«Ενώπιον τάφου νεοσκαφούς»

(To παρακάτω κείμενο δημοσιεύεται σήμερα στην εφημερίδα «Αυγή» στο αφιέρωμα που παρουσιάζει για τον μεγάλο Λευκαδίτη ιστορικό Σπύρο Ασδραχά.)

«Ενώπιον τάφου νεοσκαφούς»

Αυτός ήταν ο τίτλος υποστηρικτικού κειμένου του Σ. Γιαννούλη για τον αποθανόντα ιστορικό Γιάννη Κορδάτο (1891-1961), που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της Αριστεράς «Επιθεώρηση Τέχνης» το 1961. Οι συνεργάτες του περιοδικού και οι φίλοι ήξεραν από τότε αυτό που εμείς μάθαμε και αναδείξαμε αργότερα, ότι ο συντάκτης του κειμένου ήταν ο Σπύρος Ασδραχάς, γιός του Γιάννη και επομένως Γιαννούλης, αλλά και θαυμαστής του Λευκαδίτη καπετάνιου του ΕΛΑΣ Πάνου Γιαννούλη … Επρόκειτο λοιπόν για ένα σχεδόν διαφανές ψευδώνυμο…

Εμείς τον γνωρίσαμε, χωρίς ψευδώνυμο, ευγενικό και καλλιεργημένο άνθρωπο, βαθύ και καινοτόμο ιστορικό, παραγωγικό ιστοριογράφο, δάσκαλο και διευθυντή μεταπτυχιακών και διδακτορικών διατριβών, συντάκτη και εμπνευστή ερευνητικών προγραμμάτων, συνιδρυτή και υποστηριχτή θεσμών παιδείας και έρευνας (πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων, εταιρειών, συνεδρίων, σεμιναρίων, περιοδικών).

Ήταν ως τις 11 Δεκεμβρίου 2017, όταν κάηκε και η τελευταία σταγόνα λαδιού του καντηλιού του και έσβησε η τρεμάμενη φλόγα του, ο σπουδαιότερος εν ζωή ιστορικός του νέου ελληνισμού, που με την παρουσία του για 60 χρόνια σφράγισε όσο λίγοι της ιστορικές σπουδές στον τόπο μας, συνδέοντας το όνομα και το έργο του με όλες σχεδόν τις ανανεωτικές προσπάθειες και τα διαπιστωμένα αποτελέσματά τους τα τελευταία 40 χρόνια.

Τώρα τον αποχαιρετήσαμε, προσπαθώντας να συνειδητοποιήσουμε τον θάνατό του και νιώθουμε ευγνωμοσύνη γιατί υπήρξε. Γιατί «πολλαπλασίασε» τα ταλέντα «που η φύση δίνει μοναχά στα διαλεχτά παιδιά της» για να φτάσει σε υψηλά επίπεδα πνευματικής καλλιέργειας, προσδιορισμένης κοινωνικής συνείδησης και σεβασμού των γραπτών και των άγραφων κανόνων του επαγγέλματος του ιστορικού. Γιατί κατόρθωσε να συγκεντρώσει και να κατανοήσει τις ιστορικές πηγές και να θέσει τα ερωτήματα του ιστορικού στις μαρτυρίες για να πάρει τις απαντήσεις που θα μπορούσαν να του δώσουν, για να τις χρησιμοποιήσει στις μελέτες που σχεδίαζε και πάντως στις ισόβιες ερευνητικές του απορίες, για να μπορεί να προχωρά στις επόμενες, φανερώνοντας παράλληλα τις απορίες, τα ερωτήματα και τις απαντήσεις σε συναδέλφους και μαθητές, με την ελπίδα να πάνε αυτοί, ως νεότεροι, την έρευνα πιο πέρα από τα δικά του όρια.

Για τον Σπύρο Ασδραχά ο ιστορικός, για κάθε φαινόμενο ή γεγονός με το οποίο καταπιάνεται, ξεκινά από τις πηγές και εξετάζει τις μαρτυρίες καθώς, όπως συνήθιζε να υπογραμμίζει, «Επιμένω να λέω ότι ο ιστορικός είναι κατ’ εξοχήν ένας εμπειριστής· δουλεύει με «ρεάλια» και οπωσδήποτε ο ιστορικός […] αποβλέπει, μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα, να επιτυγχάνει το μέγιστο δυνατό των διασταυρώσεων διαφορετικών σκεπτικών, θα έλεγα ακόμα διαφορετικών ευαισθησιών, ενόψει μιας κατανόησης των πραγμάτων και μιας αυτοκατανόησης».

Τώρα που ο Σπύρος Ασδραχάς εξέλιπε θα αρχίσει, και με λιγότερες αναστολές, η προσπάθεια μελέτης της άξιας ζωής και του σπουδαίου έργου του. Δεν πρόκειται για μηχανισμό υστεροφημίας αλλά για αίτημα βαθύτερης κατανόησης και αναστοχαστικής τοποθέτησης του έργου του στο πλαίσιο της ιστοριογραφίας και στάθμισης της συμβολής του στην ανανέωσή της.

Από την ανθρώπινη πλευρά οι μαθητές και οι συνοδοιπόροι του έχουμε μεγαλύτερες ευθύνες για αυτή την προσπάθεια και μπορεί να φανεί χρήσιμο να θυμόμαστε τον δικό του λόγο ότι το καντήλι του δασκάλου εξακολουθεί να καίει μόνο όσο ποτίζεται από το λάδι του καντηλιού των μαθητών του και όσων θα σκύψουν μαθητεύοντας στο έργο και στο παράδειγμά του.

Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης
Ιστορικός, Ομότιμος Διευθυντής Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών