HomeΕΠΙΛΟΓΗΑν εξεράθη το κλαρί, πάντα χλωρή ειν΄η ρίζα…

Αν εξεράθη το κλαρί, πάντα χλωρή ειν΄η ρίζα…

Ο Λευκαδίτης ζευγολάτης Φωτεινός αποτελεί το κεντρικό πρόσωπο, στο ομώνυμο έργο που είναι και το κύκνειο άσμα του εθνικού μας ποιητή Α. Βαλαωρίτη.

Ο Παλαμάς στην «κριτική ανάλυσή» του για τον Βαλαωρίτη αναφέρει: «ο ποιητής αηδιασμένος από την μικροπολιτική, παραιτημένος από τα πολιτικά οφίκια, στην εξοχή του αποσυρμένος, δοσμένος στην οικογένειά του, γνωρισμένος πιο στενά με τη Λευκάδα του, αδερφωμένος με τους ταπεινούς του λαού, ένας με κείνους και στην σκέψη και στην έκφραση, είναι ο ίδιος ο Φωτεινός που:
«αρνήθηκε την κλεφτουριά, τα φλογερά όνειρά της, κι έγινε ζευγολάτης».

26Μια βαθύτερη ματιά στο έργο θα μας δείξει όμως και ότι ο ποιητής αναφέρεται σε κάθε Λευκαδίτη, σε κάθε Έλληνα, σε κάθε καταπιεσμένο άνθρωπο, κάθε τόπου και κάθε εποχής, δίνοντας στο έργο μια οικουμενικότητα που ξεπερνά τα ονόματα και τους τόπους.

Τα ιστορικά πρόσωπα είναι προφανές ότι αναφέρονται στον 14ο αι., στην εποχή των Ανδεγαυών και συγκεκριμένα επί διοίκησης του Γρατιανού Τζώρζη (Κάρολος Χοπφ , 1832-1873, «Γρατιανός Ζώρζης – Αυθέντης Λευκάδος», μετάφραση στα Ελληνικά Ι. Ρωμανός 1836-1892, Κέρκυρα 1870).

Συγκεκριμένα στο 1357, στην επανάσταση των Λευκαδιτών για την αποτίναξη του Βενετσάνικου ζυγού. Ωστόσο στην εξέλιξη του ποιήματος, ο ποιητής καταδύεται όλο και πιο βαθιά στην ελληνική, αλλά και ντόπια λευκαδίτικη ιστορία. Και σε άλλο σημείο ο Παλαμάς αναφέρει: «Το αίσθημα της πίκρας και του θυμού κατά του ευρωπαίου δυνατού, είναι αρκετό για να ξυπνήσει μέσα στην ιστορική φαντασία του ποιητή, όλες τις ανάμεσα από τους αιώνες, εικόνες του Ελληνισμού, κατατρεγμένο από τον ξ έ ν ο». Και συναντά όλους τους κατακτητές του τόπου του, Άγγλους, Βενετζάνους, Τούρκους, Φράγκους (Ανδεγαυούς και Τόκκους), γνωρίζει το μεγαλείο του Έλληνα αγωνιστή, του Κλέφτη, του Αρματωλού, του επαναστάτη Λευκαδίτη χωρικού, που ξεσηκώθηκε το 1819 κατά των Άγγλων κατακτητών και των ντόπιων λακέδων τους, αθροίζει τα συναισθήματα και τον πατριωτισμό του και φτάνοντας στον 14ο αι. δεν αντέχει άλλο και αναφωνεί:

«Πάρε ένα σβώλο Μήτρο
Και διώξε εκείνα τα σκυλιά, που μας χαλούν το φύτρο….»

Και αυτή η απέχθεια απευθύνεται σε κάθε δυνάστη, κάθε εποχής και κάθε τόπου, και ο «Φωτεινός», που για κακή τύχη έμεινε ατέλειωτος, αφού ο θάνατος έδρεψε τον ποιητή, αποκτά συμβολική, διαχρονική σημασία για τους Λευκαδίτες αλλά και για όλους τους Έλληνες. Αντιπροσωπεύει την αντίσταση, την εξέγερση, την αδούλωτη ψυχή κάθε καταπιεσμένου Έλληνα, κάθε καταπιεσμένου ανθρώπου, και αυτό καθιστά τον ποιητή εθνικό και, γιατί όχι, οικουμενικό.

Η σημασία της λέξης «Λαός», δεν θα μπορούσε να αποδοθεί καλύτερα από τον τρόπο που την αναδεικνύει ο ποιητής μέσα από το διάλογο του Λευκαδίτη ζευγολάτη Φωτεινού και του Φράγκου διοικητή του νησιού Τζώρζη Γρατιανου, στο παρακάτω απόσπασμα του ποιήματος:
……………………
«Μέσ’ απ’ τη μαύρη καταχνιά βγαίνει ένας καβαλάρης και τ’ άλογό του σταματά εμπρός στο ζευγολάτη…

Τζώρτζης
Εσύ μου πετροβόλησες, παλιόγερε, χωριάτη, τα δυο μου τα λαγωνικά;

Φωτεινός
Μόνος εγώ κι όχι άλλοι.

Τζώρτζης
Μίλει μου ταπεινότερα… Λύγισε το κεφάλι, προσκύνα τον αφέντη σου, ξεσκλιάρη, διακονιάρη!…

Κι ο Φράγκος τ’ άσπρα του μαλλιά χτυπά με το κοντάρι.

Τζώρτζης
Κι εγνώριζες ότ’ ήτανε κείνα σκυλιά δικά μου;
Φωτεινός
Τα γνώριζα και τα ’διωξα μέσ’ από τη σπορά μου.

Τζώρτζης
Πούθε κατάγεσαι, μωρέ;

Φωτεινός
Εδώθε… Σφακισάνος.

Τζώρτζης
Κι εγώ, σκουλήκι αγνώριστο, ο Τζώρτζης ο Γρατζιάνος.

Αφέντης σου παντοτινός, τύραγνος, άρχοντάς σου.

Αυτό το χώμα που πατώ, οι πέτρες, τα νερά σου,

ήμερο κι άγριο κλαρί, τ’ αγέρι σου, η ψυχή σου,

τα ζωντανά σου, τα παιδιά, το αίμα σου, η τιμή σου,

όλα δικά μου, μάθε το. Βουνού και λόγγου αγρίμι

είτ’ έχει τρίχα είτε φτερό, σιχαμερό ψοφίμι,

το διαβατάρικο πουλί σ’ εμέ μονάχ’ ανήκει

κι αξίζει το κεφάλι σου λαγόπουλο ή περδίκι.

Γι’ αυτ’ όθε θέλω θα περνώ κι εγώ και τα σκυλιά μου,

τίποτε δεν ορίζετε κι είναι κι αυτή σπορά μου.

Κι ούτ’ άλλη τύχη αξίζετε. Γενιά καταραμένη,

δειλή, κακογεράματη, στον κόσμο ακόμα μένει

για να πομπεύει τ’ όνομα και την κληρονομιά της!

Και στα στερνά τα λόγια του ένιωσε ο ζευγολάτης

ότι ένα δάκρυ ενότιζε τ’ ασπράδι του ματιού του

κι ολόρθες αναδεύοντο οι τρίχες του κορμιού του.

Φωτεινός
Αν εξεράθη το κλαρί, πάντα χλωρή είν’ η ρίζα

και μένει πάντα ζωντανό, ή ρόδι φάγ’ ή βρίζα,

αυτό το βόιδι το μανό, π’ όσο βαθιά ρουχνίζει

τόσο εύκολα μυγιάζεται κι ανεμοστροβιλίζει,

και που το κράζουνε Λαό. Θα σπάσει το καρύκι

και θα προβάλει με φτερά μια μέρα το σκουλήκι.

Τότε, πουλί το σερπετό, ποιός ξέρει πού θα φτάσει!…

Τζώρτζης
Δείξε μου αυτό το λείψανο που θα βρικολακιάσει.

Φωτεινός
Εγώ… ο φτωχός, ο Φωτεινός, ο γέρος ο ξεσκλιάρης,

που ρίχνω εδώ το σπόρο μου για να μου τονε πάρεις.

Εγώ, που με τον ίδρωτα τα χώματα ζυμώνω

για να τρώγει άλλος το ψωμί, που τρέχω και κεντρώνω

την αγριλίδα του βουνού και που δεν έχω λάδι

ν’ ανάφτω το καντήλι μου και ζω μέσα στον Άδη.

Εγώ, που με τα νύχια μου αναποδογυρίζω

το λόγγο και τα ριζιμιά, για να σας τα στολίσω

με κλήματα, που δεν τρυγώ και που ποτέ δεν έχω

λίγο κρασί κεφαλιακό, τη γλώσσα μου να βρέχω.

Εγ’ ο φτωχός ο μυλωνάς, που ζω σ’ αιώνια ζάλη

και παίρνω κέρδο, πληρωμή, προσφάγι την πασπάλη,

που δεν ορίζω το παιδί, που πάντα ζω με τρόμο

και που δεν βρίσκω εδώ στη γη για να με κρίνει νόμο.

Αυτός, αυτός είν’ ο Λαός. Τ’ άψυχο το κουφάρι

αυτό ’ναι το καματερό, το ψόφιο το κριάρι…

Μη ρίξεις άλλο φόρτωμα στην έρμη του την πλάτη…

Τζώρτζης
Συμμάζωξε τη γλώσσα σου τη φιδινή, χωριάτη·

μη μου ξανάφτεις τη χολή. Γονάτισε μπροστά μου

και ζήτησε συγχώρεση για τα λαγωνικά μου…

Δε θες, αντάρτη, δεν ακούς;…

Φωτεινός
Καλύτερα το βρόχο

παρά τα γόνατα στη γη… Άρα‒κατάρα το ’ χω…

Θα ’φηναν λάκκωμα βαθύ και θα ’ταν μέγα κρίμα,

τιμή να θάψω κι όνομα μέσα σ’ αυτό το μνήμα.»

Πηνελόπη Κοψιδά

Άπαντα Βαλαωρίτη- Τόμος 1– Γ. Μέρμηγκας – Ιστορικές Εκδόσεις Λογοτεχνίας – Αθήνα.
Εφημερίδα «Δρυμώνας» – Φθινόπωρο 1997 –Έτος 18ο- Β΄περίοδος –αρ. φύλλου 9 (23)- σελ 5, « ο ξεσηκωμός των αγροτών το 1819 και ο «Φωτεινός» του Α. Βαλαωρίτη.

Προηγουμενο αρθρο
H TRΑVIATA ταξιδεύει στην Αθήνα με την Μπάντα της Φιλαρμονικής
Επομενο αρθρο
Ανοδική η πορεία του Νοσοκομείου Λευκάδας σύμφωνα με όσα δήλωσε ο Διοικητής κ. Μίχας

1 Σχόλιο

  1. nthermos
    16 Μαΐου 2017 at 11:28 — Απάντηση

    poli. oreo diabazontasto ta syneshimata pou eniosa sen brisko liogia na ta ekfraso thahela namastan oli i ellines [ ellnes ops ton fotino ] toy balαoriti

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.