HomeΕΛΙΞΗΡΙΑ ΜΝΗΜΗΣ«Οι Απάχηδες των Αθηνών» και ο «κινηματόγραφος» της Λευκάδας…

«Οι Απάχηδες των Αθηνών» και ο «κινηματόγραφος» της Λευκάδας…

Γράφει ο Βασίλης Φίλιππας

Αφορμή για τη συγγραφή του σύντομου αυτού άρθρου αποτέλεσε η παγκόσμια πρώτη παρουσίαση της αποκατεστημένης ταινίας Οι Απάχηδες των Αθηνών, του Δημήτρη Γαζιάδη, με τη συμμετοχή της Εθνικής Συμφωνικής Ορχήστρας της ΕΡΤ και των Μονωδών της Εθνικής Λυρικής Σκηνής υπό τη διεύθυνση του Αναστάσιου Συμεωνίδη, που πραγματοποιήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, στην Αίθουσα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Η ταινία-σταθμός του πρώιμου ελληνικού κινηματογράφου θεωρούνταν χαμένη επί δεκαετίες. Πριν τέσσερα χρόνια, όμως, βρέθηκε στα αρχεία της Γαλλικής Ταινιοθήκης μία κόπια της σε θετικό. Η εξαιρετική αποκατάσταση της εικόνας της, έγινε στο εργαστήριο «L’Immagine Ritrovata» της Μπολόνια για λογαριασμό της Ταινιοθήκης της Ελλάδος και πραγματοποιήθηκε με τη δωρεά 121.000 ευρώ από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Η αισθητική της κινηματογράφησης είναι πολύ υψηλή — μεγάλο επίτευγμα για μια χώρα χωρίς κινηματογραφική παράδοση και το κυριότερο με ελάχιστες οικονομικές δυνατότητες. Αποτελεί συνάμα ιστορική πηγή για την Αθήνα της εποχής, αφού σε αυτήν καταγράφονται τοπόσημα της Αθήνας και των περιχώρων, καθώς και εικόνες από την καθημερινή ζωή της εποχής στην Πλάκα, στου Ψυρρή, στην Αγορά, στο Θησείο, στο Γκάζι, στα Χαυτεία, στην Πλατεία Συντάγματος, στην Ομόνοια, στην οδό Σταδίου, στην Πανεπιστημίου, αλλά και στα Ανάκτορα του Τατοΐου.

«Οι Απάχηδες των Αθηνών» είναι η πρώτη ελληνική «άδουσα και ηχητική» ταινία με το σύστημα των δίσκων. Σε αυτήν έγινε κατά τα γυρίσματα συγχρονισμένη ηχογράφηση της μουσικής και των τραγουδιών. Έτσι ο θεατής μπορούσε για πρώτη φορά σε ελληνική ταινία να ακούσει με τη βοήθεια δίσκων και τη μουσική και τα τραγούδια.

Διαφημιστικό της ταινίας «Απάχηδες των Αθηνών». Ο κινηματογράφος που προέβαλε την ταινία, πρόσθετε το όνομα του με σφραγίδα. Πιθανότατα το ίδιο συνέβη και με το «Πάνθεον» στη Λευκάδα.

Ουσιαστικά πρόκειται για την κινηματογραφική μεταφορά της μεγαλύτερης ντόπιας οπερετικής επιτυχίας. Οι αδελφοί Γαζιάδη φαίνεται ότι ακολούθησαν τη διεθνή κινηματογραφική επικαιρότητα, όπου «η έλευση του ήχου ανοίγει τη σελίδα της μεταφοράς όλων των επιτυχημένων οπερετών στον χολιγουντιανό και τον ευρωπαϊκό κινηματογράφο».

Διαφημιστικό της ταινίας Απάχηδες των Αθηνών. Οι συντελεστές.

Υπόθεση του κινηματογραφικού έργου:

«Ο νέος Κώστας Λαμπέτης, σύμφωνα με το διαφημιστικό φυλλάδιο της ταινίας του 1930, “ζούσε σε μια φτωχική συνοικία των Αθηνών, όπου κανένας δεν εγνώριζε την πραγματική του καταγωγή. Είχε μια σοβαρά και υπερήφανη συμπεριφορά, που αποτελούσε αντίθεση στα πενιχρά του φορέματα και την άθλια ζωή του. Γι’ αυτό όλοι οι γείτονες που γνώριζαν καλά τη φτώχεια του, τον φώναζαν, κοροϊδευτικά, Ο Πρίγκιπας. Έχει δύο επιστήθιους φίλους, τον Καρούμπα και τον Καρκαλέτσο, ενώ, η πανέμορφη μικρή ανθοπώλις, Τιτίκα, τον αγαπά μυστικά. Ο Πρίγκιπας συναντά τυχαία, την όμορφη και πλούσια Βέρα, την ερωτεύεται και την χάνει. Η μοίρα όμως τους ενώνει και πάλι μέσα από μια σειρά παρεξηγήσεων, αλλά, στο τέλος ο Πρίγκιπας διαλέγει την φτωχή αγαπημένη Τιτίκα”».

Πηγή: http://www.tainiothiki.gr/oi-apaxides-ton-athinon/46-i-istoria.

Στην ταινία πρωταγωνίστησαν θρυλικές μορφές της ελληνικής οπερέτας, όπως ο Πέτρος Κυριακός, η Μαίρη Σαγιάνου, ο Πέτρος Επιτροπάκης, ο Γιάννης Πρινέας κ.ά.

Διαφημιστικό του κινηματογράφου «Πάνθεον» για την προβολή των «Απάχηδων των Αθηνών» και άλλων ταινιών της Νταγκ Φιλμ στην εφημερίδα Αγροτική Λευκάς, φ. 23, 14 Δεκεμβρίου 1930.

Η ταινία αυτή εντυπώθηκε απ’ ότι φαίνεται στο φιλοθεάμον κοινό της πόλης της Λευκάδας, αφού έμεινε στη μνήμη αυτών που την παρακολούθησαν, τόσο γιατί ουσιαστικά επρόκειτο για την πρώτη ελληνική ταινία ήχου, όσο και γιατί η μουσική και τα τραγούδια της ήταν πολύ αγαπητά και στο αστικό λευκαδίτικο κοινό, που επιπλέον τα ένιωθε ως μέρος του δικού του μουσικού κόσμου λόγω και της παράδοσης του Ιονίου στην οπερέτα, την όπερα και την κλασική μουσική.

Με είχε εντυπωσιάσει τότε —πριν 30 ολόκληρα χρόνια— το πόσο ζωντανή ήταν η ανάμνηση της ταινίας στους πληροφορητές μου για την προπολεμική Λευκάδα κι έτσι την είχα αναζητήσει στις εφημερίδες της εποχής, στις λευκαδίτικες και στις αθηναϊκές. Τελικά βρήκα και τη διαφήμισή της στην εφημερίδα Αγροτική Λευκάς, φ. 23, 14 Δεκεμβρίου 1930, στα «προσεχώς» του κινηματογράφου «Πάνθεον», του κινηματογράφου όπου μου είχαν αναφέρει και οι τότε πληροφορητές μου ότι την είχαν δει.

Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Αγροτική Λευκάς, φ. 23, 14 Δεκεμβρίου 1930.

Μαζί με αυτή την ταινία —και χάρη στην εμπορική της επιτυχία προφανώς ή ως μέρος εμπορικής συμφωνίας με την εταιρεία διανομής— οι αιθουσάρχες του «Πανθέου» αδελφοί Γιαννουλάτοι έφεραν για να προβάλλουν κι άλλες τρεις ταινίες της Ντάγκ Φιλμ που είχαν κυκλοφορήσει την προηγούμενη χρονιά (1929): την «Αστέρω», την «Μπόρα» και το «Λιμάνι των δακρύων». Λίγα στοιχεία και γι’ αυτές:

To λιμάνι των δακρύων, σενάριο: Ορέστης Λάσκος. Ηθοποιοί: Μίρβα Βιολάντη, Νικόλαος Ροζάν, Αιμίλιος Βεάκης, Αθ. Μουστάκα, Αρ. Ντινομπέη, Ε. Μενεξής, Έμμα Βιτσώρη, Βασίλης Αυλωνίτης, Κίμων Σπαθόπουλος, Ο. Λάσκος κ.ά.

Διαφημιστικό του Λιμανιού των δακρύων. Πηγή: protestainies.blogspot

Αστέρω, σενάριο: Παύλος Νιρβάνας. Ηθοποιοί: Αλίκη Θεοδωρίδου, Κώστας Μουσούρης, Αιμίλιος Βεάκης, Δημήτρης Τσακίρης.

Διαφημιστικό της «Αστέρως»

Η μπόρα, σενάριο: Παύλος Νιρβάνας. Ηθοποιοί: Εδμόνδος Φυρστ, Επαμεινώνδας Χέλμης, Αλίκη Ιερωνύμου και Περικλής Χριστοφορίδης.

Διαφημιστικό της «Μπόρας». Πηγή: protestainies.blogspot

Η Νταγκ φιλμ δημιουργήθηκε το 1920 από τον Δημήτρη Γαζιάδη, έμπειρο οπερατέρ με σπουδές και πολυετή εργασία στη Γερμανία πάνω στον κινηματογράφο, και τα αδέλφια του Κώστα (οπερατέρ σπουδαγμένο στις ΗΠΑ) και Μιχάλη. Υπήρξε πρωτοπόρα εταιρεία που γύρισε πάνω από 20 βιομηχανικές ταινίες, μερικές πραγματικά αξιόλογες, δεκάδες τουριστικές-εκπαιδευτικές και γύρω στα 100 «επίκαιρα» (ζουρνάλ). Μετά την εμφάνιση του ομιλούντος κινηματογράφου δεν κατάφερε ν’ αντιμετωπίσει τον συναγωνισμό των ξένων ταινιών, με αποτέλεσμα να κλείσει το 1932. Για επιπλέον στοιχεία για την Dag film, βλ. το κατατοπιστικό άρθρο της Ελίζας Άννας Δελβερούδη, «Η οικογένεια Γαζιάδη και η Dag film co», στο: Α. Βατσάκη, Τ. Σακελλαρόπουλος, Ελευθέριος Βενιζέλος και πολιτιστική πολιτική, Μουσείο Μπενάκη — Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», Αθήνα 2012, σ. 244-269  (https://www.researchgate.net/publication/332233410_E_oikogeneia_Gaziade_kai_e_DAG_FIlm_Co)

Η Λευκάδα «συνδέεται» τρόπω τινά με την Νταγκ φιλμ, μιας και η τελευταία ήταν αυτή που κινηματογράφησε τις Δελφικές εορτές και την παράσταση της τραγωδίας του Αισχύλου Προμηθεύς δεσμώτης, που οργάνωσε το ζεύγος Σικελιανού στα πλαίσια των εορτών.

«Σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Γαζιάδη, η πρωτοβουλία ανήκε στην εταιρεία: “Εμείς προτείναμε στην Εύα, το 1927, να τραβήξουμε τις Δελφικές εορτές. Μας έδωσαν μεγάλη άνεση να κάνουμε το φιλμ, γιατί ήθελαν να κάνουν γνωστή την εκδήλωση στον κόσμο”… H ταινία προβάλλεται επί ένδεκα ημέρες, από την Πέμπτη 26 Μαΐου μέχρι την Κυριακή 5Ιουνίου, στον κινηματογράφο Διονύσια στο Σύνταγμα, όχι ως συμπλήρωμα, αλλά ως πλήρες πρόγραμμα», Ελίζα-Άννα Δελβερούδη, «Η οικογένεια Γαζιάδη…», σ. 252.

«Το αθηναϊκό κοινό ανταποκρίθηκε στην κινηματογραφική πρόκληση και έσπευσε στα Διονύσια, όπου, σύμφωνα με τη διαφήμιση στον ημερήσιο τύπο, άνω από 25.000 θεατές παρακολούθησαν την ταινία μέσα στο πρώτο τριήμερο (από 26 Μαΐου). Προβλήθηκαν αποσπάσματα από την Παράσταση του Προμηθέα Δεσμώτη τους αγώνες, τον πυρρίχειο […] και γενικά εικόνες απ’ λες τις εκδηλώσεις υπό τη συνοδεία της μουσικής του Ψάχου, εκτελεσμένης από μια πλήρη ορχήστρα που ήταν παρούσα στην αίθουσα. Ακολούθησαν προβολές στο Ολύμπια του Πειραιά (από τις 6 Ιουνίου) και στο Ζενίθ της Πάτρας (από τις 14 του μηνός)». Το απόσπασμα από το εξαιρετικό βιβλίο, προϊόν εξαντλητικής έρευνας, της Ευθαλίας Παπαδάκη για το ζεύγος Εύας και Άγγελου Σικελιανού, Πίσω από το πέπλο της ωραιότητας, σ. 218.
Δεν ξέρουμε αν αυτή προβλήθηκε ποτέ στη Λευκάδα…

Διαφημιστικό της ταινίας των «Δελφικών Εορτών». Πηγή: protestainies.blogspot

Το κτίριο που στέγασε το κινηματοθέατρο «Πάνθεον» αρχικά ήταν αποθήκη για λενιάμε (ξυλεία), ιδιοκτησίας του Σπ. Τζεβελέκη.

Μετά το 1924 σε αυτή κατά τους χειμερινούς μήνες προβάλλονταν σε έναν πρόχειρα διαμορφωμένο χώρο ταινίες που έφερνε ο Πρεβεζάνος Καρτεζίνης.

Στη συνέχεια το κτίριο πέρασε στην ιδιοκτησία των αδελφών Γιαννουλάτου, οι οποίοι το 1930 το ανοικοδόμησαν και του έδωσαν τη μορφή εσωτερικά που διασώζουν οι παλιές φωτογραφίες.

Κινηματογράφος «Πάνθεον». Ομιλία Π. Κοντομίχη. Πηγή: Νίκος Κατωπόδης (Πανοθώμος), Έτη φωτός, εκδ. Δημόσια Βιβλιοθήκη Λευκάδας, Λευκάδα 2006.

Ο πάλαι ποτέ κινηματογράφος «Πάνθεον» —περίφημος και για τους αποκριάτικους χορούς που διοργάνωναν τα Σωματεία μας εκεί, οι οποίοι άφησαν εποχή— διαφήμιζε επίσης τα έργα του, πέρα απ’ ότι στις εφημερίδες της εποχής, με πινακίδα που αναρτούσε στην κεντρική πλατεία, μερικές φορές και με δημόσιο κήρυκα…

Διαφημιστικό του κινηματογράφου «Πάνθεον», 1930.

Δύο χρόνια νωρίτερα, το 1928, ο Διονύσιος Σκληρός έχτισε τον χειμερινό κινηματογράφο «Απόλλων», στον οποίο προβλήθηκαν οι πρώτες ομιλούσες και έγχρωμες ταινίες στη Λευκάδα. Οι πληροφορητές μου, μου είχαν μίλησαν με πάθος για τα χρώματα που πρώτη φορά έβλεπαν στη μεγάλη οθόνη, δυστυχώς όμως δεν συγκράτησα το όνομα της πρώτης έγχρωμης ταινίας, που δεν ήταν ελληνική… Η μικρή μας Λευκάδα, με τις λίγες χιλιάδες κατοίκους της, είχε έτσι προπολεμικά δύο αίθουσες προβολής που λειτουργούσαν εναλλακτικά και ως θεατρικοί χώροι, διαμορφώνοντας ένα σινεφίλ κοινό, το οποίο περίμενε με λαχτάρα την επόμενη ταινία που θα έφερναν για να προβάλλουν.

Εν έτει 2020, η θύμηση των δύο (κι αργότερα, με τον «Φοίνικα», των τριών) κινηματογράφων της πόλης, μόνο πίκρα ανάμικτη με οργή και απογοήτευση μπορεί να αφήνει, αφού τόσα χρόνια μετά τη φοβερή πυρκαγιά του Αυγούστου του 2016 η οποία άνοιξε μια χαίνουσα πληγή στο πολεοδομικό σώμα της πόλης μας καταστρέφοντας ολοκληρωτικά και τον κινηματογράφο «Απόλλων», δεν έχει γίνει πρακτικά τίποτε για να ξαναχτιστεί με σεβασμό στην αρχιτεκτονική και την αισθητική του και να παραδοθεί και πάλι στο κοινό. Η επαναλειτουργία του θα αποκαταστήσει τρόπω τινά έναν κρίκο της πολιτισμικής μας κληρονομιάς και συνέχειας.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Μανόλης Αρκολάκης, Ελληνικός κινηματογράφος (1896-1939): συγκρίσεις σε ευρωπαϊκό και μεσογειακό πλαίσιο. Τρόποι παραγωγής και διανομής, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 2009.
Ελίζα-Άννα Δελβερούδη, «Η οικογένεια Γαζιάδη και η Dag film co», στο Α. Βατσάκη, Τ. Σακελλαρόπουλος, Ελευθέριος Βενιζέλος και πολιτιστική πολιτική, Μουσείο Μπενάκη — Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», Αθήνα 2012.
Ευθαλία Παπαδάκη, Πίσω από το πέπλο της ωραιότητας, εκδ. Μουσείου Μπενάκη, Αθήνα 2018.
Πάνος Γ. Ροντογιάννης, «Οι πρωτεύουσες της Λευκάδας», Επετηρίς, τόμ. Ζ΄, εκδ. Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών, Αθήναι 1988.
Γιάννης Σολδάτος, Ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου, τομ. Δ΄, εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα 1991.
Αιμίλιος Χαρμπής, «Η παλιά Αθήνα των “Απάχηδων”», εφ. Καθημερινή, 4 Φεβρουαρίου 2020.

Προηγουμενο αρθρο
Ολοκληρώθηκαν οι εκλογές στον σύλλογο Καρναβαλιστών Λευκάδας
Επομενο αρθρο
Καρναβάλι στο Νυδρί και στο Δήμο Απολλωνίων

2 Σχόλια

  1. ΝΙΚΟΛΑΣ ΚΑΛΟΤΕΡΑΚΗΣ
    26 Φεβρουαρίου 2020 at 08:38 — Απάντηση

    ΜΠΡΑΒΟ-ΜΠΡΑΒΟ-ΜΠΡΑΒΟ ΣΤΟΝ ΒΑΣΙΛΗ ΓΙΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ!!
    ΜΠΡΑΒΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΣ ΒΑΘΟΣ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ!!
    ΜΠΡΑΒΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ ΤΟΥ!!
    ΜΠΡΑΒΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΩΡΑΙΑ ΓΡΑΦΗ ΤΟΥ!!
    Σε μια εποχή που εχουμε πήξει στην επιφανειακότητα, την υποκρισία, τον εξυπνακισμό κ την κακη χρηση της γλώσσας, ο Βασίλης μας χαρίζει απλόχερα
    ακομα ενα ΣΠΟΥΔΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ!!!

  2. αποστολος
    17 Φεβρουαρίου 2020 at 19:12 — Απάντηση

    Γιαυτο,ο πρωην δημαρχος μας πεταξε μια…μελετη αξιας 70000Ε
    κι ο σημερινος αγρον αγοραζει περι του Απολλωνα!!
    Καποιοι πανε Πρεβεζα..
    Ωραιο,ε..

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.