Οι Λευκαδίτες της Πρέβεζας

Η μετακίνηση πληθυσμού από τη Λευκάδα προς την Πρέβεζα δεν είναι φαινόμενο αποκλειστικά μεταπολεμικό. Υπήρχε ανέκαθεν. Την ευνόησαν η κεντρική θέση της Πρέβεζας στη θαλάσσια επικοινωνία και η υπαγωγή της Λευκάδας ως επαρχίας στο νομό της Πρέβεζας πριν από τον πόλεμο. Ακόμη, σ’ αυτό συντέλεσαν η συνακόλουθη συγκέντρωση διοικητικών υπηρεσιών στην Πρέβεζα, που ανάγκαζε τους Λευκαδίτες να μετακινούνται εκεί, και η ύπαρξη δυναμικότερης αγοράς. Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε και την αμφίδρομη μετακίνηση πληθυσμού, τον καιρό που η Πρέβεζα ήταν τουρκοκρατούμενη, για λόγους του κοινού ποινικού δικαίου.

Η Πρέβεζα λοιπόν ήταν πάντα μια επιθυμητή και εύκολη διέξοδος για τους Λευκαδίτες. Προπολεμικά, προσείλκυε όσους ασκούσαν αστικά επαγγέλματα, υπαλλήλους ή επαγγελματίες.

Η μορφολογία της Λευκάδας είναι κυρίως ορεινή. Το κέντρο του νησιού καταλαμβάνεται από ορεινούς όγκους, οι οποίοι αφήνουν κάποιες πεδινές λουρίδες στην ανατολική πλευρά και επίσης στο νότο την πεδιάδα της Βασιλικής. Την κατάσταση αυτή όμως επιδείνωνε η έλλειψη πηγών, που δυσκόλευε την καλλιέργεια της γης και καθιστούσε τη Λευκάδα «φτωχοχόματη». Είναι χαρακτηριστική η φράση πληροφορητή: «Εστραγγίζαμε τσι πέτρες για λίγο χώμα». Η γη λοιπόν δεν μπορούσε να ζήσει τους χωρικούς γεωργούς. Τα είδη που καλλιεργούσαν – αμπέλια, ελιές, δεν είχαν απόδοση και τη δυνατότητα να ικανοποιήσουν τους γεωργούς, οι οποίοι είχαν και μεγάλες οικογένειες. Έτσι, οι χωρικοί Λευκαδίτες βρέθηκαν στην ανάγκη να αναζητήσουν σε άλλα μέρη εργασία, ώστε να μπορέσουν να θρέψουν την οικογένειά τους.

Η ύπαιθρος λοιπόν της Λευκάδας τροφοδοτεί τη νοτιοδυτική Ελλάδα με εργατικά χέρια. Ας σημειωθεί ότι οι Λευκαδίτες χωρικοί «φημίζονται δια την εργατικότητά των, είναι περιζήτητοι ως εργάται, μεταβαίνουσι δε κατ’ έτος εις μεγάλας ομάδας εις ΒΔ Πελοπόννησον, όπου εργάζονται εις τας αμπέλους, και εις την Ακαρνανίαν, χρησιμοποιούμενοι εις καλλιεργείας δημητριακών». Η Λευκάδα αποκτά ειδίκευση στην εξαγωγή εργατικών χεριών, κυρίως αντρικών.

‘Ως το Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο οι χωρικοί Λευκαδίτες κατευθύνονταν στην Αιτωλοακαρνανία και την Πελοπόννησο, κατά κανόνα. Έρχονταν και στην Πρέβεζα, αλλά σε περιορισμένο αριθμό..

Η κατάσταση αυτή όμως άλλαξε μετά τον πόλεμο. Η Πρέβεζα προσελκύει το μεγαλύτερο ποσοστό των Λευκαδιτών χωρικών. Η στροφή αυτή οφειλόταν στην αναπτυσσόμενη καλλιέργεια των οπωροκηπευτικών, που εξασφάλιζε μεγαλύτερη διάρκεια στην απασχόληση. Στα τέλη της δεκαετίας του ‘40 ιδρύθηκε ο κηπευτικός συνεταιρισμός και η καλλιέργεια επεκτάθηκε και έπαιρνε συστηματική μορφή. Αυτό αύξησε τη ζήτηση εργατικών χεριών.

Η στροφή βέβαια έχει βαθύτερες ρίζες, οι οποίες σχετίζονται και με τις συνθήκες, που επικρατούσαν στη Λευκάδα, αλλά και τις οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές, που είχαν αρχίσει να εκδηλώνονται στην Πρέβεζα. Η πόλη λειτουργούσε, όπως έχει σημειωθεί, ως αστικό κέντρο για τη Λευκάδα.

Η μετακίνηση αυτή άρχισε από την Κατοχή και έφτασε ως τις αρχές της δεκαετίας του ‘70. Μπορούμε να διακρίνουμε:

α. Την περίοδο της Κατοχής, στην οποία εντάσσεται και το τέλος της δεκαετίας του ‘30. Τελειώνει το 1944. Από 71 αρχικά νοικοκυριά, τα οποία επιλέγηκαν τυχαία για επιτόπια έρευνα, μόνο τα 7 μετακινήθηκαν αυτή την περίοδο. Κύρια αιτία της μετακίνησης αποτέλεσε η φτώχεια, που έγινε εξαθλίωση στην Κατοχή. Στην απόφαση να στραφούν στην Πρέβεζα έπαιξε καθοριστικό ρόλο το γεγονός ότι είχαν ξαναδουλέψει εδώ. Γνώριζαν τον τόπο και ήταν πιο εύκολη η εγκατάσταση αλλά και η εξασφάλιση απασχόλησης.

β. Την περίοδο 1945 – 1955. Είναι η πια σημαντική, αφού στο διάστημα αυτό η αγροτική ροή προς την Πρέβεζα παίρνει τη μορφή χιονοστιβάδας. Τα επίσημα στοιχεία των δημοτολογίων αδυνατούν να περιγράψουν το μέγεθος της μετακίνησης. Πάρα πολλά άτομα αλλά και νοικοκυριά ήρθαν στην Πρέβεζα ως εργάτες γης, δούλεψαν για κάμποσο διάστημα, μετακινούμενοι ή και εγκαθιστάμενοι στην πόλη, και αργότερα, στη δεκαετία του ‘60, μεταναστεύουν στην Αθήνα και την Αυστραλία, χωρίς να μεταφέρουν τα πολιτικά τους δικαιώματα. Η ανέχεια εξακολουθεί να αποτελεί ουσιώδη λόγο για τη μετακίνηση. Τώρα όμως, το πολιτικό κλίμα της εποχής επενεργεί άμεσα είτε έμμεσα στην απόφαση.

γ. Την πάροδο από το 1955 κι ύστερα. Σ΄ αυτή την περίοδο δεν κυριαρχούν οι αρνητικές συνθήκες, οι οποίες επέβαλαν την μετακίνηση. Είναι κυρίως η αντίληψη ότι η Πρέβεζα προσφέρει ευκαιρίες για επαγγελματική, κοινωνική και οικογενειακή ανάπτυξη.

Η μετακίνηση των Λευκαδιτών προς την Πρέβεζα παρουσιάζει ποικιλία στην εκδήλωσή της. Δε γίνεται μόνο, για να εξασφαλίσουν κάποιο μεροκάματο και να ξαναγυρίσουν στο χωριό τους. Χαρακτηρίζεται κυρίως από την τάση να εγκατασταθούν μόνιμα στην πόλη. Στην πρώτη περίπτωση έρχονταν κατά ομάδες από τα διάφορα χωριά ή και μεμονωμένα. Στη δεύτερη περίπτωση αυτή γινόταν στα πλαίσια της οικογένειας.

Γενικότερα, μπορούμε να πούμε ότι οι μετανάστες χρησιμοποιούν διάφορα δίκτυα, για να έλθουν στην Πρέβεζα και να εξασφαλίσουν μεροκάματο ή χωράφι. Το πρώτο δίκτυο είναι των γνωριμιών που είχαν αναπτύξει, όσοι είχαν δουλέψει προπολεμικά στην Πρέβεζα. Αυτοί γνώριζαν τα αφεντικά και εύκολα μπορούσαν να βρουν μεροκάματο. Εξίσου ισχυρός παράγοντας ήταν και η στρατιωτική θητεία στην Πρέβεζα. «Το ‘30 ο πρώτος αδερφός μου ήταν φαντάρος εδώ. Αφού απολύθηκε, νοίκιασε ένα χωράφι. Μετά ήρθε ο πατέρας μου και λίγο λίγο οι υπόλοιποι» (Γ.Κ.)

Οι Λευκαδίτες ήρθαν στην Πρέβεζα, για να βελτιώσουν τη ζωή τους μέσω της αγροτικής οικονομίας. Όχι για να ενσωματωθούν μέσα από αστικά επαγγέλματα. Υπήρχε μια αγροτική συνείδηση, που τους οδήγησε στην Πρέβεζα και που σφράγισε τη σχέση τους με την οικονομία της και επηρέασε την οικογενειακή τους στρατηγική. Έτσι, ήταν φυσικό, ως αγρότες-με παρελθόν και με συνείδηση γεωργού, να εντάξουν στους στόχους τους την απόκτηση γης ως στοιχείου απαραίτητου για τη λειτουργία τους, που τους εξασφάλιζε κάποια σιγουριά.

Οι Λευκαδίτες είχαν συγκεκριμένο γεωγραφικό προσανατολισμό στην πόλη και ως προς την επιλογή των χωραφιών τους και ως προς την ανάπτυξη των οικισμών τους. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία εγκαταστάθηκαν έξω από την πόλη, έξω από την τάπια που οριοθετούσε τις αστικές λειτουργίες της πόλης. Ο τόπος εγκατάστασής τους βέβαια επηρεάστηκε από το λόγο που τους έφερε στην Πρέβεζα, την επαγγελματική τους ιδιότητα. Ήρθαν ως αγρότες και τα καλλιεργήσιμα χωράφια βρίσκονταν στο χώρο, που περιλαμβανόταν ανάμεσα στην πύλη του Αι – Λια, βορειοδυτικά, και τη Μεσινιά πύλη, νοτιοδυτικά.

Ο κύριος ωστόσο οικισμός των Λευκαδιτών δημιουργήθηκε στην πόρτα του Αι – Λια, όπου, όπως έχει τονισθεί, υπήρχε μια από τις αγορές εργασίας. Εκεί, αγόρασαν οι εργάτες γης και όσοι δεν ήρθαν με χρήματα και αποφασισμένοι να αγοράσουν κτήματα. Αρκετοί από τους σημερινούς κατοίκους πέρασαν πρώτα από την πόλη, όπου νοίκιασαν δωμάτιο, και με την πρώτη ευκαιρία αγόρασαν οικόπεδο στην περιοχή που ονομάστηκε Λευκαδίτικα.

Οι Λευκαδίτες είναι σι πρωταγωνιστές της μεταβολής της οικονομίας της Πρέβεζας. Σ’ αυτό συντέλεσε τόσο η ιδιότητά τους ως εργατών γης (και η αδυναμία της Λευκάδας να καλύψει τις ανάγκες τους), όσο και η απώλεια του διαμετακομιστικού χαρακτήρα της Πρέβεζας, που άρχισε να πραγματοποιείται από τις αρχές της δεκαετίας του ‘50 κι ύστερα.

Αξιοσημείωτη είναι η προσήλωσή τους στη γη. Δεν ενδιαφέρονται για τα αστικά επαγγέλματα. Η σύνδεσή τους με την πόλη και την οικονομία της γίνεται μέσα από την καλλιεργητική τους δραστηριότητα. Η επαγγελματική κινητικότητα των Λευκαδιτών είναι περιορισμένη. Όταν αντιμετωπίζουν προβλήματα από την απόδοση των κηπευτικών, προτιμούν τη μετανάστευση στην Αθήνα ή την Αυστραλία και Γερμανία.

Η πόλη της Πρέβεζας δεν αντιμετωπίζεται συνήθως ως αστικός χώρος πρόσφορος για την ανάπτυξη αστικών οικονομικών δραστηριοτήτων. Τους ενδιαφέρει ο περιαστικός χώρος, που μεταβάλλει φυσιογνωμία. Έρχονται λοιπόν και εγκαθίστανται ως γεωργοί, γεγονός που επηρεάζει την όλη συμπεριφορά τους.

Στόχος των Λευκαδιτών στην Πρέβεζα ήταν υα αποκτήσουν ιδιόκτητη γη. Η πραγματοποίηση όμως του στόχου τους αυτού ήταν επίπονη και επιτεύχθηκε χάρη στο γεγονός, ότι οι οικογένειες ήταν πολυμελείς και διέθεταν πολλά εργατικά χέρια. Η απόκτηση ιδιοκτησίας ήταν η κατάληξη συνήθως μιας διαδικασίας, που περιλάμβανε τις εξής φάσεις: εργάτης γης, μεσιακό, ιδιοκτησία.

Ο ερχομός τους εξάλλου στην Πρέβεζα σηματοδοτεί και τη σταδιακή εκρίζωση και τον ουσιαστικό περιορισμό του ελαιώνα, που δεν αντιμετωπίζεται πλέον ως στοιχείο, το οποίο προσδίδει κοινωνικό κύρος, αλλά ως κεφάλαιο – χωράφι για την ανάπτυξη καλλιέργειας. Μέσα σ’ αυτό το νέο πνεύμα οι Λευκαδίτες συντελούν στην εμπορευματοποίηση του ελαιώνα.

Η μετακίνηση λοιπόν των Λευκαδιτών στην Πρέβεζα δε σχετίζεται με αστικές διαδικασίες. Αυτό είναι το πιο σημαντικό στοιχείο, το οποίο έρχεται σε αντίθεση με την έλλειψη πνεύματος κοινότητας. Θα περίμενε κανείς ότι η επαγγελματική ομοιογένεια των Λευκαδιτών και η εγκατάστασή τους στον ίδιο χώρο θα αποτελούσαν ισχυρούς παράγοντες για την ανάπτυξη δεσμών και τη λειτουργία τους ως κοινότητας.

Ο προσανατολισμός τους όμως στη γη ήταν και η αιτία υα συνδεθούν με την πόλη πολύ νωρίς για να εξασφαλίσουν τα αναγκαία. Λευκαδίτες με μπακάλικα και φούρνους ήταν μετρημένοι. Έτσι, έπρεπε να αναζητήσουν πίστωση έξω από τους πατριώτες τους.

Παράλληλα, ο τρόπος, που έκαναν το προξενιό, διευκόλυνε τη σύναψη γάμων με άτομα από άλλες πληθυσμιακές ομάδες, δεδομένου ότι ζητούμενο γι’ αυτούς ήταν η δημιουργία οικογένειας και όχι η «καθαρότητα» της ομάδας. ‘Έτσι, πολύ γρήγορα, από τις αρχές της δεκαετίας του ‘60, οι Λευκαδίτες αναπτύσσουν ποικίλους δεσμούς με άλλες ομάδες και παύουν να λειτουργούν ως μια πληθυσμιακή ομάδα με συνοχή.

Το κείμενο αντλήθηκε από το βιβλίο: «Πρέβεζα 1945-1990», του Ευάγγελου Αυδίκου, εκδόσεις Δήμου Πρέβεζας, 2000.