Εν σιωπή η αρετή- Αποχαιρετώντας έναν αθόρυβο άξιο Λευκαδίτη

Εν σιωπή η αρετή- Αποχαιρετώντας έναν αθόρυβο άξιο Λευκαδίτη
Σπυρίδων Ευσταθίου Βουκελάτος, μαθηματικός (Απόλπαινα Λευκάδας- Πάτρα, 1931-2020)

Αγαπημένε μας θείε,
Δεν ήθελα να είναι αυτός ο τρόπος, μέρα πρώιμης άνοιξης, για να σε χαιρετήσω, να σου εκφράσω ό,τι η σεμνότητα της φύσης σου ευγενικά μάς αποθάρρυνε να σου πούμε. σε κείνες τις σπάνιες, αλλά υπερβατικής διάρκειας συναντήσεις, που οι άνθρωποι περισσότερο εύγλωττοι γίνονται με τις σιωπές και το βλέμμα τους.

«Μυρίζει ευγένεια ξύλου παλαιού», έτσι όπως ο ποιητής το άκουσε μέσα του, αυτή η μέρα. Μ’αυτό το άρωμα της πατρικής, της πατροπαράδοτης αγιότητας του χωριάτικου, πέτρινου σπιτιού της οικογένειάς σου στην Απόλπαινα-μ’αυτό φεύγεις σήμερα, 7 του Μάρτη 2020, αρχή μιας νέας βδομάδας αβέβαιης άνοιξης… Οι ύστερες αισθήσεις σου αποζητούσαν τη φυγή μέρα τη μέρα βασανιστικά, όπως οι περασμένοι χρόνοι όταν διεκδικούν να εκμηδενίσουν το υπολειπόμενο μέλλον. Για μια φωτογραφία εκείνου του σπιτιού μας παρακάλεσε η Καλλιόπη, η αγαπημένη κόρη σου, να την έχεις, σεπτό εικόνισμα, στις ατέλειωτες ώρες πόνου και μοναξιάς, που η φυγή της συντρόφου σου, της θείας Βάσως, της άξιας φιλολόγου Βασιλικής Καλπούρου ενάμιση χρόνο πριν, σου χρέωσε. Μια αγόγγυστη συντροφικότητα στα δύσκολα, χρόνων πολλών, με την ηθική βαρύτητα που μόνον η φιλοσοφική μέθεξη στα του ανθρώπινου βίου μπορεί να προσδώσει στην αβαρή κάποτε και εγωιστική ανθρώπινη φύση μας.

Αλλά και πώς διαφορετικά θα μπορούσε να υφανθούν τα πράγματα και οι περιστάσεις; Ήσουν μια τόσο χαρισματική προσωπικότητα από το ξεκίνημα και τις πρώτες δημόσιες αξιολογήσεις της παρουσίας σου, κι όμως σου ταίριαζε περισσότερο των στωικών η γαλήνια θεώρηση των ανθρώπινων και η πειθαρχημένη γεωμετρία της σύνεσης σε συνδυασμό με την αυστηρότητα μιας καθολικής-τολμώ να πω-δικαιοσύνης και ανωτερότητας: τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο βίο σου.

Πρόκειται μόνο για μια τυχαία προικοδότηση της φύσης στο πρόσωπό σου; Πιστεύω πως είναι κάτι περισσότερο και πιο σύνθετο. Είναι διασταυρώσεις που έρχονται από μακριά και αναζητούν την άξια εποχή, τον άξιο άνθρωπο. Το στερνοπαίδι του Στάθη Βουκελάτου και της Καλλιόπης (το γένος Φραγκούλη, από την Εγκλουβή), μιας συνάντησης ζωής που μόνον σπάνια, σε εποχές πατριαρχικών αξιών, η τύχη κατασκευάζει ιδανικές σχέσεις συζυγίας: όπου η ευγένεια, ο σεβασμός, η συνεννόηση και η κατανόηση, η αλληλεγγύη, η σοβαρότητα και η αταλάντευτη ηθική στάση ζωής οικοδομούν τα ανθρώπινα θεμέλια των οικογενειών και της μετάβασης από τη μια στην άλλη γενεά.

Δεν θα ξεχάσω εκείνη-ανάμεσα στις πολλές- εικόνα που μου περιέγραφε η υπέροχη μάνα μου και αγαπημένη σου αδελφή, η Κασσιανή (1923-2012). «Τα βράδια που καταλάγιαζε ο αγώνας της μέρας, μας μάζευε ο πατέρας-άριστος γνώστης της βυζαντινής μουσικής-, όλα τα παιδιά, τον Χρήστο, τον Μήτσο, εμένα, τον Ντίνο, τη Δέσπω και τον μικρότερο, τον Σπύρο, και μας μάθαινε βυζαντινή μουσική και ψάλαμε μαζί με τον πατέρα τροπάρια και ύμνους Αγίων…»

Και δίπλα το περιβόλι, γεμάτο δέντρα κάθε λογής, όπως η προϊστορική Εδέμ, σας μυούσε στο θαύμα και στην ομορφιά της δημιουργίας, στην οσιότητα του ανθρώπινου αγώνα και στη σοφία που λαβαίνει ο άνθρωπος στο συναπάντημά του με τη φυσική ομορφιά. Το σπίτι σας στην Απόλπαινα ήταν και το μοναδικό σπίτι που διέθετε βιβλιοθήκη, με θρησκευτικού περιεχομένου βιβλία, εκκλησιαστικά, Βίους Αγίων και λογοτεχνικά της εποχής: η Γενοβέφα, η Κασσιανή (του Γεωργίου Ρούσσου), Μπερτόλδος και Μπερτολίνος, Η θυσία του Αβραάμ, ο Γεροστάθης (του Λέοντος Μελά)… Κι ανάμεσα στα ηθικοπλαστικά βιβλία, οι σημειώσεις και τα χειρόγραφα του πατέρα σας, του δικού μου αλησμόνητου παππού Στάθη, πρότυπα καλλιγραφίας με σινική μελάνη. Δεκάδες χειρόγραφα, κι ένα ολόκληρο χειρόγραφο τετράδιο (με 51 γιατροσόφια και 9 συνταγές για διάφορες παθήσεις), κώδικα λαϊκής ιατρικής, σύνθεση των πατροπαράδοτων μυστικών της, που το έθεσε στη διάθεση του λαογράφου της Λευκάδας Πανταζή Κοντομίχη για το βιβλίο του τελευταίου Η λαϊκή ιατρική στη Λευκάδα (εκδ. Γρηγόρη, 1985), όπου και δημοσιεύτηκε.

Αγαπημένε θείε,
Ανατράφηκες όπως και όλα τα παιδιά (τα αδέρφια σου) σε ένα γνήσια πνευματικό και φιλοσοφικό περιβάλλον, που δεν είχε ανάγκη τίτλους και σπουδές γονιών, αλλά εκείνη τη σπάνια εγγενή προίκα των ξεχωριστών ανθρώπων, που σε κάθε εποχή ορίζουν το μέτρο της σύνεσης, της σοβαρότητας και της ακέραιης ηθικής συνείδησης, χωρίς έκπτωση στις αξίες και τις απαράβατες αρχές τους. Στο πρόσωπο και στον βίο σου, παρακολουθεί κανένας την ίδια την κλασικότητα, το μέτρο στην ιδανική του υλοποίηση κι ακόμα την ιδεώδη συγχώνευση του χριστιανικού ανθρωπισμού, στις ουσιαστικές του εκφάνσεις με την αυστηρότητα μιας ηθικής που κατάγεται από τις ζωντανές ρίζες του λαϊκού μας πολιτισμού.

Υπάρχει ωστόσο, καίριο στοιχείο της προσωπικότητάς σου, και το επιστημονικό σου, στο χώρο των μαθηματικών και της διδασκαλίας τους, εκτόπισμα. Η μαθηματική σου σκέψη και η έμφυτη πνευματικότητά σου, από την πρώτη σχολική σου ζωή, μέχρι την επιτυχία σου, μεταξύ των πρώτων, στη Μαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και τη συνέχιση των σπουδών σου με κρατική υποτροφία, αναδείχτηκε και σε ξεχώρισε ανάμεσα σε άλλους συμμαθητές, ως φαινόμενο μαθηματικής ευστροφίας και βάθους στοχασμού. Πριν από μερικά χρόνια μια συμμαθήτριά σου μας έλεγε ότι εσύ ήσουν ιδιοφυΐα στα μαθηματικά και κάθε φορά, στα δύσκολα του σχολείου, εκεί που όλοι καθηλώνονταν, εσύ πάντα θα έβρισκες τη λύση.

Δοκίμασα κι εγώ το μαθηματικό σου ταλέντο, το χάρισμά σου να εξαπλουστεύεις και τις πιο δύσκολες μαθηματικές έννοιες, όταν σε προχωρημένες τάξεις του λυκείου μου έκανες κάποια μαθήματα στις διακοπές Χριστουγέννων και Πάσχα, που ερχόσουν για λίγες μέρες από την Πάτρα στη Λευκάδα. Κι αργότερα, στα χρόνια των πανεπιστημιακών μου σπουδών, σε συζήτηση με φοιτητές του Μαθηματικού από την Πάτρα, που έκαναν απολογισμό των μαθητικών τους χρόνων στο Λύκειο, αναφέρθηκαν στον καθηγητή τους των Μαθηματικών Σπύρο Βουκελάτο, «που μόνον απ’αυτόν μπορούσες να καταλάβεις και να αγαπήσεις τα μαθηματικά… Αλλά ήταν και πολύ αυστηρός και ηθικός άνθρωπος, πρόσθεσαν, πραγματικός Δάσκαλος…» (Αγνοούσαν βέβαια εκείνα τα παιδιά τη σχέση τη συγγενική που εγώ είχα με τον καθηγητή τους).

Αγαπημένε μου θείε,
Πράσινα δέντρα και αρώματα άνοιξης και μικρά πλάσματα βομβούν ανεπηρέαστα από την περπατησιά «της γυναίκας που τη λένε Γαλήνη». Το περβόλι γιορτάζει. Μ’ένα κλαρί χλωρής πορτοκαλιάς θέλω να σε χαιρετίσω, με μιαν ανασεμιά εύοσμης λεμονιάς, και μια τρυφερή θωπεία της θαλερής χλόης που αγκάλιαζε τα παιδικά σας όνειρα στο συναπάντημα με τη μετρημένη ευτυχία εκείνου του πατρικού περιβολιού. Βλέπω τούτες τις μέρες της ανυπόμονης άνοιξης, την ένταση των μικρών μυρμηγκιών, να περιζώνουν ό,τι οι αλάθητες κεραίες τους υποδείχνουν. Και θυμάμαι-δείγμα κι αυτό της ανώτερης ανθρωπιστικής σου φύσης, της ψυχικής σου ευγένειας, πώς φοβήθηκες μια φορά μήπως πατήσουμε ένα στρατό τέτοιων μυρμηγκιών λέγοντάς μας τρυφερά: «Προσέχετέ τα, μην τα πατήσετε, πονάνε κι αυτά…»

Τώρα όμως πονάμε εμείς. Οι αγαπημένοι δικοί σου άνθρωποι. Τα παιδιά σου, η χαρισματική καρδιολόγος Καλλιόπη Βουκελάτου, ο Γιώργος, ο αντάξιος σύζυγός της, και ο μικρός εγγονός σου ο Σπύρος. Ο γιος σου, ο ξεχωριστός επιστήμονας και ερευνητής Στάθης Βουκελάτος-ένας ακόμα προικισμένος μετανάστης από τον δικό μας τόπο, που ζει μόνιμα με την υπέροχη οικογένειά του στη Γλασκώβη (τη γυναίκα του Μπέβερλυ και τα δυο τους παιδιά, τον δεκαεξάχρονο Ηλία και τη δωδεκάχρονη Αριάνα). Η αξιοσέβαστη αδελφή σου Δέσποινα. και ο γενναίος αδελφός σου Ντίνος, μέσα στις άοκνες μνήμες μιας επώδυνης ιστορίας του τόπου του, που την υπηρέτησε τιμώντας την. Ο ώριμος πια μαθητής σου, που έφτασε και στάθηκε μπροστά σου δακρυσμένος, σαν σε σεπτό μνημείο υψηλού συμβολισμού, υποκλίθηκε, σε ασπάστηκε και σου ψιθύρισε όλο νόημα: «Μας έμαθες γράμματα, Δάσκαλε, σ’ευχαριστούμε». Οι αγαπητές σου γειτόνισσες στο νοικοκυρεμένο σου καταφύγιο -μια Εδέμ κι αυτό, μέσα σε εύκαρπο περιβόλι στην οδό Νικηταρά 2, στο Ρίο -έργο κι αυτό των ακάματων χεριών σου–, που τέτοιον αρχοντάνθρωπο δεν είχαν ξαναγνωρίσει… Κι όλοι εμείς οι κοντινοί σου συγγενείς, οι συμπολίτες σου και οι συγχωριανοί σου στην ιδιαίτερη μικρή σου πατρίδα, όσοι θυμούνται και τιμούν σαν μύθο το όνομα της οικογένειας Βουκελάτου και το δικό σου.

Όμως η μνήμη είναι ζωή. Κι αυτή την τιμή που δικαιούσαι, θα σου την προσφέρουμε. Το υποσχόμαστε, τούτη την ώρα, την πιο επίσημη όλης σου της ζωής…

Καλό σου ταξίδι, αγαπημένε Δάσκαλε όλων μας, καλέ μας θείε!
Βιβή Κοψιδά-Βρεττού