HomeΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΓια μια πατρίδα του «ευδαίμονος βίου»: Ταξιδεύοντας με το πνεύμα του Νίκου Πετρόχειλου

Για μια πατρίδα του «ευδαίμονος βίου»: Ταξιδεύοντας με το πνεύμα του Νίκου Πετρόχειλου

Της Παρασκευής Κοψιδά-Βρεττού

[Το κείμενο είναι η παρουσίαση του Καθηγητή Νίκου Πετρόχειλου στην εκδήλωση που πραγματοποίησε ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Λευκάδας στις (6/2) με θέμα: «θαυμασμός, άμιλλα, αντιζηλίες και συγκρούσεις στον αρχαίο ελληνορωμαϊκό κόσμο. Προβολές στον σύγχρονο κόσμο.»]

H πρόσκληση που απευθύναμε στον Καθηγητή Νίκο Πετρόχειλο και που απόψε θα τιμήσει με το λόγο του τις προσδοκίες και τους προβληματισμούς μας, εντάσσεται σε μια σειρά εκδηλώσεων λόγου που έχει εκτός των άλλων προγραμματίσει ο ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ ΛΕΥΚΑΔΑΣ: με την πεποίθηση ότι η αρτιότητα και η ποιότητα του λόγου είναι ταυτόσημη με την ποιότητα της νόησης κι αυτή με τις εν γένει ηθικές και κοινωνικές μας ποιότητες και τα συνολικά ήθη.

Ο Καθηγητής Νίκος Πετρόχειλος –τον είχαμε πρώτη φορά μαζί μας τον περασμένο Μάιο (9-10 Μαϊου 2014) στο διήμερο Αφιέρωμα προς τιμήν του Λευκάδιου Χερν-εκπροσωπεί στο χώρο της Φιλολογίας και των Ανθρωπιστικών Σπουδών γενικότερα, ό,τι η βαθύτερη κατασταλακτική σκέψη των κλασικών κειμένων προσδιορίζει ως ανθρωπιστικό ήθος στη συνεπέστερη υλοποίησή του: στη μέθεξη δηλαδή στις αξίες του ευδαίμονος βίου. Και το ζήτημα προϋποθέτει την ένταξη και την ανάπτυξη της ατομικότητας μέσα στα όρια της πόλης-της κοινωνίας, σήμερα μιλάμε για ευρύτατες κοινωνικές συσσωματώσεις με παγκόσμιο χαρακτήρα-κάτω από τη στέγη της σοφίας του έλλογου βίου.

Τόσο η ακαδημαϊκή όσο και η κοινωνική αλλά και η σεμνή ιδιωτική του ζωή εμποτίζονται από το στοιχείο μιας ουμανιστικής αγαθότητας-που ταυτίζεται με το καλό, το δίκαιο, το αγαθό, ως διδασκαλία, ως βίωμα, ως κοινωνική χειρονομία. Κι αυτές οι αξεδιάλυτες διαστάσεις της ενιαίας προσωπικότητάς του αλληλεπιδρούν διαλεκτικά και αλληλοτροφοδοτούνται με εμπειρίες, γνώσεις, συναισθήματα που συχνά μεταποιούν το πνεύμα της επιστήμης ή της καθημερινής του πράξης σε καλλιτεχνικό κατόρθωμα. Η σοφία η αποκτημένη από την εντρύφησή του μέσα στον κόσμο των κειμένων ανακλάται στην «έντεχνη» σοφία της καθημερινής του αναστροφής, στην αποτύπωση της κοινωνικής ανεκτικότητας και υπέρβασης, στη συνείδηση του ανθρώπινου, που εσωκλείει όλες τις αποχρώσεις: από την άκρα δραματικότητα μέχρι την άκρα κωμικότητα. Γι’αυτό, κι όταν βλέπει στοχαζόμενος τα πράγματα γύρω του και μέσα στο πεπερασμένο ανθρώπινο πνεύμα να βαραίνουν οχληρά, τότε τον έσχατο λόγο προσδίδει στο λυτρωτικό χιούμορ του, που γνωρίζει να παρακάμπτει όλα τα αδιέξοδα, κηρύσσοντας τη «μετριότητα» σε κάθε περίπτωση των ανθρώπινων.

52

Όταν έκανα το πρώτο σχεδίασμα αυτής της παρουσίασης του Νίκου Πετρόχειλου στο μυαλό μου, όλως αυθόρμητα τον σύνδεσα με την αληθινή πατρίδα κάποιων, ελάχιστων ανθρώπων: την πατρίδα του «ευδαίμονος βίου». Εκεί ανήκει ο κάθε πραγματικά και γνήσια σκεπτόμενος άνθρωπος, έξω και πέρα από την όποια εγκύρωση του προσφέρουν-και τις περισσότερες φορές δεν του προσφέρουν-οι ακαδημαϊκοί του τίτλοι. Γιατί η πατρίδα του ευδαίμονος βίου δεν υποκύπτει στην τυραννία καταναγκασμών της ύλης-πέρα από τους αρμονικούς προσδιορισμούς της βιολογίας, ούτε σε κανονιστικές κοινωνικές συμβάσεις, αλλά αφήνεται στο ανάπτυγμα της πνευματικής συνομιλίας με αγαθά που μπορούν πολλοί να μοιράζονται ανέξοδα, ανεμπόδιστα. Έτσι κατακτάται και η αυθεντική φύση του κοινωνικού ανθρώπου. Πρόκειται για μια ανταλλαγή πνευματικών αγαθών όπου λειτουργεί η αμοιβαιότητα της κοινωνικής διαλεκτικής, αυτός ο νόμος του do ut des, που δεν περιέχει την αγοραία έννοια της ανταποδοτικότητας αλλά τη γνήσια πνευματική επικοινωνία: τη νοητική, ψυχική και συναισθηματική μέθεξη-την Ανθρωπιά.

Ο Νίκος Πετρόχειλος σπουδάζει πολλά χρόνια τώρα τα κλασικά κείμενα-της λατινικής φιλολογίας ιδιαίτερα. Τόσο που πατρίδα του και άνθρωποί του οικείοι-όπως συμβαίνει στην υψηλή φιλολογία συχνά-είναι τόσο ο Σαλλούστιος, ο Τάκιτος, ο Σενέκας, ο Τίτος Λίβιος όσο και εμείς, πιστεύω, απόψε. Θα ήθελα να σημειώσω ότι το μεταφραστικό του έργο, που πραγματοποιεί ως συνεργάτης του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης με εμβριθείς εισαγωγές και διαφωτιστικά σχόλια, αποκαλύπτοντας όλο το εύρος της συγγραφικής δημιουργίας Λατίνων κλασικών: Σαλλούστιου (ένας τόμος), Σουητώνιου (δύο τόμοι), απέσπασε βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών και της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας. Μετέφρασε επίσης τον Σουητώνιο (4 τόμοι), και τα αντιπροσωπευτικά μιας πρακτικής ηθικής φιλοσοφίας έργα De vita beata, De tranquillitate animi και De brevitate vitae του Λευκίου Ανναίου Σενέκα, γιου του ρήτορα Σενέκα. Οι μεταφράσεις του-για τη μεταφραστική διαδικασία ο ίδιος γράφει ότι «στην πραγματικότητα είναι μια αληθινή πορεία επιστροφής και δοκιμασίας», δεν είναι απλώς η ούτως ή άλλως επίπονη γλωσσική διεργασία μεταφοράς ενός αρχαίου κειμένου σε μια άλλη σύγχρονη γλώσσα, αλλά πολύ περισσότερο: η ακριβολόγος μεταποίηση μιας γλωσσικής κουλτούρας και ανθρωπολογίας σε μιαν άλλη-χωρίς να αδικηθεί ούτε η γλώσσα- πηγή (λατινική) ούτε η γλώσσα- στόχος (νεοελληνική).

Με σεβασμό στα πρωτογενή περιβάλλοντα εγκαθιστά γεγονότα, καταστάσεις, ήθη και πράξεις ανθρώπων στο νέο τους περιβάλλον, αβίαστα, φυσικά, χωρίς κραδασμούς και υπερβάσεις γλωσσικών ορίων, διατηρώντας την αφηγηματική ροή των πρωτότυπων κειμένων ή τη γνησιότητα του φιλοσοφικού-παραινετικού τους χαρακτήρα. Για τη βάσανο της λεκτικής επιλογής χαρακτηριστικά αναφέρω απόσπασμα από ένα ακόμα σπουδαίο μεταφραστικό του κατόρθωμα: Εράσμου-Διάλογος περί της ορθής προφοράς του λατινικού και του ελληνικού λόγου, με εισαγωγή και σχόλια του Νίκου Πετρόχειλου. (Σημειώνω διευκρινιστικά ότι με το έργο αυτό ο Ολλανδός φιλόλογος της Αναγέννησης Δεζιδέριος ( Έρασμος), εισηγείται μια νέα προφορά των δύο κλασικών γλωσσών, αντί της γνωστής στην Ευρώπη βυζαντινής προφοράς, η οποία στηριζόταν, όπως και σήμερα στην προφορική παράδοση. «Φοβάμαι όταν βλέπω ότι πολλοί δεν μιλούν με ανθρώπινη λαλιά, αλλά γαβγίζουν σαν τα σκυλιά, χρεμετίζουν σαν τα άλογα, γρυλλίζουν σαν τους χοίρους, μουκανίζουν σαν τις αγελάδες, ουρλιάζουν σαν τις αλεπούδες, συρίζουν σαν τις ακρίδες, φλυαρούν σαν τις καμήλες, σαλπίζουν σαν τους ελέφαντες, μουγκρίζουν σαν τους κάπρους, βρυχιούνται σαν τις λεοπαρδάλεις, βογκούν σαν τις αρκούδες, γκαρίζουν σαν τους γαϊδάρους, βελάζουν σαν τα πρόβατα, κρώζουν σαν τις χήνες, τιτιβίζουν σαν τους δρυοκολάπτες, κράζουν σαν τους κόρακες, σκούζουν σαν τους γύπες, συρίζουν σαν τα λελέκια, σφυρίζουν σαν τις χήνες, και με λίγα λόγια σου θυμίζουν κάθε είδους ζώο μάλλον παρά ομιλία ανθρώπου».

51

Μια συνέχεια δημιουργίας, επιστημονικής-ακαδημαϊκής αλλά και πολιτιστικής και κοινωνικής είναι η παρουσία του Νίκου Πετρόχειλου. Ένα χρονικό χωρίς πέρατα γεωγραφικά και του χρόνου, που τον οικειώνει με πολιτισμικές εμπειρίες σε βάθος πρόσληψης, κατανόησης και ερμηνείας, του προσπορίζει την ιδιότητα του «humanus» στην πιο εξευγενισμένη εκδοχή της, ως καθολική αρετή με την οποία φιλιώνεται με όλες τις κλίμακες του ανθρώπινου και της ανθρωπιάς πάνω και πέρα από τα συμβατικά ιστορικά περιγράμματα. Τόποι και ρόλοι και ιδιότητες, από το Βατικανό που τον φιλοξένησε για να ολοκληρώσει μια μελέτη του πάνω στα αρχαία ρωμαϊκά μνημεία σε συνδυασμό με τις πληροφορίες των λατινικών κειμένων, μέχρι τα Κύθηρα, την εξαίσια στους μύθους της γεωγραφική του πατρίδα και τη λόγια προσφορά του στην Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών, κι ακόμα το Δημοτικό Λαϊκό Πανεπιστήμιο της Αγίας Παρασκευής, του οποίου είναι ο κύριος ακαδημαϊκός δάσκαλος και εμψυχωτής, ο Νίκος Πετρόχειλος ενσαρκώνει και υλοποιεί το ιδεώδες του «ευδαίμονος βίου», ένα πάθος πολιτικό-με την αρχαία ελληνική σημασία του-που τον αναδεικνύει σε μιαν αυτοκαθοριζόμενη ελεύθερη πνευματική προσωπικότητα. Κι αυτή του η αριστοτελική πραγματικότητα-για τον Αριστοτέλη είναι αδύνατον οι πολίτες να γίνουν ευδαίμονες χωρίς τις κατάλληλες αρετές!-, τον ωθεί με μια καλλιτεχνική αμεσότητα και ηθική ομορφιά, να κοινωνεί τη σοφία του σε κάθε ακροατήριο, συμβάλλοντας στο κοινό αγαθό. Γι’αυτόν ακριβώς το λόγο και είναι απόψε κοντά μας. Ας τον ακούσουμε, επιτέλους!

Προηγουμενο αρθρο
Όταν οι αμυγδαλιές ανθίζουν στα χαλάσματα!
Επομενο αρθρο
Μια ακόμα σημαντική εκδήλωση του Συνδέσμου Φιλολόγων Λευκάδας

Δεν υπάρχουν σχόλια

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.