Νεροτριβή: ένα ταξίδι στον χρόνο

Παλαιότερα που όλες οι νοικοκυρές στα χωριά ύφαιναν στον αργαλειό οι νεροτριβές συνδέονταν στενά με την καθημερινή ζωή και χρησιμοποιούνταν βάζοντας τα στο νερό να ανοίξει το μαλλί (φτιάξιμο των ρούχων) και για να πλένουν τα μάλλινα σκεπάσματα, τα στρωσίδια, τις κουβέρτες και τα ρούχα του αργαλειού και να δίνουν μια ωραία εμφάνιση στα προικιά της νύφης.

Το πλύσιμο των ρούχων γινόταν καθ’ όλη την διάρκεια του χρόνου αλλά περισσότερο μετά το Πάσχα που οι νοικοκυρές ξέστρωναν τα σπίτια τους και θα έβαζαν στην άκρη τα χειμωνιάτικα.

Στο νησί μας δεν υπήρχαν νεροτριβές. Θυμάμαι καλά τη μάνα μου και τις θειάδες μου να δίνουν τα υφαντά ρούχα αμέσως μόλις τα έβγαζαν από το αργαλειό… στο νερό. Έτσι για συντομία το έλεγαν στο χωριό μου. Ερχόταν τις περισσότερες φορές με τα πόδια, σπάνια έφερναν ζώα μαζί τους, μαυροντυμένες γυναίκες από την Ήπειρο. Ξεκινούσαν από κάπου κοντά στην Άρτα, Μελισσουργιώτισσες τις λέγαμε. Έπαιρναν τα ρούχα τα αφήναν στο «νερό» και μετά από αρκετό καιρό τα επέστρεφαν, τελείως αλλαγμένα. Άφρατα και με περισσότερο μαλλί. Τα κουβαλούσαν στην πλάτη τους. Τα έδεναν με σκοινιά που τα περνούσαν χιαστή στο στήθος. Θυμάμαι αμυδρά, ίσως από το βάρος που κουβαλούσαν, ίσως από την πολύχρονη ταλαιπωρία, το σώμα τους να έχει πάρει κλίση προς τα μπρος, ακόμα και όταν κατέβαζαν το φορτίο.

Στους νερόμυλους της εποχής άλεθαν σιτάρι και καλαμπόκι όπου έβγαζαν το αλεύρι (το καθάριο) και το καλαμποκίσιο (ροκίσιο). Επίσης έκοβαν και το αλεύρι (από σιτάρι) για τους νόστιμους τραχανάδες.
Κάθε μύλος είχε και την νεροτριβή του όπου έπλεναν τα ρούχα κυρίως μετά το Πάσχα που ξέστρωναν τα σπίτια αλλά και τις προίκες των κοριτσιών τους. Εκεί υπήρχαν και τα μαντάνια, μεγάλα ξύλινα σφυριά που με την δύναμη του νερού έδερναν τα μάλλινα ρούχα (μαντανίες – σαίσματα- απλάδια) για να αποκτήσουν τρίχωμα και να είναι πιο μαλακά και ζεστά.

Η νεροτριβή είναι ένας ξύλινος κάδος σε σχήμα κώνου. Συναρμολογείται από σφηνωμένες μεταξύ τους πλανισμένες σανίδες σε σχήμα σφήνας και δένεται περιφερειακά με σιδερένια τσέρκια. Επειδή μοιάζει με βαρέλι, κατασκευάζεται συνήθως από βαγενά (βαρελά) και όχι από μαραγκό. Το μεγαλύτερο μέρος του βρίσκεται χωμένο βαθιά στο έδαφος, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος να ανοίξουν τα τοιχώματα από την πίεση του νερού.

Στην προ βιομηχανική περίοδο στην Ελλάδα, οι νεροτριβές και οι νερόμυλοι αποτελούσαν τις πιο συνήθεις υδροκίνητες εγκαταστάσεις. Επίσης συνέβαλαν σημαντικά στην καθημερινή οικονομική και κοινωνική ζωή του τόπου καθώς παράλληλα με το πλύσιμο των ρούχων ήταν κι ένας χώρος συνάντησης κυρίως των γυναικών.

Κατασκευασμένες οι περισσότερες από την εποχή της Τουρκοκρατίας, οι νεροτριβές αποτελούν αναμφίβολα μνημεία λαϊκής αρχιτεκτονικής. Πετρόκτιστες, επιβλητικές, μαγευτικές (αφού το νερό είναι συνδεδεμένο με θρύλους και μύθους) προσφέρουν ένα μοναδικό θέαμα με την περιδίνηση των νερών τους, που παρασύρουν τα ρούχα και τα στροβιλίζουν σ’ έναν τρελό χορό…

Η πτώση του νερού προκαλεί την δημιουργία στροβίλων που συμπαρασύρουν τα ρούχα από κάτω προς τα πάνω και η δημιουργούμενη τριβή των ρούχων με το νερό δίνει μία άλλη όψη στα υφαντά και χοντρά ρούχα «αναμαλλιάζουν», χνουδιάζουν, γίνονται αφράτα και τα στημόνια με τα υφάδια δημιουργούν ένα σώμα (κλείνουν τα αναμεταξύ τους κενά).

Έτσι καταλαβαίνουμε ότι η αποτελεσματικότητα της νεροτριβής στηρίζεται στην ορμή του νερού ενώ για πρακτικούς λόγους απαγορεύεται το απορρυπαντικό. Εξάλλου ο όγκος του νερού καθιστά αδύνατη οποιαδήποτε δράση του στα ρούχα.

Υπάρχουν δύο τύποι νεροτριβής:

οι γυριστές, με μεγαλύτερη διάμετρο, στις οποίες το νερό εκτοξευόταν από το στόμιο του βαγενιού στο τοίχωμά του, δημιουργώντας περιστροφική κίνηση.
και οι βουτηχτές, στις οποίες το βαγένι ήταν πιο όρθιο και το νερό εκτοξευόταν σχεδόν κατακόρυφα.

Ο σωστός υπολογισμός του χρόνου παραμονής του κάθε υφαντού στον κάδο αποδείκνυε την τέχνη του νεροτριβιάρη ή ντριστελιάρη Αν έμενε λιγότερο χρόνο, το αποτέλεσμα δεν ήταν ικανοποιητικό, ενώ, αν έμενε περισσότερο, μπορούσε να καταστραφεί. Γι’ αυτό έβαζε πάντα μαζί ρούχα όμοιας κατασκευής.

Στο χωριό Mοναστηράκι (Ακτίου Βόνιτσας) υπάρχει και λειτουργεί ακόμα και σήμερα η παραδοσιακή νεροτριβή του Κώστα Πετρόπουλου (Σφλέρη), που χρησιμοποιείται για το πλύσιμο ρούχων με τη ροή φυσικού τρεχούμενου νερού από τα Ακαρνανικά όρη. Η νεροτριβή επεξεργάζεται μάλλινα υφαντά (φλοκάτες, κουβέρτες, μαντανίες, κάπες κ.α.).
Κατασκευασμένη από πολύ παλιά, η νεροτριβή αποτελεί αναμφίβολα μνημείο λαϊκής αρχιτεκτονικής.

Πληροφορίες και εικόνες αντλήσαμε από: katounanews.blogspot.gr / zeidoron.blogspot.gr / xiromeronews.blogspot.gr