HomeΕΛΙΞΗΡΙΑ ΜΝΗΜΗΣΗ Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα σε αφήγηση του Βούλη Βρεττού

Η Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα σε αφήγηση του Βούλη Βρεττού

Απόσπασμα προφορικής αφήγησης του Βούλη Βρεττού σε ραδιοφωνική εκπομπή του Studio Lefkatas – Μεγάλη Δευτέρα, 8 Απριλίου 1996
Η απομαγνητοφώνηση έγινε από τον Αρχιμανδρίτη πατέρα Ιωαννίκιο Ζαμπέλη.

Μπαίνομε τώρα στη Μεγάλη Εβδομάδα:
Στη Λευκάδα είχανε καθιερωθεί κάποια έθιμα θρησκευτικά επί Ενετοκρατίας, μεταξύ των οποίων ήτανε το Μυστικό Δείπνο. Εκάνανε αναπαράσταση τότε οι ιερείς: Ο Κράλλης, ο Φώτιος Πέρκας, ο Μελισσηνός, ο Καλαφάτης, ο Αβερίκος, ο Κομνίτσης και άλλοι ετελούσανε Μυστικό Δείπνο πιστά, κατά το υπόδειγμα που υπήρχε του Ιερού Ευαγγελίου. Πάνω σ’ ένα βάθρο που υπήρχε έξω από τον Αη-Σπυρίδωνα, στην κεντρική πλατεία της Λευκάδος, εκεί γινόντανε η αναπαράσταση. Στο βάθρο αυτό ανέβηκε –ήτανε μόνιμο το βάθρο αυτό- εκεί ανέβηκε και ο Βαλαωρίτης ο Αριστοτέλης και απήγγειλε το ποίημα στον Πατριάρχη τον πέμπτο («Πώς μας θωρείς ακίνητος, που τρέχει ο λογισμός σου…») γυρίζοντας από την Αθήνα όπου επήγε να το απαγγείλει στα αποκαλυπτήρια του αντριάντα του… Εγύρισε από την Αθήνα και βγήκε μεγάλη διαδήλωση υπέρ του Βαλαωρίτη και τον αποθεώσανε και είχε πάρει και παράσημο από το δήμο της πόλεως κτλ, στο ίδιο αυτό βάθρο.

Όμως τη Μεγάλη Τετάρτη το βράδυ ξημερώνοντας η Μεγάλη Πέμπτη –και ίσως και πολλοί το έχουνε ακόμα- οι γυναίκες οι χριστιανές στην πόρτα από πίσω εβάνανε, ανάβανε ένα κερί μέσα σ’ ένα πιάτο και έκαιγε όλη νύχτα, εβάνανε λιβάνι κλπ και επεριμένανε πως θα έρτουνε οι ψυχές τη Μεγάλη Πέμπτη το πρωί στο σπίτι τους και ίσως, το κάνουν ακόμα. (…)

Έτσι φτάνουμε στη Μεγάλη Πέμπτη, όπου είχαμε τα 12 Ευαγγέλια. Μεγάλη η χριστιανική αυτή εκδήλωση των 12 Ευαγγελίων. Δεν υπήρχανε τότε τα έθιμα αυτά με τα στεφάνια που βάζουνε τώρα στο Σταυρωμένο κτλ. Εμείς, βέβαια σαν παιδάκια μέσα στις εκκλησές δεν καταλαβαίναμε και πολλά πράματα. Πειράζαμε τις γυναίκες, τις ράβαμε τις γυναίκες, τους κλέβαμε τα τσιμπιδάκια τα κοκάλινα. Υπήρχε τότε μια αυτήνη με κάτι τσιμπιδάκια κοκάλινα, με κάτι φιογκάκια και τα βουτάγαμε… αλλά όμως όταν έβγαινε ο Σταυρωμένος με τον παπά, «Σήμερον κρεμάται» ήταν απόλυτη σιωπή. Και τελειώνανε όλα με μεγάλη συγκίνηση.

Τώρα για τη Μεγάλη Παρασκευή… Όλος ο κόσμος, το πρωί, εσκωνόντανε για να πάει ας πούμε για την Αποκαθήλωση, που ήτανε οι Ώρες -όπως τις λένε- που διαβαζόντανε, δεν θυμάμαι πόσα, 6-7 κάπου εκεί, Ευαγγέλια. Μετά θα γινόντανε η Αποκαθήλωση. Ήτανε και τα μαγαζιά κλεισμένα όλα κατά την Αποκαθήλωση και νομίζω και σήμερα κλείνουνε. Βεβαίως μένουνε κλεισμένα. Είναι σεβαστή η μέρα αυτή!
«Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα» όπως λέμε. Ήτανε πράγματι και πολύ συννεφιά και σταγόνες νερού ή και πολλές φορές και βροχή. Σπάνια να δούμε ήλιο.
Εφεύγανε όλες οι γυναίκες, οι κοπέλες της γειτονιάς, οι προεστές κτλ. Προπαντώς οι κοπέλες επηγαίνανε και εφέρνανε τα λουλούδια, τα οποία ήτανε πασχαλιές, κρίνοι, λουλουδάκια και στολίζανε τους επιτάφιους της κάθε ενορίας. Και τώρα τους στολίζουνε. Τότε ήτανε αυθεντικά τα λουλούδια, γνήσια και μοσχοβόλαγε ο τόπος. Έμπαινες μέσα στον επιτάφιο να προσκυνήσεις και σε έπιανε η μυρωδιά. Τώρα δεν μυρίζεις τίποτα και επαφειέμεθα να πάει το βράδυ, να πει «Έρραναν τον τάφον» για να ρίξει λίγο άρωμα απάνου να μυρίσομε. Δεν υπάρχει άλλη λύση.

Λοιπόν, μετά το στόλισμα, γυρίζανε οι γειτονιές και τα παιδάκια και όλοι από γειτονιά σε γειτονιά και από εκκλησία σε εκκλησία για να δούνε ποιος είναι ο καλύτερος επιτάφιος.

Το απόγευμα τη Μεγάλη Παρασκευή… μη πω το απόγευμα μετά την Αποκαθήλωση, όλος ο κόσμος επηγαίνανε στο νεκροταφείο. Ήταν έθιμο. Στο νεκροταφείο επηγαίνανε οι λιγότερο πονεμένοι, που είχανε χρόνια θαμμένους τους ανθρώπους τους κτλ για να ρίξουνε ένα τρισάγιο να πάνε δύο λουλούδια.
Τη Μεγάλη Πέμπτη επηγαίνανε οι πονεμένοι που είχανε βαρύ πένθος και πρόσφατο κτλ. Ενώ τη Μεγάλη Παρασκευή επήγαιναν οι επισκέπτες, ο κόσμος, οι συγγενείς οι μακρινοί, που τα πένθη ήτανε πολύ πιο μακρινά. Και επηγαίνανε τα λουλούδια και ήτανε αυτήνη η παρέλαση μεγάλη.

Τη Μεγάλη Παρασκευή εφοράγανε οι γυναίκες και οι άντρες όλο το λούσο – μεγάλη επισημότητα. Τη Μεγάλη Παρασκευή παρουσιάζανε τις ανοιξιάτικες τουαλέτες όλες οι γυναίκες στην αγορά. Έβγαινε και το απόγευμα, θα σας πω μετά, ο επιτάφιος ο απογευματινός της Μητροπόλεως.

Τη Μεγάλη Παρασκευή εβγαίνανε οι επιτάφιοι… στην Ενετοκρατία και κράτησε μέχρι που ήρθε στη Λευκάδα Δεσπότης, Μητροπολίτης ο Δανιήλ Σουλίδης. Ήρθε το 1907. Ο οποίος εκατήργησε ορισμένα έθιμα. Οι επιτάφιοι βγαίνανε το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου. Δεν βγαίνανε την Μεγάλη Παρασκευή το πρωί, το Μέγα Σάββα εβγαίνανε. Εσυναντιόντανε τις κάθε ενορίας όλοι οι επιτάφιοι στην κεντρική πλατεία της Λευκάδος. Η κάθε συνοικία. Εκεί έφτανε, ας πούμε, ο επιτάφιος του Αη-Μηνά. Όπως έφτανε ο επιτάφιος του Αη-Μηνά εφωνάζανε οι Αη-Μηνιώτες, ας τους πούμε: «Τσακ, τσουκ». Ήτανε της συνοικίας τους. Το «Τσακ, τσουκ» ήτανε επειδή στον Αη-Μηνά υπήρχανε πολλοί πεταλοποιοί, πολλοί σιδεράδες. Ήτανε τα σιδεράδικα, τα γυφτιάρικα (…) και κάνανε το «Τσακ, τσουκ»…
Έβγαινε ο επιτάφιος, ας πούμε, πίσω του Αγίου Δημητρίου, Αγίου Νικολάου. Εκεί φωνάζανε: «Γαρίδα, γαρίδα, γαρίδα». Διότι ήτανε ψαράδες η περιοχή εκείνη. Έβγαινε του Αγίου Χαραλάμπους, κάτω κλπ και φωνάζανε: «Αμόλα σκότα! Αμόλα σκότα» ήτανε οι ναυτικοί κτλ γι’ αυτό. Έβγαινε της Αγίας Παρασκευής της γειτονιάς μου, και φωνάζανε: «φκιασίδι! Φκιασίδι, φκιασίδι». Γιατί οι γυναίκες εκεί ήτανε φκιασμένες. Ήτανε ωραίες και μένανε και γεροντοκόρες, και ακόμα μένουνε πολλές… Τις Βαγγελίστρας, ας πούμε, της Μητρόπολης εβγαίνανε και λέγανε: «ωχ! Βαγγελίστρα μου! ωχ! Βαγγελίστρα μου!». Ο κάθε επιτάφιος είχε κάποιο δικό του. Έτσι εγινόντανε την Μεγάλη Παρασκευή. Το βράδυ όμως εδιαβαζόντανε κανονικά οι ακολουθίες.

Όταν ήρθε εδώ ο Δεσπότης ο Δωρόθεος το 1940, με τον πόλεμο μια βροχερή νύχτα έφερε -ο κάθε Δεσπότης που ‘ρχόντανε έφερνε και νέα δικά του έθιμα κτλ, δημιουργούσε νέες καταστάσεις στην εκκλησία. Ανάλογα με αυτό που πίστευε ο καθένας και όπως ενόμιζε το ρύθμιζε- αρχίσανε οι επιτάφιοι και βγαίνανε γύρω από τους περίβολους όλοι, εκτός της Μητροπόλεως.

Της Μητροπόλεως, λοιπόν, ο επιτάφιος έβγαινε με τη συνοδεία της φιλαρμονικής με χορωδίες, με τα πάντα και με όλους τους ιερείς το απόγευμα. Στις 6 η ώρα το απόγευμα με 7 έβγαινε από τη Μητρόπολη ο Επιτάφιος τη Μεγάλη Παρασκευή το απόγευμα και κατέληγε στην κεντρική πλατεία, όπου εκεί γινόντανε και η σχετική δέηση. Ήτανε όμως όλοι οι παπάδες ντυμένοι με τα επίσημα τους τα ρούχα, τα καλά τους κτλ και ήτανε πράγματι κοσμογωνία! Ένα ωραίο πράμα! Αλλά ήτανε απόγευμα. Δεν ήτανε η γραφικότητα που έχει το βράδυ. Οι άλλοι επιτάφιοι βγαίνανε γύρω-γύρω. Οι άλλοι παπάδες, όπως ήτανε στον επιτάφιο της Μητρόπολης, εφεύγανε ντυμένοι με τα ρούχα τους κι επηγαίνανε στις ενορίες τους στη συνέχεια και διαβάζανε τον επιτάφιο της ενορίας τους για το βράδυ. Και βγαίνανε γύρω-γύρω οι επιτάφιοι.

Αργότερα που ήρθε ο σημερινός μας Δεσπότης, ο Νικηφόρος εκαθιέρωσε πάλι να βγαίνουνε οι επιτάφιοι όλοι και να συναντιόνται στην πλατεία. Στην αρχή εγινόνταν μια δέηση στην κεντρική πλατεία, όλοι μαζί οι επιτάφιοι -αν θυμάμαι καλά- μέχρι το 1979-1980, κάτι τέτοιο, και πιο πέρα ίσως. Αυτό δεν μπορούσε να συνεχίσει, γιατί εγινόντανε κάποιο μπέρδεμα εκεί μέσα. Δεν μπορούσανε όλοι με μια δέηση. Και αρχίσανε οι επιτάφιοι και βγαίνανε –και βγαίνουνε ακόμα και σήμερα- η κάθε εκκλησία να βγάνει το δικόνε της τον επιτάφιο, να βγαίνει στην πλατεία να κάνει τη δέηση, να φεύγει ο επιτάφιος αυτός και να έρχεται ο άλλος. Κι ο άλλος, κι ο άλλος. Της Μητρόπολης όμως έβγαινε πάντοτε και βγαίνει ακόμη με τη συνοδεία της φιλαρμονικής και με κάποια μεγαλοπρέπεια μεγαλύτερη, τελευταίος το βράδυ, που είναι πάρα πολύς ο κόσμος. Αυτό συνεχίζει μέχρι και σήμερα το έθιμο.

Το Μέγα Σάββα το πρωί, είναι η πρώτη Ανάσταση. Έτσι θεωρείται. Στη Λευκάδα και στην Κέρκυρα υπάρχει το έθιμο που λένε «Πέφτει το κομμάτι». Εγινόντανε πολύ νωρίς η λεγόμενη «πρώτη Ανάσταση». Χτυπάνε όλες οι καμπάνες χαρμόσυνα. Αλλά πρωί όμως. Σήμερα γίνεται αργότερα. Και όλες οι γυναίκες στο σπίτι τους κοιτάζανε να δούνε τι έχουνε από παλιό αντικείμενο –πήλινο κυρίως- για να ρίξουνε το κομμάτι, ότι σκοτώνουνε τους Εβραίους, «τους φάγαμε τους κακούργους, τους έτσι, τους αλλιώς» ελέγανε οι γυναίκες και περιμένανε με αγωνία να χτυπήσουνε οι καμπάνες και να βγει η μουσική στους δρόμους της πόλεως και να ρίξουνε το κομμάτι. Κι άκουγες «μπαμ, μπουμ»… χιλιάδες κομμάτια, χιλιάδες… δηλαδή, εχάλαγε ο κόσμος… Τώρα, βέβαια, λιγοστεύανε κι αυτά κι έμαθα ότι εφέτος θα το αργήσουνε και πιο πολύ, θα το κάμανε 10 η ώρα. Δεν ξέρω γιατί… κάπου άκουσα ότι το κομμάτι εφέτος θα πέσει αργά και όχι την ώρα που…

Το Μέγα Σάββατο αργότερα, εσφάζανε τα αρνιά κι εχάλαγε ο κόσμος απ’ τα αίματα κτλ. στις γειτονιές, εβάφανε με σταυρούς τις πόρτες -για να μην τα πούμε με λεπτομέρειες.

Λοιπόν, ας φτάσομε το βράδυ στην Ανάσταση. Από την εποχή της Ενετοκρατίας είχε επικρατήσει το έθιμο η Ανάσταση στην πόλη της Λευκάδας να γίνεται στα μεσάνυχτα του Μεγ. Σαββάτου σε μια μόνο εκκλησά. Γινόντανε στον Παντοκράτορα τότε η Ανάσταση στην κεντρική αγορά, που ήτανε η ενορία των Βαλαωριταίων, των Σταυραίων, των Σερβαίων κλπ. Εκεί πήγαιναν όλες οι τοπικές αρχές. Το έθιμο αυτό, καθώς και όλα τ’ άλλα τοπικά έθιμα, δεν τόλμησε κανείς Μητροπολίτης να το καταργήσει. Το κατήργησε ο Δανιήλ -είπαμε το 1907. Η μεταβολή αυτή δημιούργησε αναστάτωση και πολλοί κάτοικοι της πόλης επέμεναν και πηγαίνανε στα χωριά τα γύρω και κάνανε Ανάσταση. Δεν γινόντανε πλέον σ’ άλλες εκκλησίες. Έτσι καταργηθήκανε κι όλα τ’ άλλα.

Το 1928 έγινε η σημερινή ΔΕΗ –τότε λεγόντανε «Ηλεκτρική Εταιρεία» -ήτανε του Τσάντου, όπως τονε λέγαμε το παρατσούκλι, του Σολδάτου του Αλέξαντρου του «Τσάντου». Είχε ιδρύσει την Ηλεκτρική Εταιρεία της Λευκάδος. Δεν υπήρχε πρώτα φως καθόλου στη Λευκάδα ηλεκτρικό. Για πρώτη φορά το 1928 αρχίνισε κι έγινε, στον Αη-Σπυρίδωνα, που ήταν ο παπα-Θωμάς ο Πατσάς εκεί. Και όπως ήτανε όλος ο κόσμος συγκεντρωμένος στην κεντρική πλατεία και βγήκε ο παπα-Θωμάς με το «Δεύτε λάβετε φως» άναψε όλη η Λευκάδα! Ήτανε το πρώτο ηλεκτρικό φως της Λευκάδος, που έβλεπε ο λαός της Λευκάδος.

Αργότερα εσυνέχισε με το Μητροπολίτη το Δωρόθεο κτλ γινόντανε στη Μητρόπολη, στην πλατεία της μητροπόλεως. Εκεί παίζανε και η φιλαρμονική. Ήτανε όλες οι Αρχές. Ήτανε άγημα στρατού ή χωροφυλακής, ανάλογα τι διέθετε η Λευκάδα, και οι πρόσκοποι και γινόντανε η Ανάσταση εκεί με όλους τους παπάδες και πέφτανε τα πυροτεχνήματα κτλ. Μετέπειτα, βέβαια, καταργήθηκε κι αυτό απ’ την Ιερά Σύνοδο της Ελλάδος. Nα πηγαίνουμε κατά ενορίες να γένεται η Ανάσταση.

Όταν ήρθε ο Δημήτριος ο δεσπότης, ο οποίος ήτανε απ’ το 1931 μέχρι το 1940, είχε καθιερώσει, είχε βγάλει μάλλον σαν εγκύκλιο ότι ο δεσπότης πρέπει να ντύνεται μέσα στην εκκλησά. Εντυνόντανε κάτω απ’ τον πρώτονε πολυέλαιο τις επίσημες μεγάλες εκδηλώσεις της χριστιανοσύνης (Τα Χριστούγεννα, το Πάσχα και κάποια άλλα πανηγύρια μεγάλα) τόνε ντύνανε τη ημέρα της αγάπης, που γινόντανε το απόγευμα της Κυριακής, τονε ντύνανε στο σπίτι του στη Μητρόπολη. Στο πρώην μητροπολιτικό οίκημα, στην πλατεία. Εκεί τονε ντύνανε οι παπάδες και τονε περνάγανε ντυμένονε και γινόντανε η γιορτή της Αγάπης, με όλες τις εικόνες της Ανάστασης απ’ όλους τους ναούς. Όπως βγαίνουνε οι επιτάφιοι, έτσι εβγαίνανε κι οι εικόνες της Ανάστασης και συναντιόντανε όλες στην κεντρική πλατεία κι εκεί γενόντανε τα πυροτεχνήματα κτλ. Και ήτανε ντυμένος ο Δεσπότης από το σπίτι του. Μετά εκαθιερώθηκε, όπως ντύνουνε σήμερα και στις θρησκευτικές εκδηλώσεις το Δεσπότη στο ιερό και ψέλνουνε κάθε ρούχο που τον βάνουνε… δεν ξέρω λεπτομέρειες,,,Τότε γινόντανε μέσα στο ναό, μπροστά στον κόσμο, κάτου από τον κεντρικό πολυέλαιο. Και θυμάμαι εγώ το Δωρόθεο, πο’ πήγαινε σ’ όλους τους εσπερινούς κτλ. απ’ το σπίτι του ντυμένος με το σάκο, με όλους τους παπάδες, γύρω-γύρω. Έφευγε απ’ το σπίτι του. Εχτυπάγανε οι καμπάνες του Αγίου, που γιόρταζε στον κάθε ναό ( στην Αγία Παρασκευή, στην Αγία Βαρβάρα, στον Αη-Μηνά… ανάλογα… με τον Αη-Σπυρίδωνα, στον Αη-Διονύση)… Πήγαινε ο Δεσπότης και μ’ όλους τους παπάδες συνοδεία. Κι αυτά πλέον αλλάξανε.

Διαβαζόντανε δε επί των ημερών μου το Ευαγγέλιο της Αναστάσεως έξω απ’ τη Μητρόπολη στην εξέδρα από το δεσπότη το Δωρόθεο, ο οποίος είχε μια δεύτερη ωραία φωνούλα -Ζακυνθινός γαρ- από τον παπα-Ρόλο, ο οποίος ήτανε αριστούργημα αυτήνη η φωνή, δύο, από τον παπα-Δανιήλ Πλαγιώτη, που ‘χε μια ψιλή φωνή αριστούργημα… Και από τον παπα-Χούτα, που και αυτός είχε καλή φωνή. Και γινόντανε αυτό το Ευαγγέλιο κι απ’ τους τέσσερις συγχρόνως. Εκεί, λοιπόν, γινόντανε η Ανάσταση στη Μητρόπολη.

Στο τέλος τη βδομάδα της Διακαινησίμου, μετά το Πάσχα, είχαμε επίσης συνέχεια κάποια πανηγύρια. Πολλές φορές έπεφτε τ’ Αη-Γιωργιού, πολλές φορές δεν έπεφτε -ανάλογα με τις ημερομηνίες. Όμως στη Λευκάδα γιορταζόντανε της Αγίας Τριάδας -ήτανε την Τρίτη του Πάσχα, στο Καλλιγόνι. Γιορταζόντανε της Ζωοδόχου πηγής, την Παρασκευή, στη Μεγάλη Βρύση, που επηγαίνανε κόσμος πολύς κτλ. και γινόντανε και τ’ Αη-Θωμά κοντά στο νεκροταφείο. Του Αη-Θωμά όμως ήτανε χαρακτηριστικό ήτανε τα ζαχαροκούλουρα. Τα ζαχαροκούλουρα έχουνε εκλείψει σήμερα, δεν υπάρχουνε.

Τα ζαχαροκούλουρα τα πουλάγανε ο παπα-Κοιλιάς ή Βλάχος και τα πούλαγε κι η θεία Βονιτσάνα. Τα ‘χανε κρεμασμένα. Υπήρχανε, βέβαια, κι άλλοι κουλουράδες, όπως ήτανε ο Ζακχαίος, ήτανε ο Τσετσεπούς, ήτανε κι άλλοι που πουλάγανε διάφορα… κι ο Κοντοβράκης, διάφοροι… Τα ζαχαροκούλουρα δε γένονται πλέον. Τα ‘φκιανε η θεια-Σεβαστή η Πρόσφυγα και η Αμάλω του Γιάννη του Κατωπόδη, η οποία ζει και σήμερα. Πώς γενόντανε αυτά. Όπως είναι η ζάχαρη απάνου, στρωμένη κάτασπρη σαν κουραμπιές, αλλά ήτανε σαν μεμβράνη. Δεν επιανότανε η ζάχαρη. Τα ζυμώνανε με άχνη και μ’ αυγά και μετά τα βουτάγανε, τα βάνανε σε υψηλή θερμοκρασία στο φούρνο και μετά τα ρίχνανε μέσα σε σιρόπι ζεστό από ζάχαρη.

Εκεί του Αγίου Θωμά ετελώντανε όλες οι γιορτές. Κλείνει ο κύκλος του Πάσχα και πρέπει κι εμείς οπωσδήποτε να κλείσομε την εκπομπή, γιατί το παρατραβήξαμε…

Διαβάστε το Α΄ Μέρος [ΕΔΩ].
Διαβάστε το Β΄ Μέρος [ΕΔΩ].
Διαβάστε το Γ΄ Μέρος [ΕΔΩ].
Διαβάστε το Δ΄ Μέρος [ΕΔΩ].

Προηγουμενο αρθρο
Η Μοναξιά – Louis Cernuda
Επομενο αρθρο
«Το φάρμακο» ( Ντι-ντι-τι) - Αγιομαυρίτικη Παρέα - Κορονοϊός edition

Δεν υπάρχουν σχόλια

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.