αποφέρει ελάχιστο κέρδος, διότι εισάγονται φθηνά από ανατολικές κυρίως χώρες, ακόµη και από τη Λατινική Αµερική. Έτσι, τα Ελληνικά καµίνια, µη µπορώντας να αντέξουν τον ανταγωνισµό, φθίνουν καθημερινά και µόνο από παράδοση επιµένουν.

Παρακάτω θα κάνουμε μια μικρή αναφορά στον τρόπο λειτουργίας του καρβουνοκάμινου με στοιχεία που αντλήσαμε από το βιβλίο του Πανταζή Κοντομίχη: «Λαογραφικά Σύμμεικτα της Λευκάδας»

‘Όταν αποφασίσει κανείς να κάμει καμίνι, παίρνει τα σύνεργά του κασμά, μυτεροτσάπι, τσεκούρι, και τραβάει κατά το λόγγο. Πρέπει να βγάλει άγριες χοντρές ρίζες από πουρνάρια, σκίνους και άλλα θαμνοειδή, αυτά κάνουν καλύτερο κάρβουνο, πιο γερό. Καμιά φορά στην ανάγκη χρησιμοποιούν και ήμερα ξύλα από ελιά ή άλλα δέντρα. Ωστόσο, το ήμερο, το γλυκό ξύλο, δεν κάνει καλό κάρβουνο. Πάντως το πιο άχρηστο είναι το κυπαρισσόξυλο.

Τα καμίνια τα στήνουν, συνήθως, έξω από το χωριό. Βέβαια και μέσα μπορεί να το κάμει κανείς, αλλά είναι πολύ ενοχλητικό και διαμαρτύρονται οι γειτόνοι. Ο καπνός βγαίνει πηχτός, βαρύς, γιομίζει την ατμόσφαιρα μονοξείδιο και είναι πολύ ανθυγιεινός… Φροντίζουν ώστε το μέρος που θα το στήσουν να είναι απάνεμο. Αν ο τόπος δεν είναι ίσος, τον ισοπεδώνουνε.

Τοποθετούν τα ξύλα όρθια αρχίζοντας, φυσικά, από το κέντρο. Στη μέση βάνουν τα πιο χοντρά και συνεχίζουν το στήσιμο κυκλικά, φροντίζοντας πάντα να διατηρείται μέχρι τέλους το κανονικό κυκλικό σχήμα. Αν μένουν κενά, ανάμεσα από τη μια και την άλλη ρίζα, βάνουν μικρότερα κομμάτια σαν σφήνες. Στην περιφέρεια μπαίνουν τα πιο λιανά και τα πιο μαλακά ξύλα. Ξεχωριστή προσοχή δίνουν στο όμορφο στήσιμο.

Σαν τελειώσει το σκάριασμα, τότε λιθιάζουν το Καμίνι: Κάνουν ολόγυρα μια λιθιά με μικρές πέτρες, σε ύψος 70-80 εκ., ανάλογα με το μέγεθος. Από κει θα αερίζεται το καμίνι. Σε μια πλευρά αφήνουν την «μπούκα», μια μικρή πορτίτσα, για να βάλουν φωτιά. Έπειτα, από τη λιθιά και πάνω, σκεπάζουν τα ξύλα με φούντες από κυπαρίσσι. Τις στρώνουν καλά, καλά, ώστε να καλυφθεί παντού και παχιά. Πάνω από το πράσινο αυτό χλωρό στρώμα ρίχνουν χώμα αρκετό. Το Καμίνι τώρα είναι έτοιμο για το άναμμα. Στην «μπούκα» βάνουν αρκετό προσάναμμα: ξυλάκια, θρούμπες και σπάρτα. Στερνά κάνουν το σταυρό τους κι ανάβουν το σπίρτο. Όταν αρχίσει να βγαίνει από ολόγυρα καπνός και διαπιστώσουν πως πήρε καλά φωτιά, τότε σφαλίζουν την μπούκα. Έπειτα κάνουν μια προσεχτική εξέταση, μήπως έχει κανένα ελάττωμα, μήπως δηλ. έκατσε πουθενά το χώμα, μήπως έφυγε καμιά πέτρα κ.λπ. και πιάνουν το απάνεμο να ξαποστάσουν.

Ένα καμίνι κάνει δύο, τρεις και τέσσερις μέρες να καεί (ελαφρό). Ανάλογα με το φορτίο του, θα χρειαστεί, επομένως, να ξενυχτήσει κανείς στο πλάι του, έξω στην ερημιά, ολόκληρα βράδια.

Όταν διαπιστωθεί ότι το καμίνι κάηκε, (έκατσε» όπως λένε), τότε αρχίζει το ξεφόρτωμα. Τα κάρβουνα τα παίρνουν με μια περούνα και τα ρίχνουν σ’ ένα μαστέλο (μικρή ξύλινη κάδη) για να σβήσουν. Έπειτα με την περούνα πάλι τα βγάζουν και τα ρίχνουν κάτω στο χώμα για να κρυώσουν. Τα βάζουν μετά στα τσουβάλια και τα μεταφέρουν με τα ζώα στο χωριό ή κατ’ ευθείαν στο εμπόριο.