Κωστής Παλαμάς – Άγγελος Σικελιανός: Έμμετρη ανταλλαγή πρωτοχρονιάτικων ευχών

Της Πηνελόπης Κοψιδά

Ο στενός πνευματικός και ανθρώπινος δεσμός του Κ. Παλαμά (1859) και του Α. Σικελιανού (1884), είχε ως βάση τον αμοιβαίο σεβασμό και την εκτίμηση για τις πεποιθήσεις, το έργο και τη δημόσια πολιτεία του καθενός. Η πρώτη τους επαφή έγινε στις αρχές του περασμένου αιώνα, όταν ο νεαρός Σικελιανός έφυγε από τη Λευκάδα στην Αθήνα, για σπουδές στη Νομική Σχολή. Εκεί ήρθε σε επαφή με τους προοδευτικούς πνευματικούς κύκλους της εποχής, που είχαν επίκεντρο τον Κωστή Παλαμά. Από τότε και μετά, για σαράντα περίπου χρόνια, ο φτασμένος τότε Κ. Παλαμάς και ο ταλαντούχος νεαρός ομότεχνός του καλλιέργησαν μια ζωντανή και δημιουργική επαφή, όπως τη μαρτυρούν τα γραπτά τεκμήρια – αλληλογραφία, λογοτεχνική κριτική, στίχοι του ενός για τον άλλον – αλλά και η συστράτευσή τους και ο πρωταγωνιστικός τους ρόλος σε σημαντικά γεγονότα της εθνικής και της πολιτιστικής ζωής του τόπου.

Σε δύο από τα στιχουργήματα που έχει γράψει ο ένας ποιητής για τον άλλο προκύπτει ένας ενδιαφέρων «λόγος-αντίλογος» ανάμεσα στους δημιουργούς και ξεκίνησε από ένα ιδιόγραφο δελτάριο, που έστειλε ο Σικελιανός στον Παλαμά τον Ιανουάριο του 1916. Το περιεχόμενο ήταν το εξής: «Με τις καλύτερές μου ευχές για το Νέο Χρόνο. Άγγελος Σικελιανός». Οι ευχές συνοδεύονται με ένα κλωνάρι ανθισμένης αμυγδαλιάς, σύμβολο, μέσα στο καταχείμωνο, του θαύματος της άνοιξης.

Ο Παλαμάς ανταποκρίνεται αυθημερόν στην ποιητική αυτή χειρονομία του ομότεχνου θαυμαστή του και εμπνέεται το σονέτο «Στον Άγγελο Σικελιανό» που έχει ως εξής:

Της μυγδαλιάς τολόανθο το κλωνάρι
μεσ΄ στο νυχτερινό μου το κελλί
Σε φως αυγερινό φεγγοβολεί
γραφή σου Αλαφροΐσκιωτε Λυράρη!
———-
Των ανθών τα ματάκια –οϊμέ στη χάρη!
μια αυγή τ΄ανοίγει, μια βραδιά τα κλιεί.
Της τέχνης τ΄άνθια από μαργαριτάρι
που δύσκολα ο καιρός τα καταλεί.
———–
Τις θείες γιορτές της Δήμητρας γιορτάζεις
και τ΄απολλώνια δώρα τα μοιράζεις
Πάντ΄ από την κορφή στο ηλιομεθύσι…
———–
Μα μην καταφρονάς την αγορά,
παντού σπαρτά της Μούσας τα ιερά,
Παντού για να ΄ναι το τραγούδι, βρύση.

Αξιοσημείωτο εδώ είναι το γεγονός ότι στους τελευταίους στίχους ο Λευκαδίτης δημιουργός γίνεται αποδέκτης της παλαμικής παραίνεσης «να μην καταφρονά την αγορά». Την αντίδρασή του ο Σικελιανός την επιφυλάσσει για τον επόμενο χρόνο και μάλιστα την ίδια σχεδόν ημερομηνία. Έτσι, από την Κηφισιά, στις 10 Ιανουαρίου το 1917, εμπνέεται το ακόλουθο στιχούργημα, που επίσης ενέχει το ρόλο πρωτοχρονιάτικου μηνύματος:

Στον Κωστή Παλαμά

Ξυπνά η ψυχή με στεναγμό και στο πλευρό της βρίσκει
θάμα, ανυμέναιου όνειρο, του δέντρου το κανίσκι!
Χορός, αστέρια, σε κρυφή παράδεισο, γυρίζει
Τ΄άγριο μελίσσι μέσα του, το πρώιμο, που βοΐζει.
Πάλι φωλιάζει στο ξαντό η καρδιά, σ΄αιφνίδια χάρη
Πάλι αναπνέει, νιογένητον αρνάκι του Γενάρη.
Κ΄εγώ που μ΄απ΄τη γέννα μου σαν το τρανόν αλάφι,
Τ΄αρκαδικό βουνάλαφο, που η μοίρα του του γράφει
Να σέρνει αστέρι την πληγή, μες στ΄άπατα του λόγκου,
Με δίχως το ξαλάφρωμα, στον πόνο του, ουδέ βόγκου,
Κι από τις γάργαρες πηγές, τις κρούσταλλες, να πίνει,
εκεί που βλέπει το αίμα του να ρέει, σταχτό ρουμπίνι,
ξεμασκαλίζω του δεντρού την άγιαν ομορφάδα
Και σου τη στέλνω σα γραφή, σα γιορτινή λαμπάδα!
Τίποτα δεν καταφρονώ. Κ΄είναι χαρά μου ο πόνος
που πόνεσα, ώσπου να σταθεί μπροστά σου, ολόανθος κλώνος!

Είναι φανερό ότι ο ποιητής του Αλαφροΐσκιωτου επιχειρεί να αποσύρει την παραίνεση-ψόγο του δασκάλου, που στόχευε στο να του χαλιναγωγήσει τον οίστρο και να προσγειώσει την αιθεροβάμονα έμπνευσή του.

Στα χρόνια που ακολούθησαν δύο σημαντικά γεγονότα θα δώσουν την ευκαιρία στους δύο άνδρες να συσφίξουν τους φιλικούς και πνευματικούς τους δεσμούς. Το πρώτο είναι η μετάβασή τους τον Ιούλιο του 1925 στη Λευκάδα, με αφορμή τον εορτασμό για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Βαλαωρίτη. Το δεύτερο είναι οι Δελφικές γιορτές, στις οποίες ο Παλαμάς δεν παρευρέθηκε λόγω της «φυγοκοσμικής του δειλίας», όπως εκμυστηρεύτηκε ο ίδιος, αλλά στήριξε τη δελφική προσπάθεια δημοσιεύοντας υμνητικά γραπτά για τις γιορτές και για τον εμπνευστή τους.

«Σου εύχομαι έργα δελφικά γερά καθώς τα κάστρα
Και δελφικά ποιήματα που να θυμίζουν τ΄άστρα».

Είναι γεγονός ότι παρά τις όποιες διαφορές στην καλλιτεχνική τους ιδιοσυγκρασία, ο Παλαμάς και ο Σικελιανός υπηρέτησαν με πίστη και συνέπεια κοινούς στόχους και κοινά ιδανικά. Έδωσαν τους αγώνες τους για τη δημοτική γλώσσα και την εθνική υπόσταση μέσα σε περιόδους πολεμικών αναμετρήσεων και κοινωνικών ανακατατάξεων. Το έργο τους αποπνέει τη μυστική αξία της ζωής στην πανανθρώπινη, οικουμενική της διάσταση.

*Το κείμενο είναι βασισμένο σε άρθρα της Βιβέτ Τσαρλαμπά στην Νέα Εστία, τα Χριστούγεννα του 1993, καθώς και στο περιοδικό «προκυμαία», τεύχος 1ο Ιανουάριος-Μάρτιος 2008.