Μάνος Χατζιδάκις: Η λιποθυμία των λέξεων πάνω σε πέντε γραμμές

Αυτή η γειτονιά είναι για όλους μας ένα κλουβί
Κανείς δεν ζει αληθινά αυτό που θα ‘θελε να ζει
Γιατί τ’ όνειρο είναι μια στιγμή
Κι όλες οι άλλες οι στιγμές απελπισία
Μέσα σ’ αυτό το δρόμο γεννιόμαστε, ζούμε και πεθαίνουμε
Μαζί μ’ εμας και τα όνειρα μας
Μαζί με μας και τα παιδιά μας…

Ακούγοντας το πρωί στο ραδιόφωνο τη φωνή του Δημήτρη Χόρν στο τραγούδι του Μάνου Χατζιδάκι αναλογίστηκα συγκινημένη πως πέρασαν κιόλας 23 χρόνια από το θάνατό του.

Οι μεγάλες απουσίες σπουδαίων προσωπικοτήτων συνειδητοποιούνται χρόνια μετά, σε ανύποπτο χρόνο. Και ο Μάνος ήταν ο βασικός πυλώνας που καθόρισε τις εξελίξεις στην ελληνική μουσική μετά τη γενιά του ’30. Ανατρέχοντας ξανά στα κείμενα του βλέπουμε το μεγαλείο ενός μεγάλου μουσικοσυνθέτη , σπουδαίου ποιητή, τολμηρού στοχαστή, εργάτη του λόγου και της μουσικής, που υπηρέτησε την τέχνη του με ειλικρίνεια, εντιμότητα και αφοσίωση.

Τα κείμενα του αντανακλούν το εύρος της προσωπικότητας του, οι συλλογισμοί του την δημιουργική και γόνιμη σκέψη του, η μουσική του την καλλιτεχνική του ευαισθησία.

«Πρέπει ν’ αποκαλύψω, γράφει, για την τέχνη του, στο βιβλίο του «Ο καθρέφτη και το μαχαίρι», πως όταν οι λέξεις έρχονται σ’ επαφή μ’ αυτό που λέμε Μουσική, πριν απ’ όλα λιποθυμούν, ξαπλώνουν , παραδίδονται και χάνουν κάθε από φυσικού τους ενάργεια, κίνηση, ζωή. Κι ύστερα αρχίζει η περιπέτεια της μελωδίας. Πρέπουσας ή απρεπούς. Κατάλληλης ή ακαταλλήλου.
Εγώ όμως θα σας μιλήσω για την πρέπουσα και κατάλληλη. Γι’ αυτήν που θα ταιριάξει άρρηκτα με τις λέξεις, έτσι που δύσκολα θα τις διαβάζει κανείς μετά, χωρίς ν’ αργοκυλά στο νου του το μελωδικό τους ντύσιμο. Μια και η λέξη, όταν την πολιορκεί η Μουσική, λούζεται την παρθενική της χάρη και δίχως δική της ρυθμική αγωγή μένει γυμνή, έτσι καθώς ξαπλώνει στο κρεβάτι των «πέντε γραμμών» για να την κάνει δική του ο μουσικός.

Απορρίπτει τη σκόνη από την καθημερινή της χρήση και ξαναπαίρνει την αρχική της πρόθεση, τη δύναμη της καταγωγής της. Για να συζευχθεί η λέξη με τη Μουσική, οφείλει να περάσει μεσ’ απ’ την κάθαρση της ποιητικής θεραπείας. Να αποκτήσει ποιητική υπόσταση-που σημαίνει να ξαναβρεί την προαναφερθείσα «παρθενική χάρη» και να αποκαλυφθεί καινούργια, απρόοπτη, έτσι καθώς θα τοποθετηθεί πλάι σε άλλες καινούργιες κι απρόοπτες αναγεννημένες έξεις. Γιατί-ο Ζίντ λέει- δεν υπάχει μεγαλύτερο εμπόδιο στην ευτυχία απ’ την ανάμνηση της. Το ίδιο και με τη λέξη. Τίποτα πιο άχρηστο κι οδυνηρό για μια καινούργια της παρουσία απ’ την ανάμνηση των χρήσεων της. Η Ποίηση ξέρει να τη θεραπεύει. Εκείνη μόνο την αποκαλύπτει και τοτε μόνο η Μουσική τη δέχεται για σύντροφο παντοτινό…..

Και με τη λέξη ξαναγεννημένη και τοποθετημένη σε μια ειδική , αλλά πέρα για πέρα σχετική ηχητική σειρά, αρχίζει το τραγούδι.»

Κι αλλού στο ίδιο βιβλίο γράφει για το τραγούδι:

«Πιστεύω πως η τέχνη του τραγουδιού αποτελεί κοινωνικό λειτούργημα, γιατί το τραγούδι μας ενώνει μέσα σ’ ένα μύθο κοινό. Κι όπως στον χορό ενώνουμε τα χέρια μεταξύ μας για να ακολουθήσουμε ίδιες ρυθμικές κινήσεις, έτσι και στο τραγούδι ενώνουμε τις ψυχές μας για ν’ ακολουθήσουμε μαζί, τις ίδιες εσωτερικές δονήσεις. Κι όσο για το κοινό μύθο που δεν υπάρχει στις μέρες μας, τον σχηματίζουμε καινούργιο κι απ’ την αρχή κάθε φορά. Κάθε φορά που νιώθουμε βαθιά την ανάγκη να τραγουδήσουμε.

ΜΑΝΟ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ ΜΑΣ ΛΕΙΠΕΙΣ.

Πηγή: Ο ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΑΧΑΙΡΙ(αποσπάσματα)
Επιμέλεια: Ελένη Μ. Ματαράγκα