Η Μεγαλοσύνη των λαών δεν μετριέται με το στρέμμα

ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

Η Μεγαλοσύνη των λαών δεν μετριέται με το στρέμμα.
Με της καρδιάς το πύρωμα μετριέται και με το αίμα.

Ο Κωστής Παλαμάς, κορυφαίος μεταξύ των Νεοελλήνων ποιητών του τέλους του 19ου και των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα, ο κυριότερος εκπρόσωπος της γενιάς του 1880, ο σημαντικότερος κριτικός των χρόνων του, διηγηματογράφος και θεατρικός συγγραφέας, γεννήθηκε το 1859 στην Πάτρα από γονείς Μεσολογγίτες που τους έχασε στην τρυφερή ηλικία των επτά ετών. Ορφανός και από τους δυο γονείς γύρισε στο Μεσολόγγι και μεγάλωσε στο σπίτι του θείου του, αδελφού του πατέρα του.

Το 1875 έφυγε για την Αθήνα και σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο, χωρίς να τελειώσει τις σπουδές του αφού τον κέρδισε η λογοτεχνία και η ποίηση.

Στην πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα, έγραψε τα μεγάλα έργα του, την Ασάλευτη Ζωή(1904), το Δωδεκάλογο του Γύφτου(1907) και τη Φλογέρα του Βασιλιά(1910) που τον καθιέρωσαν σαν εθνικό ποιητή, αλλά και δέχτηκαν τις πιο διαφορετικές ερμηνείες και την πιο σφοδρή αμφισβήτηση.

Ο Παλαμάς προετοιμασμένος από καιρό, τόσο ποιητικά, όσο και φιλολογικά και ιδεολογικά, επιχειρεί, ειδικά στο Δωδεκάλογο και στη Φλογέρα, να αναμετρηθεί και να ανασυνθέσει ολόκληρη την ελληνική παράδοση, αρχαία, Βυζαντινή και δημοτική, να συγκροτήσει την ποιητική ταυτότητα του νέου Ελληνισμού, μια ταυτότητα που βασίζεται στην πίστη για τη συνέχεια της ελληνικής ψυχής, αλλά και στην αέναη μεταμόρφωσή της.

Πάλεψε για την επικράτηση του δημοτικισμού με πάθος παρ’ ότι κινδύνεψε η θέση του στο Πανεπιστήμιο που ήταν γραμματέας, αλλά και η ίδια η ζωή του-μια φορά σώθηκε από λυντσάρισμα μέσα στο Πανεπιστήμιο και σώθηκε την τελευταία στιγμή από τον πρύτανη και καθηγητές, που έπεσαν πάνω στο λεφούσι των φοιτητών που φώναζε: θάνατος στον Παλαμά! Θάνατος στον προδότη της εθνικής γλώσσης.

Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος θα τον αποκαλέσει «Εθνικό ποιητή» γιατί «όλα τα εθνικά μας τα απέδωσε γνήσια: Γλώσσα, ιστορία, Έθιμα, ήθη, παράδοση, θρύλους, παλμούς, ελπίδες, όλα…»

«Ο Παλαμάς εμόχθησε, ίδρωσε, έλπισε, αγάπησε, αιμάτωσε, αγωνίστηκε, ενίκησε για μας. Ο Παλαμάς, λοιπόν, είναι ένας άγιος» είπε ο Αγγελος Σικελιανός.

Πέθανε στις 27 Φλεβάρη 1943 και το θλιβερό άγγελμα διαδόθηκε αστραπιαία από στόμα σε στόμα σ’ όλη τη γερμανοκρατούμενη Αθήνα. Στην κηδεία του στο Α΄Νεκροταφείο, μια λαοθάλασσα έψαλλε με ρίγη εθνικής συγκίνησης τον Εθνικό Ύμνο, ενώ η βροντώδης φωνή του Άγγελου Σικελιανού ακούστηκε στον ύστατο ποιητικό-εθνικό αποχαιρετισμό που ήταν ταυτόχρονα και μια δυναμική αντιστασιακή πράξη μπροστά στα μάτια του εμβρόντητου κατακτητή.

«Ηχήστε σάλπιγγες..
Καμπάνες βροντερές
δονήστε σύγκορμη τη χώρα
πέρα ως πέρα…
Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα!
…………………………………………………………..
Σημαίες της λευτεριάς ξεδιπλωθείτε!

Ο Παλαμάς μπόρεσε να εκφράσει στο έργο του την αγωνία για τη ζωή του Έθνους. Παθιασμένα Έλληνας, πονούσε κι αισθανόταν την Ελλάδα, αντιλαμβανόταν το χρέος του. Η Ελλάδα που επιτέλους έγινε κράτος, δεν έπρεπε να χαθεί, έπρεπε να συνδεθεί με την παράδοση, με την αρχαία σοφία της, με τη Βυζαντινή μεγαλοπρέπειά της.
«Είναι λοιπόν αδίσταχτα-μεγάλος ο Παλαμάς; Δεν ξέρω, μα τρέμω να φανταστώ τι θα ταν η νεοελληνική ποίηση χωρίς το ανάστημά του: ένα παραμύθι δίχως γίγαντα, μια χώρα δίχως βουνό. Μια θρησκεία χωρίς προφήτη. Μια ιστορία δίχως ήρωά» Τέλλος Αγρας.

ΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ (απόσπασμα)

Παιδί, το περιβόλι μου που θα κληρονομήσεις,
όπως το βρής κι όπως το δής να μην το παρατήσεις.
Σκάψε το ακόμα πιο βαθιά και φράξε το πιο στέρεα
Και πλούτισε τη χλώρη του και πλάτηνε τη γη του,
Κι ακλάδευτο όπου μπλέκεται να το βεργολογήσης,
Και να του φέρνης το νερό το αγνό της βρυσομάνας,
κι αν αγαπάς τ’ ανθρώπινα κι όσα άρρωστα δεν είναι,
ρίξε αγιασμό και ξώρκισε τα ξωτικά, να φύγουν,
και τη ζωντάνια σπείρε του μ’ όσα γερά, δροσάτα.
Γίνε οργοτόμος, φυτευτής, διαφεντευτής.

Κι αν είναι
Κι έρθουνε χρόνια δίσεχτα, πέσουν καιροί ωργισμένοι,
Κι όσα πουλιά μισέψουνε σκιασμένα, κι όσα δέντρα
Για τίποτ’ άλλο δε φελάν παρά για μετερίζια,
Μη φοβηθής το χαλασμό. Φωτιά! Τσεκούρι! Τράβα,
Ξεσπέρμεψέ το, χέρσωσε το περιβόλι, κόφ’ το,
και χτίσε κάστρο απάνου του και ταμπουρώσου μέσα,
για πάλεμα, για μάτωμα, για την καινούργια γένα
π’ όλο την περιμένουμε κι όλο κινάει για νάρθη,
κι όλο συντρίμμι χάνεται στο γύρισμα των κύκλων.
Φτάνει μια ιδέα να στο πη, μια ιδέα να στο προστάξη,
κορώνα ιδέα, ιδέα σπαθί, που θα είν’ απάνου απ’ όλα.

Πηγές: Βενετία Αποστολίδου, «Κωστής Παλαμάς: πάθος για σύνθεση. Εφ. ΤΑ ΝΕΑ, 31 Δεκεμβρίου 1999

Επιμέλεια: Ελένη Μ. Ματαράγκα