Μαραντοχώρι – Γράφει ο Σπύρος Φλογαΐτης

Γράφει ο Σπύρος Ι. Φλογαΐτης

Η οικογένειά μου κατάγεται από το Μαραντοχώρι. Ο πατέρας μου γεννήθηκε εκεί, όπως και ο πατέρας του και οι πρόγονοί του. Εκεί γεννήθηκαν, παντρεύτηκαν, κάνανε παιδιά και άσκησαν το επάγγελμά τους, αν και η οικογένεια είχε διαχρονικά παράλληλους δεσμούς με την πόλη της Λευκάδας. Τελικά, ο παππούς μου, Σπύρος Φλογαΐτης, πήρε την οικογένειά του και εγκαταστάθηκαν οριστικά στη Λευκάδα, κατά την δεκαετία του 1920. Αγόρασε το σπίτι που σήμερα είναι γνωστό ως φλογαϊτέϊκο, κοντά στην κεντρική πλατεία, ένα τριώροφο κτίριο του 1812, που ανήκε στην οικογένεια Γκίνη, η οποία ελάμπρυνε την λευκαδίτικη καταγωγή της στην Αθήνα και τη Νομική Σχολή, και στο οποίο λειτουργούσε εκείνη την εποχή παρθεναγωγείο.

Από τότε και μέχρι την αναχώρησή μας για την Αθήνα το 1967, το σπίτι αυτό μας ανέθρεψε. Το Μαραντοχώρι φάνταζε πολύ μακριά, οι δρόμοι δεν ήσαν καλοί και εμείς τα παιδιά δεν είχαμε αναφορές σ’αυτό. Κι’όμως είχαμε, και μάλιστα πολλές.

Ο πατέρας μου αγαπούσε πολύ το Μαραντοχώρι, τις αναμνήσεις του από την παιδική του ηλικία, και αγαπούσε και όλα τα πίσω χωριά, που αποκαλούσε «τα άγια χώματα», όπου άλλωστε είχε ένα εκτεταμένο συγγένειο, με αγαπημένους ανθρώπους και καλές οικογένειες παντού στη νότια Λευκάδα. Ο προπάππος του Νικόλαος Φλογαΐτης, δάσκαλος και γλωσσομαθής, είχε αποκτήσει επτά κορίτσια, τα οποία είχε φροντίσει να παντρέψει με μερικές από τις καλλίτερες οικογένειες των χωριών της νότιας Λευκάδας. Τα ατέλειωτα λευκαδίτικα βράδια της παιδικής μας ηλικίας, το Μαραντοχώρι και το παρελθόν ξυπνούσαν μέσα στη φαντασία μας ακολουθώντας τις μοναδικές διηγήσεις του. Έτσι έγινα μαραντοχωρίτης χωρίς να ξέρω πράγματι το Μαραντοχώρι. Άλλωστε είχα καθήκον, γιατί η οικογένειά μας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορία του, όχι μόνο για το απώτερο παρελθόν, αλλά και γιατί ο παππούς μου είχε εκλεγεί Πρόεδρος της Κοινότητας και συνέδεσε το όνομά του με την κατασκευή του δρόμου που ενώνει το χωριό με την Παναγία στο Φάο και την δημιουργία του Σχολείου, σε δικό του οικόπεδο που παραχώρησε στην Κοινότητα.

Το Μαραντοχώρι είναι μοναδικής σημασίας για την ιστορία του νησιού μας. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, εκεί είχε το οχυρό του σπίτι ο Τούρκος πασάς της Λευκάδας Χατζή Αλή και ήλεγχε το πέρασμα στα εύφορα εδάφη του κάμπου του Μπισά, του κάμπου του Μαραντοχωριού και του κάμπου της Βασιλικής. Οι Βενετοί που ήλθαν στη Λευκάδα το 1684 έδωσαν το κομάτι της περιουσίας του τούρκου πασά που είχε στους δυο κάμπους του Μαραντοχωριού, στην οικογένεια του ευγενούς Μπιτσιλή, ανθρώπους από το Δυράχειο που ήταν στην υπηρεσία τους και συγχρόνως εκπροσωπούσαν τη Ρωσία στην δυτική Ελλάδα και τα Επτάνησα. Οι Μπιτσιλήδες συγγένεψαν με τον ευγενή Ροδόσταμο, σημαντική οικογένεια της Κέρκυρας που κατοικούσαν στο προάστιο της Κέρκυρας Άφρα. Η περιουσία πέρασε δι’επιγαμίας στην οικογένεια του ευγενούς Νίνα, επίσης από το Δυράχειο και στην υπηρεσία των Βενετών, της οποίας ο τελευταίος απόγονος κόντε Άντζολο Νίνα παντρεύθηκε την αδελφή του Σπύρου Φλογαΐτη, συμβολαιογράφου.

Το 1810 ο κόντε Άντζολο Νίνα πέθανε άκληρος και άφησε με διαθήκη την τεράστια κτηματική του περιουσία στον αδελφό της γυναίκας του Σπύρο Φλογαΐτη. Εννέα χρόνια αργότερα, το 1819, ο Σπύρος Φλογαΐτης μαζύ με τον φίλο του και αργότερα συμπέθερό του Ανδρέα Σκληρό, παίρνουν τα όπλα και πρωτοστατούν στην ηγεσία της εξέγερσης της εξοχής Λευκάδας κατά των Άγγλων. Το σπίτι του Τούρκου είχε γίνει πλέον σπίτι της Εξέγερσης. Ακολούθησε η καταδίκη σε θάνατο, η δήμευση της περιουσίας, ο διωγμός, η καταφυγή στην Στερεά Ελλάδα και η συμμετοχή στον Αγώνα της εθνικής παλιγγενεσίας, και τέλος η αποκατάσταση. Η περιουσία τελικώς διεσώθη, όπως επέζησαν και τα αγαπημένα τοπωνύμια, Μέλισσα, Αγραπιδάκια, Αρμάκια, κλπ., εύφορης γης, ευλογημένης κυριολεκτικά από το Θεό.

Ο Σπύρος Φλογαΐτης ήταν γιος του συμβολαιογράφου Δημήτρη Φλογαΐτη, που είχε αδελφό τον Θεόδωρο. Ο πατέρας τους, παπά Ζαφείρης Φλογαΐτης, πήρε την οικογένειά του στην Κέρκυρα και ιερουργούσε για δέκα χρόνια, στη δεκαετία του 1760 στον ιερό ναό της Παναγίας της Λαμποβίτισας του ευγενούς Ροδόσταμου που είχε συγγενέψει με τους Μπιτσιλήδες. Εκεί τα παιδιά του σπούδασαν στο σχολείο του ιερομόναχου Καββαδία, ενός σημαντικού Λευκαδίτη και ανθρώπου των γραμμάτων, ενώ η οικογένεια φαίνεται ότι τότε συνδέθηκε με τους Καποδίστρια που είχαν το εξοχικό τους σπίτι λίγες εκατοντάδες μέτρα παραπέρα.

Ο Θεόδωρος έφυγε για τη Ρωσία όπου έγινε επιτυχημένος έμπορος, εμπορομεσίτης και συμβολαιογράφος, όταν δε η Αικατερίνη η Μεγάλη δημιούργησε την Οδησσό το 1794, εκλέχθηκε στις πρώτες δημοτικές εκλογές, το 1796, Δήμαρχος της Οδησσού. Χαρακτηρίσθηκε για την φιλοπατρία και την φιλευσπλαχνία του, έλαβε μέρος σε όλες τις αγαθοεργές και πατριωτικές πρωτοβουλίες των Ελλήνων, έφερε πολλούς Λευκαδίτες στην Οδησσό και υποθήκευσε την περιουσία του ώστε η ελληνική κοινότητα να πάρει τραπεζικό δάνειο για να χτίσει τον καθεδρικό ναό της Οδησσού, την Αγία Τριάδα. Σήμερα μαρτυρεί γι’ αυτόν ειδική πλάκα αναρτημένη επί του οικοδομήματος όπου κάποτε ήταν το σπίτι του.

Αυτά και πολλά άλλα αποτελούσαν τις ιστορίες της οικογένειας που ο πατέρας μου, δίπλα στο μαγκάλι του χειμώνα δεν σταματούσε να διηγείται, στάζοντας στην ψυχή μας την γλυκιά αγάπη για το Μαραντοχώρι που θα έπρεπε να μην ξεχάσουμε γιατί άλλωστε προσδιόριζε την ταυτότητά μας.

Βέβαια, κεντρικό πρόσωπο στο αφήγημα ήταν ο παππούς μου, Σπύρος Φλογαΐτης. Γεννήθηκε κοιλάρφανος το 1871 και για το λόγο αυτό πήρε το όνομα του πατέρα του, Σπύρου, που πέθανε στην επιδημία της ευλογιάς, ενώ ένα χρόνο μετά πέθανε και η μητέρα του Ελένη. Πεντάρφανος είχε την τύχη να τον φροντίσει ο αδελφός της μάνας του, ο Κωσταντής Σκληρός γνωστός ως Ράλλης ή Αναγνώστης. Ο Ράλλης ήταν άρχοντας με μεγάλη περιουσία και καλοσύνη, αλλά η ζωή δεν του ικανοποίησε το όνειρο να αποκτήσει αγόρι. Έκανε τρία κορίτσια, η μια παντρεύτηκε Σκληρό Γαρδέλη (ο δημοτικός Σύμβουλος Φίλιππος Σκληρός είναι από αυτή τη γραμμή), η άλλη Γαβρίλη (ο πρώην δημοτικός Σύμβουλος Μήτσος Γαβρίλης είναι από αυτή τη γραμμή) και η τρίτη Σκληρό Πεντελαίο (ο Νίκος Σκληρός, που ήταν γεωπόνος και συγγραφέας, αλλά και ο Παναγιώτης Σκληρός, πρώην Δήμαρχος, είναι από αυτή τη γραμμή), σόγια καλά και ισχυρά που μαρτυρούν ακόμα και σήμερα στο χωριό, για την αξία του Κωσταντή Ράλλη.

Ο παππούς μου είχε και μιαν εξαδέλφη, την Αντζουλέτα Φλογαΐτη, κόρη του Πέτρου, αδελφού του Σπύρου, που πέθανε κι αυτός στην επιδημία της ευλογιάς. Τα δυο παιδιά μεγάλωσαν αγαπημένα, και όπως διηγιόταν μέχρι το θάνατό τους, μοιράζονταν το ίδιο κρεβάτι μέχρι που μεγάλωσαν, τόση αγνή αγάπη είχαν μεταξύ τους. Τον παππού μου δεν τον γνώρισα αφού πέθανε νωρίς, η ζωή όμως μου επέτρεψε να γνωρίσω στα βαθειά γεράματά της την Αντζουλέτα, που όταν ήμουν παιδί με αγκάλιασε αναλυόμενη σε λυγμούς, από την αγάπη της για τον παππού μου. Εγγόνια της είναι ο Κώστας και ο Πέτρος Πολίτης, Ξύδης, από την Βασιλική, που έμαθαν από την γιαγιά τους να αγαπούν το φλογαϊτέικο όσο κι εκείνη.

Ο παππούς μου λέγεται ότι ήταν πανέξυπνος. Διηγούνται ακόμη στο χωριό ότι έλεγαν τότε πως έπρεπε να τον έχουν να γκαστρώνει γυναίκες για να βγαίνουν έξυπνα παιδιά, όμως, πεντάρφανος όπως μεγάλωσε, δεν έμαθε γράμματα, και το έφερε πολύ βαριά. Οι παλιοί ακόμα σήμερα διηγούνται πως όταν εκλέχθηκε Πρόεδρος της Κοινότητας Μαραντοχωρίου και έπρεπε να υπογράψει το πρακτικό εκλογής, για να μην ντροπιαστεί ως αγράμματος, προφασίσθηκε πως γεννούσε η γυναίκα του και πήγε ολονυκτίως στο δάσκαλο και του ζήτησε να τον μάθει να υπογράφει, και το πρωί επέστρεψε και υπέγραψε αξιοπρεπώς όπως ήθελε.

Τα χρόνια εκείνα, στο γύρισμα του αιώνα, ανέβαινε στην Αθήνα όπου κατέλυε στο σπίτι της εξαδέλφης του Βασιλικής Σκληρού που ζούσε στο παλαιό Φάληρο, της οποίας μάλιστα ο σύζυγος, αξιωματικός του στρατού και συγγραφέας, είχε πάρει ως δεύτερο όνομα το επίθετο Φλογαΐτης. Εκεί όμως κατέλυε και ο Θεόδωρος Ν. Φλογαΐτης, ο εξάδελφός του, όταν κατέβαινε από την Εύβοια όπου ζούσε, στην Αθήνα. Ο σπουδαίος εκείνος άνδρας, που δεν είχε παντρευτεί και πέθανε άκληρος, του ενέσταξε στην ψυχή το όνειρο να σπουδάσει τα παιδιά του νομικά.

Σήμερα, η οικογενειακή κτητορική εκκλησία Άγιος Αθανάσιος στον κάμπο του Μπισά και η συναδελφική εκκλησία Υπεραγία Θεοτόκος στο Σπιλίδι που βρίσκεται στην κορυφή του παλαιού οικισμού, εκεί που ιερουργούσαν οι Φλογαΐτες μέχρι και τον παπά Ζαφείρη που πέθανε το 1784 και φιλοξενεί στο κοιμητήριό της την οικογένειά μας της εποχής εκείνης, μαζύ με το κηρυγμένο από το Υπουργείο Πολιτισμού αρχαιολογικό μνημείο με τίτλο «το Μπούρζι, σπίτι του Τούρκου, σπίτι των Φλογαϊτών» που δεσπόζει στο κέντρο του παλαιού χωριού, μαρτυρούν για ένα πέρασμα ανθρώπων που υπηρέτησαν την κοινωνία διαχρονικά.

Μέρος του μαραντοχωρίτικου αφηγήματος είναι βέβαια και η Αμμούσω. Ο πατέρας μου της επεφύλασσε πάντοτε ιδιαίτερη θέση στις διηγήσεις του, και όταν μεγαλώσαμε δεν μπορούσαμε παρά να την επισκεφθούμε. Γραφική, όμορφη και ανέγγιχτη από τον τουρισμό στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ΄70, φιλοξένησε στιγμές της νιότης μας απρόσμενες, γιατί όταν ήμαστε μικροί μάλλον λοιδορούσαμε τον πατέρα μας για τις διηγήσεις του παρά τον ακούγαμε.

Όμως, η Αμμούσω μόνο άμμο δεν είχε. Η υπερεξόρυξη άμμου από τους κατοίκους της περιοχής για τις οικοδομικές τους ανάγκες της είχε αφήσει μόνο πέτρες. Τα παιδιά μου, γεμάτα με τη σειρά τους από αγάπη για το Μαραντοχώρι, βαφτίστηκαν και αυτά στα νερά της Αμμούσως από τα πρώτα παιδικά τους βήματα, και περιπαικτικά την αποκάλεσαν Πετρούσω!

Μια Τετάρτη βράδυ προς το τέλος του Αυγούστου του 2007 έπαιρνα ένα ταξί για να πάω εγκαίρως στην Αθήνα, όπου θα ορκιζόμουν Υπουργός Εσωτερικών την Παρασκευή. Εκείνη τη μέρα, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κύριος Κάρολος Παπούλιας, που έκανε τις διακοπές του στην Αμμούσω, ήλθε με ελικόπτερο επειγόντως στο Προεδρικό Μέγαρο και έτσι ένας Λευκαδίτης και ένας φίλος της Λευκάδας συναντηθήκαμε στην ιδιότυπη αυτή τελετή. Στο περιθώριο της ορκωμοσίας του λέω, μακριά βέβαια από αδιάκριτα αυτιά, «Κύριε Πρόεδρε, ήλθαμε από το ίδιο μέρος για την ορκωμοσία, θα μπορούσαμε να την κάνουμε στον τόπο της κοινής μας αναφοράς, την Αμμούσω». Γέλασε εκπλησσόμενος και έτσι συζητήσαμε την μαραντοχωρίτικη αναφορά μου. Οι δημοσιογράφοι έγραφαν την άλλη μέρα ότι κάτι συζητούσαμε που μας έκανε να γελάμε, αλλά δεν ήξεραν τι θα μπορούσε να είναι. Ο Πρόεδρος, την Πετρούσσω των παιδιών μου όμως δεν την ξέχασε ποτέ, και, κάθε φορά που διασταυρώνονται έκτοτε οι δρόμοι μας, μόνο για την Πετρούσω με ρωτάει.

Κάθε χρόνο, μαζευόμαστε οι παλιοί συγγενείς στο Μαραντοχώρι, για να δεηθούμε στις εκκλησίες του Αγίου Αθανασίου και της Παναγίας για κείνους που μας έκαναν να αγαπάμε το χωριό και το συγγένειο και που άφησαν βαριά την παρακαταθήκη της προσφοράς στις ψυχές μας, αλλά και για να ζήσουν τα παιδιά μας ένα τόπο και μιαν ιστορία που οφείλουν με τη σειρά τους να μην ξεχάσουν αλλά και να υπηρετήσουν.

Αθήνα, 4 Μαΐου 2016

Σπύρος Ι. Φλογαΐτης

Σημείωση: 1) Οι φωτογραφίες προέρχονται από την ανακοίνωση με θέμα «Η οικογένεια Φλογαΐτη στη Λευκάδα του 18ου και 19ου αιώνα» που παρουσίασε η κυρία Χριστίνα Ε. Παπακώστα, ιστορικός, στη Λευκάδα στα πλαίσια των εργασιών του επιστημονικού συνεδρίου που διοργάνωσε το Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκάδας με τίτλο «Κοινωνική διάρθρωση και πολιτιστικά ρεύματα στη Λευκάδα: διαχρονική θεώρηση» το Δεκέμβριο του 2013. Τα πρωτότυπα των εγγράφων και η επιπεδογραφία απόκεινται στα ΓΑΚ – Αρχεία Νομού Λευκάδας
2) Ευχαριστώ θερμά την Χρυσούλα Σκλαβενίτη για την παραχώρηση των φωτογραφιών των δυο εκκλησιών.