HomeΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣΓιώργος Γουναρόπουλος: Φως και νερό – Η ζωή μιας εικαστικής μυθολογίας

Γιώργος Γουναρόπουλος: Φως και νερό – Η ζωή μιας εικαστικής μυθολογίας

Της Παρασκευής Κοψιδά-Βρεττού

Σαν να παίρνει εθιμική μορφή. Κάθε ταξίδι στην Αθήνα-τόσο συχνά!- και μια εμπειρία ανώτερης αίσθησης πολιτισμού. Επιλεγμένη με δικαιοσύνη ώστε να συνθέτει τις απορίες και τις αγωνίες και των τριών μας: τη δική μου, της Άννας και της Εύας, αν και, για να είμαστε ειλικρινείς, δεν χρειάζεται καμιά ιδιαίτερη προσπάθεια γι’αυτό.

146Αυτή τη φορά η Εύα πρότεινε Ίδρυμα Θεοχαράκη, επίσκεψη στην έκθεση του Γιώργου Γουναρόπουλου (1889-1977), με τίτλο: Η ποιητική του συμβολισμού –Ζωγραφική 1912-1976 (Διάρκεια της έκθεσης: 9 Μαρτίου – 13 Μαϊου 2016).

Μοιρασμένοι στους τρεις ορόφους του κτιρίου της οδού Βασιλίσσης Σοφίας (σε λαμπρή συμπαράταξη με το Μουσείο Μπενάκη και το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης), οι εκατό περίπου πίνακες του G. Gounaro, ξεναγούν στη λυρική πορεία του καλλιτέχνη της γενιάς του ’30-μια γενιά που σημάδεψε με το αναζωογονητικό της πνεύμα την πολιτισμική, κοινωνική και αισθητική μας φυσιογνωμία. Και μας μύησε στην τέχνη κατανόησης μιας πραγματικότητας που ξέρει να μεταμορφώνεται στη συνάντησή της με την προσωπική ματιά και το ατομικό βίωμα, ανασυνθέτοντας την ιστορία και τη μνήμη με υλικό «βεβαρυμένο» ανάλαφρα από την αλήθεια των πραγμάτων και την αλήθεια της φαντασίας.

Ο Γιώργος Γουναρόπουλος στο εργαστήριό του, Ιλίσια.
Ο Γιώργος Γουναρόπουλος στο εργαστήριό του, Ιλίσια.

Αυτό προκαλεί και το πρώτο συναπάντημα με την τέχνη του Γουναρόπουλου-τόσο γνώριμη και αναντίρρητα δική του, μοναδική μετουσίωση των μορφών και των κόσμων του. Μια ποίηση συναρμολογημένη από αίσθηση και φαντασία, της οποίας το ποιητικό μέρος δεν μπορούμε να το καθορίσουμε, γιατί περιέχει τα συναισθήματά μας, και είναι αυτό που «κάνει την αντικειμενικότητα να είναι ζωγραφική». Συστηματικά δεν έγραψε για το έργο και τις πηγές της έμπνευσής του ο ζωγράφος, τα τεχνοτροπικά του δεδομένα, τις επιρροές και τη σπουδή του στη μεγάλη τέχνη του εικοστού αιώνα, στην ηφαιστειακή avant-garde των παρισινών του χρόνων. Σκόρπιες σκέψεις πάνω σε πρόχειρα χαρτάκια ή στα πακέτα των τσιγάρων του, μας αποκαλύπτονται ωστόσο με την πυκνότητα και τη διαύγεια των υπομνηματισμών του πάνω σε βασικά θέματα της τέχνης του-προπάντων στην ανατομία του φωτός: «Σκοπός μου είναι η λύτρωση του ανθρώπου μέσω της ζωγραφικής και όχι μέσω των θεμάτων. Κυκλοφορώ μέσα σε φως τριών διαστάσεων. Τη ζωγραφική μου την κλείνω μέσα σε μια διάφανη σφαίρα για να αισθάνεται καλύτερα ο θεατής την κοσμογονική προέλευση αυτής της ζωγραφικής ουσίας».

«Η κυρία Λουριώτη», 1923
«Η κυρία Λουριώτη», 1923

Έτσι λιτά αποδίδει την ουσία της προσωπικής εικαστικής του χειρονομίας, στην οποία εξέχουσα γλώσσα είναι η ιδιόλεκτος του δικού του φωτός, στοιχείου που γονιμοποιεί τη φαντασία και την εγκαθιστά σύνοικο της πραγματικότητας σε ρεμβώδεις, υπερβατικούς και ονειρικούς κόσμους. Χρώματα μιας μεσογειακής δύσης-βαθυγάλανα, κιτρινοκόκκινα και ιώδη- με το λευκό διάφανο φως ελληνικής ανατολής που η εκροή του, από το εσωτερικό των μορφών προς τον εξωτερικό χώρο, γίνεται πηγή αέναης κίνησης προς το ονειρικό, το άυλο, το παραμυθικό. Γυναικείες μορφές, επαναλαμβανόμενες με μικρές παραλλαγές στις διάφορες φάσεις της δημιουργίας του, έχουν να αφηγηθούν τραγούδια λεπταίσθητων σειρήνων και θεοτήτων της θάλασσας, καθώς οι βράχοι, οι κυματισμοί των ρευμάτων της θάλασσας και οι αέρινοι πλόκαμοι των μαλλιών τους υποβάλλουν μυστηριακά τους σιωπηλούς ήχους του αθώου ερωτισμού τους. Αιθέρια κι εξωτικά πλάσματα, με χρώμα, μολύβι ή κάρβουνο, σαν με μονοκοντυλιά αποτυπωμένα, ψάρια και οστρακοειδή, γοργόνες και άγγελοι και δέντρα και λουλούδια, πέρα από τη φυσική, στη μεταφυσική τους ζωή και διάσταση, φλυαρούν με το νερό και το φως μέσα στην ποιητική ένταση των παλμών τους, συμβολικός αντίλαλος της εσωτερικής πάλης του ανθρώπου με τον εαυτό του, του καλλιτέχνη με την έμπνευσή του.

«Eλευθέριος Βενιζέλος», περίπου 1935. Ιδιωτική συλλογή.
«Eλευθέριος Βενιζέλος», περίπου 1935. Ιδιωτική συλλογή.

Το φως και το νερό, δυο βιωματικές απαρχές ζωής, είναι ως να προέρχονται τόσο από την αρχαϊκή φιλοσοφία του τόπου του, απεικόνιση του φυσικού περιβάλλοντος, όσο-και περισσότερο ίσως- από τις παιδικές μνήμες που αντανακλούν και επιστρέφουν υλικό εικαστικής ευφυϊας, από τις θάλασσες της Σωζόπολης, στις ακτές της Μαύρης θάλασσας, όταν με τον φτωχό ψαρά, τον πατέρα του αλίευαν τον επιούσιο. Και η δυναμική γυναίκα τού Ηλία του ψαρά, η μάνα του ζωγράφου, η Ασανή, σαν γύριζαν σπίτι έχοντας αράξει τη βάρκα, κι έβλεπε τον γιο της να πιάνει μολύβι και χαρτί και να σχεδιάζει, ήξερε πως το παιδί της μια μέρα ζωγράφος θα γινόταν…το είχε πει και ο επιθεωρητής στο δημοτικό σχολείο. Στα πορτρέτα αυτής της μάνας, της Ασανής, στάθηκα αρκετό χρόνο και ξαναγύριζα, μετά τις βόλτες στις ονειρικές του υδάτινες πολιτείες. Ο Γκαστόν Μπασελάρ άλλωστε, μας έχει πείσει πόσο η κλίση προς το όνειρο δημιουργεί υδάτινες παραστάσεις (Το νερό και το όνειρο, εκδ. Χατζηνικολή, Αθήνα 2002). «Η διαρκής «απόδραση» του νερού είναι η αίσθηση του καθημερινού θανάτου. Αυτή η ατελεύτητη ροή του είναι για τη φαντασία ο πιο ονειροπόλος θάνατος, περισσότερο απ’αυτόν της γης. Ο πόνος του νερού είναι απέραντος…»

«Γυμνό σε θαλασσινό τοπίο», 1954. Ιδιωτική συλλογή
«Γυμνό σε θαλασσινό τοπίο», 1954. Ιδιωτική συλλογή

Η ώρα κυλούσε όπως το νερό. Ζούσαμε την ποιητική των συμβόλων της τέχνης του ζωγράφου, σε αγαστό συναπάντημα με την ποιητική του χώρου του Γκαστόν Μπασελάρ, όπου, «σε αντίθεση με το όνειρο, η ψυχή ξαγρυπνά, χωρίς πίεση, ξεκούραστη και δραστήρια, ανάμεσα στις εικόνες του ευτυχισμένου χώρου». «Ο καλλιτέχνης δεν δημιουργεί όπως ζει, αλλά ζει όπως δημιουργεί», είχε πει ο Μπασελάρ. Αλλά ο Γουναρόπουλος πρώτα βίωσε την «ποιητική του χώρου» κι έπειτα αυτόν τον χώρο αναδημιούργησε κι έζησε αρμονικά μέσα του. Από τα πρώτα εκφραστικά έργα του, μέσα στα όρια του ακαδημαϊσμού και πριν ακόμα ο καλλιτέχνης παλέψει να δαμάσει τη δική του έκφραση από τις τάσεις και τις εκκεντρικότητες των πρωτοποριών και του μοντερνισμού.

«Μονή Αγίου Όρου«Μονή Αγίου Όρους», 1925. Ιδιωτική συλλογής», 1925. Ιδιωτική συλλογή
«Μονή Αγίου Όρου«Μονή Αγίου Όρους», 1925. Ιδιωτική συλλογής», 1925. Ιδιωτική συλλογή

Σταματώ ξανά και ξανά στη μάνα του, την υπέροχη προσωπογραφία της Ασανής. Η μάνα έχει, θαρρείς, το περισσότερο τα μάτια και το βλέμμα της σε τόσο ηχηρό συναισθηματικό απείκασμα, κι έπειτα τα χέρια της σ’έναν θεατρικό εξπρεσιονισμό που παίζουν τα συναισθήματα. Ύστερα οι αυτοβιογραφικές αφηγήσεις και τα πρόσωπα της ιστορίας (προσωπογραφία Ελευθέριου Βενιζέλου) παραχωρούν τη θέση τους σε μιαν ατέρμονα παράσταση νυμφών και θεαινών και μυθικών ανώνυμων πλασμάτων-όλα μεταμορφώνονται σε ειδυλλιακό μύθο- αλλά και βυζαντινών σημείων και τόπων και μνήμες ελληνικού πολιτισμού και παράδοσης, που υλοποιούν την οικουμενικότητα της ανθρωπιάς της τέχνης του. Άλλη μια δοκιμή του μοντερνισμού στη διαχρονική αξιακή παράδοση του πολιτισμού μας.

«Η μητέρα μου», 1929. Ιδιωτική συλλογή
«Η μητέρα μου», 1929. Ιδιωτική συλλογή

Ο ξεναγός-ιστορικός τέχνης- επιτελεί εύστοχα το έργο του: περιήγηση στην πραγματολογία της τέχνης του Γιώργου Γουναρόπουλου, στο ιδιαίτερο στιλ, στην αφομοιωτική του ικανότητα απέναντι στον συμβολισμό, στον κυβισμό και φουτουρισμό, στην αρ-νουβώ, στον εξπρεσσιονισμό, τον υπερρεαλισμό. Μιλάει ήσυχα σε γαληνεμένους, όπως σε προσκυνητάρι, επισκέπτες. Άλλοι μυημένοι, άλλοι καμώνονται πως κατανοούν. Αλλά όλοι συν-αισθάνονται πως η ζωγραφική είναι η σιωπηλή ποίηση. Και πως για να μην καταστραφούμε από τη γνώση, δεν έχουμε άλλο, παρά την τέχνη. Αυτό το τελευταίο το είπε ο Νίτσε-και δικαιώθηκε, ολοένα δικαιώνεται…

Ο Γιώργος Γουναρόπουλος στο Παρίσι, 13-6-1921
Ο Γιώργος Γουναρόπουλος στο Παρίσι, 13-6-1921

(Και μια πρόταση για μαθητές, δασκάλους, γονείς, για όλους: Επίσκεψη στο Μουσείο Γουναρόπουλου: Το 1978 ο γιος του ζωγράφου, Ηλίας Γουναρόπουλος, αρχιτέκτων, δωρίζει το ατελιέ του ζωγράφου και σαράντα ελαιογραφίες και σχέδια στον Δήμο Ζωγράφου, προκειμένου να δημιουργηθεί το Μουσείο Γουναρόπουλου. Το 1990 ο Δήμος Ζωγράφου επεκτείνει το Μουσείο κτίζοντας ένα νέο κτίριο δίπλα στο παλαιό διατηρητέο ατελιέ του ζωγράφου, το οποίο λειτουργεί ως ΚΕΝΤΡΟ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ και το οποίο συμπληρώνει τη λειτουργία του κυρίως Μουσείου. Έτσι, σήμερα, στο παλαιό κτίριο-ατελιέ του ζωγράφου γίνονται ξεναγήσεις επισκεπτών και κυρίως μαθητών σχολείων στην ζωγραφική του G. GOUNARO, ενώ στο νέο κτίριο του Κέντρου Τέχνης πραγματοποιούνται διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις ( εκθέσεις ζωγραφικής, διαλέξεις, μουσικές εκδηλώσεις κ.λ.π.)

Διεύθυνση μουσείου: Οδός Γ. Γουναροπούλου 6- Άνω Ιλίσια – Αθήνα-τηλ. 210 7777601, 210 7487657

Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού
Διδάκτωρ Φιλολογίας-Συγγραφέας
Πρόεδρος Συνδέσμου Φιλολόγων Λευκάδας

Προηγουμενο αρθρο
Ο Δήμος Λευκάδας για τον 6ο Πράσινο Λευκάδιο Ημιμαραθώνιο
Επομενο αρθρο
Εντυπωσιακή αύξηση της κίνησης την περίοδο του Πάσχα σε όλα τα Ιόνια Νησιά

Δεν υπάρχουν σχόλια

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.