Λευκάδα: Ο σεισμός και ο άνθρωπος

Στη ρίζα του ελαιώνα η πολιτεία η σημερινή, μια γλώσσα χώμα γλείφει τη λιμνοθάλασσα που τη λιώνει. Κι ανάμεσά μας το ρηχό νερό, ο μακρύς δρόμος, κι ο σεισμός. Η πολιτεία δεκατισμένη. Η προτερινή μορφή της αφανισμένη. Ούτε Φραγκιά, ούτε Ιόνιο, ούτε Στεργιά, μονάχα αχός. Έτος χαλασμού 1948. Πετρόχτιστα κατώγια με τιράντες, και βιαστικές ξύλινες στοές θυμούνται τους λίθινους βενετσιάνικους προγόνους, αναπαρασταίνοντας το ενδιάμεσο και φευγαλέο.

Τα ανώγια ξύλινα ανθεκτικά, με ξύλινους σκελετούς αυτά μαστορεμένα. Προπάντων αυτά. Κι οι ξύλινες αρματωσιές κλεισμένες με γεμίσματα τούβλινα, σοβαντισμένα. Και που και πού κι άλλο υλικό, που αντέχει στο σεισμό: οι λαμαρίνες. Λαμαρίνες απ’ τον ήλιο πυρωμένες. Η βιασύνη των μικροχωριών του Φαρ-Ουέστ, μετά από μπιστολίδι ανάμεσα σε κάου-μπόϊδες και ληστές.

Ο σεισμός και ο άνθρωπος. Μπροστά στην αλόγιστη δύναμη τι να σηκώσει; Πώς να στεργιώσει τα χτίσματά του; Παραίτηση και φυγή ή εμμονή. Πάντα, για τον άνθρωπο, η ίδια δύσκολη εκλογή.

Να παραδεχτεί πως νικήθηκε. Ν’ αλλάξει τόπο. Τα σκαλοπάτια που απομείνανε, στις εμπασιές των σπιτιών, αυτό ιστορούνε . Δυό σκαλοπάτια σημαδεύουνε το κατώφλι. Τρία σκαλοπάτια, μετακουνημένα, το άλλο κατώφλι. Τρία σκαλοπάτια πιο κάτω, στο βάθος, ό,τι απόμεινε για να θυμίζει τον τάφο του αλλουνού σπιτιού: του τρίτου. Τον πανικό των ανθρώπων. Την ήττα τους. Και τι απόμεινε πάνω από τα σκαλοπάτια – ο συρματένιος φράχτης που στήσανε οι περιλειπόμενοι. Αυτοί που απομείναν. Και η αδιάφορη θωριά της φύσης: η ανήμερη θάλασσα, τα αιώνια βουνά, τα ανίκητα χρώματα.

Η άλλη στάση στην τρομοκρατία του σεισμού, η ανυπόταχτη, αυτή που γράφει την ανθρώπινη ιστορία. Ν’ αγωνιστεί κανείς. Να μηχανευτεί. Να ξεγελάσει την αδάμαστη, την ακόρεστη δύναμη. Μ’ ότι μπορεί. Μ’ ότι βρεθεί μπροστά του. Η πιο δειλή κι η πιο φτωχή αμάχη είναι να ξαναστήσει το καταφύγιό του, τη σκέπη του, με υλικά της φτώχειας, της ανάγκης, και χωρίς διάρκεια.

Απάνω στα ντουβάρια που άφησε ο σεισμός, απάνω στο μικρό τους μπόι, έρχεται ο άνθρωπος να χτίσει με σανίδια, με λαμαρίνες, με πισσόχαρτα και απελπισία. Για θέμελα και βάση τα χαλάσματα – οι τοίχοι που απομείνανε, κρατήθηκαν και χωνευτήκανε στο καινούργιο χτίσμα. Μα τούτο μοιάζει με συμβιβασμό απαράδεχτο, δεν είναι απόκριση. Δίχως περηφάνια, δίχως φαντασία, δίχως τόλμη.

Την τολμηρή απόκριση τη δώσαν οι ανθρώποι με άλλα σπίτια, με αλλιώτικους τρόπους που σηκώνουνε κεφάλι στο σεισμό και τον τρόμο του. Χτίσανε τα κατώγια πέτρινα, με χοντρά ντουβάρια. Σηκώσανε τ’ ανώγια τους με ξύλινους σκελετούς και γεμίσματα τούβλινα, που δε γκρεμίζουνε, μονάχα τρίζουνε αναστενάζοντας, με τούβλινους τοίχους δυναμωμένους, αρματωμένους με ξύλινους σκελετούς: ξύλα οριζόντια, όρθια, και σε σχήμα Χ βαλμένα.

Ο ξύλινος σκελετός, ανάγκη με φαντασία γεωμετρική, αρματώνει το ανώι. Αραβουργήματα με γραμμές ίσιες και γωνιασμένες. Παράξενη διακόσμηση. Και στο κατώι δεν ξεχάσανε ούτε τα χρώματα, τα ανήμερα χρώματα που κοροϊδεύουνε το σεισμό σφυρίζοντας τον ανέμελο σκοπό τους . Οι ξύλινες αρματωσιές ιδεόγραμμα. Ο ξύλινος σκελετός, η αρματωσιά του τοίχου βρίσκεται εκεί. Σύνεση, πρόβλεψη, τεχνική και μαστοριά. Κι η άνιση μάχη, ανάμεσα άνθρωπο και πεπρωμένο, να συνεχίζεται.

Το έπος, να πρέπει να γραφτεί. Αδύναμε άνθρωπε, πώς να ξεχάσεις το χαλασμό στα 1948, στα 1953. Πολυμήχανε άνθρωπε. Τι άλλο τάχα θα σοφιστείς; Να κρύψω τις υποψίες και τον τρόμο μου κάτω από λαμαρίνες. Να δέσω, με ίσιες, με αυλακωτές λαμαρίνες, ακόμα πιο γερά τα ντουβάρια. Ο τρόπος να ντύνουνε τους τοίχους με λαμαρίνες, δένοντας έτσι καλύτερα και τα ξύλα του σκελετού αναμεταξύ τους, φύτρωσε τα νεώτερα σχετικά χρόνια στο νησί.

Κι ακόμα, τα βροχόνερα να μην ποτίζουνε τον τοίχο. Και τα ξύλα τα κατραμώνανε για την υγρασία, πριν χτίσουνε τα τούβλινα γεμίσματα. Και πάλι τα χρώματα. Τα αιώνια χρώματα που κρύβουνε το φόβο, σαν τους ψαλμούς και τα τραγούδια, που μεταλλάζουνε τον τρόμο σε παράκληση, σε χαμόγελο. Που ξεγελάνε τον άνθρωπο. Τον κάνουνε να ξεχνάει για λίγο, αυτό που όλοι έχουνε στο νου τους σ’ αυτό τον τόπο, μα δεν το λέει κανένας. Και οι στοές να σε σώνουνε από τον ήλιο τον πυρπολητή, και τ’ ανεμόβροχο που μαστιγώνει.

Τα ίδια μαστορέματα με λαμαρίνες και στ’ αρχοντικά: κατώι πετρόχτιστο με χοντρά ντουβάρια, λιθάρια καλοπελεκημένα. ανώι φθαρτό μα ελαστικό, που ξεγελάει το σεισμό χωρίς να σπάει, δίχως να γκρεμίζει, μονάχα ραγίζοντας από μέσα πίσω από τις λαμαρίνες. Και το στολίδι, στολίδι. Κορνιζάκια στη σειρά, να εξέχουνε πάνω από πορτοπαραθύρια, σα σμιχτά φρύδια.

Άλλο μαστόρεμα αντισεισμικό είναι το «μπουντελιάρισμα», – στη Λευκάδα το λένε «ποντελάρισμα» -, δηλαδή η υποστήριξη της σκεπής με ξύλινο σκελετό, που φτιάνεται στο εσωτερικό του χώρου και σε επαφή με τους τοίχους. Έτσι στρώνεται ένα πλέγμα, από ξύλα και σανίδες που τα ντύνουνε, που εμποδίζει το γκρέμισμα των τοίχων προς τα μέσα, και το πέσιμο της σκεπής που συγκρατιέται καλύτερα για να μην πλακώσει τους ένοικους.

Αυτός ο αντισεισμικός τρόπος κατασκευής, σωστότερα υποστήριξης, έχει το πλεονέχτημα ότι εφαρμόζεται και μετά το χτίσιμο, υστερινά. Έτσι υποστυλώθηκαν οι εκκλησιές της χώρας στη Λευκάδα. Και λένε ότι το 1825 οι Εγγλέζοι εφαρμόσανε αυτό το αντισεισμικό σύστημα…

Δ. Βασιλειάδης: «Θεωρία εφτάστερη: Η μαγεία του Ιονίου», εκδόσεις βιβλιοπωλείο της Εστίας 1983.