Η Αλαζονεία της Δύναμης – της Δέσποινας Καλέζου

Τo 416 π.Χ. κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν κατά της νήσου Μήλου. Οι Μήλιοι όπως αναφέρει ο Θουκυδίδης – ήταν άποικοι των Λακεδαιμονίων και ηρνούντο να υποταχθούν στους Αθηναίους. Στην αρχή μεν του Πελοποννησιακού πολέμου τήρησαν ουδετερότητα κατόπιν όμως, πιεζόμενοι από τους Αθηναίους, που ερήμωναν το έδαφός τους, περιήλθαν σε κατάσταση πολέμου εναντίον τους. Οι τελευταίοι θέλοντας να ξεκαθαρίσουν – μια για πάντα – το πρόβλημα της Μήλου, στρατοπέδευσαν έξω από τα τείχη της πόλεως και έστειλαν προς διαπραγμάτευση πρέσβεις, σε μια προσπάθεια ειρηνικής υποταγής της νήσου. Τότε άρχισε ένας από τους σημαντικότερους διαλόγους που έχει διασώσει η παγκόσμια Ιστορία.
Ο διάλογος Αθηναίων και Μηλίων έχει δραματική επικαιρότητα, όχι μόνο για μας, αλλά γενικότερα για την ανθρωπότητα.

100. Μήλιοι. ἦ που ἄρα, εἰ τοσαύτην γε ὑμεῖς τε μὴ παυθῆναι ἀρχῆς καὶ οἱ δουλεύοντες ἤδη ἀπαλλαγῆναι τὴν παρακινδύνευσιν ποιοῦνται, ἡμῖν γε τοῖς ἔτι ἐλευθέροις πολλὴ κακότης καὶ δειλία μὴ πᾶν πρὸ τοῦ δουλεῦσαι ἐπεξελθεῖν.

100. Μηλιοι. «Αλήθεια, αν σεις για να μη χάσετε την ηγεμονία σας και όσοι είναι ήδη κάτω από την εξουσία σας, για ν’ απαλλαγούν απ’ αυτήν εκτίθεσθε σε τόσους μεγάλους κινδύνους, εμείς που είμαστε ακόμη ελεύθεροι, θα δείχναμε μεγάλη ευτέλεια και δειλία, αν δεν κάναμε το παν προτού γίνομε δούλοι.»

101.Αθηναίοι: οὔκ, ἤν γε σωφρόνως βουλεύησθε: οὐ γὰρ περὶ ἀνδραγαθίας ὁ ἀγὼν ἀπὸ τοῦ ἴσου ὑμῖν, μὴ αἰσχύνην ὀφλεῖν, περὶ δὲ σωτηρίας μᾶλλον ἡ βουλή, πρὸς τοὺς κρείσσονας πολλῷ μὴ ἀνθίστασθαι.

101. Αθηναίοι: Όχι, αν αποφασίσετε συνετά γιατί δεν αγωνίζεστε με ίσους όρους για να δείξετε την ανδρεία σας, δηλαδή να μην ντροπιαστείτε, αλλά πιο πολύ σκέπτεσθε για τη σωτηρία σας, για το να μην αντιστέκεσθε στους πολύ πιο δυνατούς.

Σχόλια

Κρίνουν και αξιολογούν οι Μήλιοι τις σκέψεις και τη συμπεριφορά των Αθηναίων και των υπηκόων. Αφού οι Αθηναίοι κάνουν τα πάντα για να διατηρήσουν την ηγεμονία τους υποτάσσοντας συνεχώς και αφαιρώτας την ελευθερία, οι υπήκοοι για να απαλλαγούν απ’ αυτή την εξουσία και να ανακτήσουν την ελευθερία τους, έπεται ότι η ελευθερία είναι το υψηλότερο και μεγαλύτερο αγαθό. Εμείς είμαστε ακόμη ελεύθεροι. Θα είμαστε δειλοί και ανάξιοι, αν δεν κάνομε τα πάντα, αν δεν αγωνιστούμε μέχρις εσχάτων, για να τη διατηρήσουμε.

Γίνεται πια φανερό ότι ο αδύναμος μικρός λαός της Μήλου αρχίζει να διαμορφώνει μια γενναία στάση απέναντι στην υπερφίαλη πολιτική της μεγάλης δύναμης αλλά και απέναντι στον εαυτό του. Αφού τα επιχειρήματα της λογικής και του συμφέροντος, που οι Αθηναίοι τους υποχρέωσαν να χρησιμοποιούν, δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα, τα εγκαταλείπουν. Η στάση τους τώρα, στηρίζεται στις υψηλές αξίες της ζωής, μπροστά στις οποίες δεν έχει θέση κανένα συμφέρον, αλλά ούτε και η ίδια η ανθρώπινη ζωή που θυσιάζεται για την απόκτησή τους. Η αξία της ελευθερίας αξίζει κάθε Θυσία.

Έτσι ο λαός της Μήλου είναι έτοιμος, με περισσή ανδρεία και αξιοπρέπεια να αντιτάξει το μέγεθος του ηθικού του αναστήματος απέναντι στο μέγεθος της υλικής δύναμης, της κατακτητικής αφροσύνης της Αθηναϊκής ηγεμονίας. Η Ιστορία της ανθρωπότητας και μάλιστα η ελληνική είναι γεμάτη από τέτοιες ηρωικές στάσεις των μικρών λαών, απέλπιδες ίσως, αλλά ηρωικές, που καταξιώνουν τον άνθρωπο σαν ανώτερη οντότητα και τον κατατάσσουν στη σφαίρα του μύθου.

Απορρίπτοντας τη λογική του συμφέροντος, το μέτρημα της αξίας με την ύλη, πλημμυρίζει η ψυχή τους από ευγενή, ανώτερα συναισθήματα, αίρονται πάνω από τα γήινα και φθαρτά, δίνουν τα πάντα για την αξιοπρέπεια και την ελευθερία και αν πολλές φορές νικηθούν, παραμένει αθάνατη η αδούλωτη ψυχή τους, ζωντανό παράδειγμα αιώνιο.

«Όχι» απαντούν σι Αθηναίοι, στην αγέρωχη στάση των Μηλίων, την πρέπουσα στάση κάθε ανθρώπου, κάθε λαού, που σέβεται την αξιοπρέπεια του. Δε θα κάνετε αυτήν αποκοτιά, αν σκέπτεσθε φρόνιμα. Και φρόνιμο εδώ είναι ο,τι συμφέρει τους Αθηναίους, η εκούσια υποταγή, ο συμβιβασμός. Είστε μικροί και αδύνατοι και δε μπορείτε να ανταγωνίζεστε τους μεγάλους και δυνατούς. Εμμένουν σι Αθηναίοι και επαναλαμβάνουν τους προηγούμενους ισχυρισμούς τους ότι το δίκαιο, η τιμή, η δόξα, η αξιοπρέπεια και ό,τι έχει σχέση με υψηλά ιδανικά ισχύουν μεταξύ ίσων, ίσων σε δύναμη υλική. Η έννοια της αντίστασης δεν έχει καμία θέση στο κόσμο των αδυνάτων. Για να «σωθούν» πρέπει να υποκύψουν στους ισχυρούς αυτό είναι φρόνιμο και λογικό. Ντροπή είναι να νικηθούν τους ίσους. Οι δυνατοί επιβάλλουν τα Πάντα και οι μικροί είναι υποχείριά τους και εκτελεστές υπάκουοι της κάθε παράλογης απαίτησης της κάθε εξουσίας. Γι’ αυτούς υπάρχει μόνο αντίπαλο δέος, η άλλη μεγάλη εξουσία. Μέσα στα πλαίσια συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων αντιμετωπίζονται τύχες των αδύνατων, τακτοποιούνται οι σφαίρες επιρροής τους. Η ιστορία επαναλαμβάνεται διαχρονικά και καθολικά.

Για άλλη μια φορά οι Αθηναίοι με την θέση τους αυτή αναιρούν τον προηγούμενο εαυτό τους. Αμαραύνουν τους αγώνες τους ενάντια στους Πέρσες κατακτητές και την πίστη τους, εκείνους τους καιρούς, ότι η υλική δύναμη υποχωρεί μπροστά στην ηθική, πράγμα που απέδειξαν με τις νίκες τους ενάντια στην Περσική δύναμη.

«Εν τούτω αν τις γενόμενος γνοίη οίοι άρα ετύγχανον όντες την αρετήν οι Μαραθώνι δεξάμενοι την των βαρβάρων δύναμιν και κολασάμενοι την υπερηφανίαν όλης της Ασίας και πρώτοι στήσαντες τρόπαια των βαρβάρων, ηγεμόνες και διδάσκαλοι τοις άλλοις γενόμενοι ότι ουκ άμαχος είη η Περσών δύναμις, αλλά παν πλήθος και πας πλούτος αρετή υπείκει,..»

(Αν ζούσε κάποιος αυτήν την εποχή θα μπορούσε να καταλάβει, ποιας ποιότητας άνθρωποι τύχαιναν να είναι στην ανδρεία αυτοί που αντιμετώπισαν στο Μαραθώνα την δύναμη των βαρβάρων και, αφού τιμώρησαν την αλαζονεία όλης της Ασίας και πρώτοι έστησαν τρόπαια των βαρβάρων, ηγεμόνες και συγχρόνως δάσκαλοι έγιναν, ότι δεν ήταν ακαταμάχητη η δύναμη των Περσών, αλλά κάθε πλήθος και κάθε πλούτος υποκύπτει στην ανδρεία. (Πλατ. Μενέξεος, 240 C-Ε).

Αυτά έγιναν και πιστεύθηκαν στο παρελθόν. Στη δεδομένη χρονική περίοδο διαπιστώνουμε συνεχώς μια τρομερή μεταξίωση των αξιών της ζωής, που δείχνει τη μεγάλη κρίση που διέρχεται η Αθηναϊκή δημοκρατία. Η επιχείρηση διεξάγεται χωρίς να χρειάζεται πλέον καμιά ειδική εξήγηση.

* Απόσπασμα από το βιβλίο της Δέσποινας Καλέζου: Η Αλαζονεία της Δύναμης, Λευκάδα 2011.