Ο «Τρούμαν» αγοράζει το Σκορπιό

Σκορπιός, ένα νησί θρύλος. Η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων. Από τους Βενετσιάνους άρχοντες, περνά στα χέρια Λευκαδίων οινεμπόρων, για τα μάτια της όμορφης Μαρίας. Ο τελευταίος απόγονος τους, το πουλά στην περίοδο της Κατοχής σε Ιταλούς, το επανακτά και το υποθηκεύει για καλλιεργητικά δάνεια στην Αγροτική Τράπεζα. Μια οικογένεια από το Δρυμώνα Λευκάδας αγοράζει τον Σκορπιό το 1953 για να τον καλλιεργήσει. Δέκα χρόνια αργότερα ο Έλληνας κροίσος Αριστοτέλης Ωνάσης γίνεται κύριος του νησιού και το απογειώνει, για να ερημώσει αργότερα, επισκιασμένο από την «κατάρα» των Ωνάση. Το 2013 η εγγονή του Αθηνά πουλά το νησί στο Ρώσο μεγιστάνα, «βασιλιά της ποτάσας», Ντμίτρι Ριμπολόβλεφ και ξεκινά μια νέα εποχή…

Πρώτο μέρος [εδώ].
Δεύτερο μέρος [εδώ].
Τέταρτο μέρος [εδώ]

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Της Πηνελόπης Κοψιδά

Στο τέλος του 19ου αιώνα ο Σκορπιός, από τους βενετσιάνους άρχοντες, που το ενοικίαζαν προς καλλιέργεια σε φτωχούς λευκαδίτες, περιέρχεται στην ιδιοκτησία των λευκαδίων μεγαλεμπόρων Μαυροειδή. Στα χέρια τους το νησί γνώρισε μέρες δόξας, αφού το αξιοποίησαν χτίζοντας ακίνητα και οργανώνοντας σε αυτό ξακουστές γιορτές, καλώντας την τότε υψηλή κοινωνία της Λευκάδας. Ωστόσο, από τους απογόνους τους το νησί γνώρισε και την παρακμή και κατέληξε το 1953, ήδη υποθηκευμένο στην Αγροτική Τράπεζα, να πωληθεί στην οικογένεια Φίλιππα από το Δρυμώνα Λευκάδας, με χρήματα που κατέβαλε ο ελληνοαμερικανός μετανάστης συγγενής τους, ο επονομαζόμενος «Τρούμαν», ο οποίος το παραχώρησε ως δώρο στον αδερφό του και τα ανίψια του.

«Ο μεν εμφανισθείς Θεοδόσιος Σπυρίδωνος Μαυροειδής – Μουστοξύδης […..] εβεβαίωσε υπευθύνως ότι είναι αποκλειστικός και εξ ολοκλήρου μόνος κύριος, νομεύς, κάτοχος και επικαρπωτής ολοκλήρου της νησίδος της φερούσης το όνομα ‘Σκορπιός’ […..] μετά της προεξοχής της υπό την ειδικήν ονομασίαν ‘Καστρί’ συνολικής εκτάσεως στρεμμάτων οκτακοσίων περίπου (800) [……] ακαλλιεργήτου δε κατά τα τρία τέταρτα (3/4), καλυπτομένης υπό αγρίας βλαστήσεως, θάμνων και πρίνων και των επί της ιδίας ταύτης νησίδος ‘Σκορπιός’ ευρισκομένων διαφόρων ακινήτων πραγμάτων ήτοι κτησμάτων και οικοδομών (διορόφου οικίας, αποθηκών, ετέρας οικίας ισογείου, εκκλησίας και λοιπών) φρεάτων, δεξαμενών, ελαιοδένδρων,[…..] αγριελαιών, αμυγδαλεών, κυπαρίσσων, οπωροφόρων δένδρων και παντός άλλου δένδρου και πάσης εν γένει φυτείας….»

Σε άλλη παράγραφο του αγοραπωλητηρίου συμβολαίου αρ. 3911, διευκρινίζεται ότι «η ανωτέρω νησίς “Σκορπιός” αποτελεί κτηνοτροφικήν έκτασιν και εξαιρείται της απαλλοτριώσεως ως μη υπερβαίνουσα τα χίλια στρέμματα». Η εξαίρεση αυτή αφορά στο Νομοθετικό Διάταγμα 2185, του 1952, «Περί αναγκαστικής απαλλοτριώσεως κτημάτων προς αποκατάστασιν ακτημόνων καλλιεργητών και κτηνοτρόφων».

Επίσης ορίζεται ότι στην οικογένεια Φίλιππα μεταβιβάζονται μαζί με το νησί και τα λοιπά πράγματα και αντικείμενα που βρίσκονται σε αυτό και χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια και την κάρπωση, μαζί με όλους τους καρπούς που ήδη υπάρχουν στα κάθε λογής δένδρα. Για όλα αυτά ο Θεοδόσης Μουστοξύδης έλαβε 740 εκατομμύρια κατοχικές δραχμές, μετρητοίς, με την υπογραφή του συμβολαίου.

Όμως, με την υπογραφή του συμβολαίου η οικογένεια Φίλιππα αναλαμβάνει και την εξόφληση ολόκληρου του ποσού της υποθήκης στην Αγροτική Τράπεζα, το οποίο έως την 10η Οκτωβρίου 1953, ανέρχονταν σε 17.459.000 κατοχικές δραχμές, ποσό στο οποίο συμπεριλαμβάνονταν τα δικαστικά έξοδα και οι τόκοι των δανείων έως τότε.

Οι Φιλιππαίοι, στων οποίων τα ονόματα αγοράστηκε το νησί, εγκαταστάθηκαν στο Σκορπιό, με σκοπό την γεωργική του εκμετάλλευση.

«….. στεριανοί, όπως ήταν μεγαλωμένοι, δύσκολα προσαρμόστηκαν στο νέο περιβάλλον. Ασχολούνταν με τη γεωργία, καλλιεργούσαν τις ελιές, τ΄αμπέλια, τα οπωροφόρα δένδρα (λεμονιές, πορτοκαλιές), τις αμυγδαλιές, χωρίς όμως μεγάλη εισοδηματική ωφέλεια. Το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν η απομόνωση και η επικοινωνία με το απέναντι νησί, την Λευκάδα. Το αντιμετώπισαν με κάποιο μικρό πλεούμενο, κινούμενο με κουπιά. Δυσκολία μεγάλη.

Τότε ο τουρισμός ήταν ανύπαρκτος, μερικοί ψαράδες άραζαν στα λιμανάκια τις χειμωνιάτικες μέρες, ενώ κάποιοι κολυμβητές, εκδρομείς και επισκέπτες απολάμβαναν τις ακρογιαλιές του νησιού για λίγες ώρες το καλοκαίρι. Και όταν έπεφτε η νύχτα, έπεφτε και η μοναξιά και η απομόνωση και η κατάθλιψη. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν νοικοκυραίοι και ζούσαν στην πόλη ήρεμα και ευχάριστα. Τους έλειψαν πολλά. Η κοινωνική ζωή, οι συναναστροφές με τους δικούς τους […..] Ήξεραν ότι είχαν στα χέρια τους μια μεγάλη περιουσία. Όπως όμως αυτοί την εκμεταλλεύονταν δεν απέδιδε…».

Και ενώ η οικογένεια Φίλιππα κατείχε το νησί με σκοπό την καλλιέργειά του, οι λευκαδίτες δεν ήταν δυνατόν να παραβλέψουν το φυσικό κάλλος του Σκορπιού. Από πάντα η ομορφιά του υπήρξε σημείο αναφοράς για τους ντόπιους. Συχνά δε, οργανώνονταν εκεί εκδρομές και γιορτές, από διάφορες ομάδες και φορείς, με την σύμφωνη γνώμη των ιδιοκτητών.

Το Σαββατοκύριακο 6-7 Αυγούστου του 1956, το Συμβούλιο του Ορφέα, οργάνωσε εκδρομή στο Σκοπό, με το σκεπτικό της αξιοποίησης του χώρου, η οποία θα βοηθούσε και την τουριστική ανάπτυξη της Λευκάδας γενικότερα. Το βράδυ εκείνο του Σαββάτου, το λιμανάκι του Σκορπιού στολίστηκε από τα μέλη του Ορφέα και φωτίστηκε από πλήθος βεγγαλικά και πυροτεχνήματα που πετούσαν στον ουρανό από μια βαρκούλα οι Π. Τσιρίμπασης και Γ. Περδικάρης. Πάνω στην πίστα στροβιλίζονταν οι εκδρομείς, υπό τους ήχους της ορχήστρας, χαρίζοντας μια αξέχαστη βραδιά σε όλους. Ανάμεσα τους ήταν και πολλοί διανοούμενοι και λογοτέχνες της εποχής, όπως ο Ηλίας Βενέζης και ο Φάνης Μιχαλόπουλος, προσκεκλημένη της επιτροπής των γιορτών Λόγου και Τέχνης.

Το 1959, σύμφωνα με την μαρτυρία της κ. Κασσιανής Γιαννουλάτου, πραγματοποιήθηκε εκδρομή από κοινού της έκτης τάξης του Γυμνασίου Λευκάδας και του Γυμνασίου Χαλανδρίου, που εκείνη την εποχή είχε Γυμνασιάρχη τον Λευκαδίτη Ιωάννη Παπαδάτο. Οι μαθητές επισκέφτηκαν με καϊκι τη Μαδουρή και το Σκορπιό «τότε που τα νησιά τα χαιρόμαστε», όπως λέει η ίδια. Την επόμενη χρονιά, το 1960, εκεί πραγματοποιήθηκε ο χορός των Λευκαδίων Φοιτητών.

Ας δούμε, όμως τώρα, ποιος ήταν ο μυστηριώδης πάμπλουτος εκείνος συγγενής των Φιλιππαίων, με το παρατσούκλι «Τρούμαν», ο οποίος τους χάρισε το νησί. Το όνομά του ήταν Γεώργιος Φίλιππας – Νιάουρας του Επαμεινώνδα και γεννήθηκε το 1890 στο Δρυμώνα. Σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες, υπήρξε ανάμεσα στους Δρυμωνιώτες που κλήθηκαν ως εργάτες, στις αρχές του 20ου αιώνα, από τον τότε ιδιοκτήτη του Σκορπιού, Μαυροειδή, να καλλιεργήσουν το νησί, φυτεύοντας σε αυτό ελιές , αμπέλια, αμυγδαλιές κλπ. Ο Γ. Φίλιππας όμως δεν αγαπούσε τις γεωργικές εργασίες και το 1911, στην ηλικία των 21 χρόνων, μετανάστευσε στην Αμερική, αναζητώντας καλύτερη ζωή. Εκεί πράγματι προόδευσε πολύ οικονομικά και οι συγχωριανοί του, που μάθαιναν την οικονομική του ευμάρεια, αργότερα και σε εποχές άθλιες για την Ελλάδα, του απέδωσαν το παρατσούκλι «Τρούμαν». Το όνομα αυτό παραπέμπει στον τότε πρόεδρο της Αμερικής Χάρυ Τρούμαν και προφανώς οφείλεται στα τεράστια πλούτη που απέκτησε ο συγχωριανός τους, που στο μυαλό τους συνδυάστηκαν με την οικονομική παντοδυναμία της Αμερικής. Άλλωστε δεν είναι η πρώτη φορά που οι Λευκαδίτες, τους επιτυχημένους οικονομικά συμπατριώτες τους που μετανάστευσαν στην Αμερική, τους αποκαλούν με το όνομα του εκάστοτε αμερικανού προέδρου. Ένα ανάλογο παράδειγμα είναι η περίπτωση του Λευκαδίτη μετανάστη που επέστρεψε  πλούσιος από την Αμερική, στον οποίο αποδόθηκε το παρατσούκλι «Ρήγκαν».

Στο βιβλίο του Μπάμπη Μαλαφούρη, «Έλληνες της Αμερικής 1528-1948», για το Γ. Φίλιππα, μεταξύ άλλων, διαβάζουμε:

«GEORGE PHILLIPS

1234 North Halsted Street, Chicago, Iii.

Εγεννήθη εις το χωρίον Δρυμώνας της νήσου Λευκάδος και ήλθεν εις την Αμερικήν το 1911. Αρχικώς εγκατεστάθη εις το Pullman, Illinois και ειργάσθη επί πέντε έτη εις την ομώνυμον εταιρείαν κατασκευής σιδηροδρομικών βαγονίων. Από το 1916 επεδόθη εις επιχειρήσεις αποικιακών ειδών, τας οποίας συνέχισε μέχρι του 1921. Κατόπιν προσελήφθη ως διευθυντής των «βαγονίων εστιατορίων» εις την σιδηροδρομικήν εταιρείαν Norht-western. Εις την θέσιν αυτήν παρέμεινε μέχρι του 1926, οπότε ωργάνωσεν εις το Σικάγον μίαν βιομηχανίαν κατασκευής κονσερβών, φρούτων και σιροπίων, ιδρύσας την εταιρείαν The Phillips Company, Inc. Η εταιρεία αυτή διαθέτουσα ιδικόν της εργοστάσιον με τελείας μηχανικάς εγκαταστάσεις, εξασφαλιζούσας επιπλέον την τήρησιν όλων των όρων υγιεινής, εσημείωσεν αλματικήν πρόοδον και εντός ολίγων ετών έγινε μία μεγάλη επιχείρησις εις το Σικάγον. Κατά το διάστημα του πολέμου η εταιρεία είχεν αναλάβει εργολαβικώς τον εφοδιασμόν με τα προϊόντα της, πολλών στρατιωτικών μονάδων και άλλων υπηρεσιών, διαθέτουσα προς τούτο το 40% της όλης παραγωγής της. Τελευταίως ο κ. Φίλιππας έκαμε και νέαν επιχείρησιν, αγοράσας το μέγα κτίριον Pickwick Building, το οποίον περιλαμβάνει το ομώνυμον θέατρον και του οποίου η αξία ανέρχεται εις ήμισυ περίπου εκατομμύριον δολάρια. Αι δύο αυταί επιχειρήσεις είναι καλώς ωργανωμέναι και λειτουργούν με ευρύτατον κύκλο εργασιών, ο οποίος δια μόνον το εργοστάσιον των κονσερβών ανέρχεται εις ένα και ήμισυ εκατομμύριον δολαρίων ετησίως.

Ο κ. Φίλιππας κατέχει ιδιαιτέραν θέσιν εις το Σικάγον ως εις των συντελούντων εις την πρόοδον του ελληνικού στοιχείου, παρέχων αφειδώς την ηθικήν και υλικήν του υποστήριξιν εις την Κοινότητα, και εις όλα τα κοινοτικά ιδρύματα και τας σωματειακάς και άλλας οργανώσεις. Εις την Ελλάδα μετέβη προ ετών μετά της συζύγου του κας Jeannette Φίλιππα, Αμερικανίδος, και επεσκέφθη την ιδιαιτέραν του πατρίδα Λευκάδα, εις την οποίαν διέμεινε τότε επί εξ μήνας».

Ο Γ. Φίλιππας δεν απέκτησε παιδιά. Έζησε όλη του τη ζωή και πέθανε στην Αμερική σε ηλικία 75 ετών από καρδιακό επεισόδιο. Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες στην Αμερική γνωρίστηκε με τον Έλληνα εφοπλιστή Αριστοτέλη Ωνάση, καθώς και οι δυο φαίνεται ότι είχαν αναπτύξει επιχειρηματικές δραστηριότητες στα χρόνια του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Φίλιππας «είχεν αναλάβει εργολαβικώς τον εφοδιασμόν με τα προϊόντα της [της εταιρείας του], πολλών στρατιωτικών μονάδων», ενώ ο Ωνάσης «με τα πλοία του που ναυλώθηκαν από τους Συμμάχους και εξυπηρέτησαν στρατιωτικούς σκοπούς».

Για το ενδιαφέρον του Ωνάση για το Σκορπιό έχουν γραφεί πολλά. Τον εντόπισε καθώς έπλεε στα νερά του Ιονίου με το θρυλικό γιοτ «Χριστίνα» και λέγεται ότι αποφάσισε να το κάνει δικό του.

«Άρχισε από μακριά και διέδιδε ότι θέλει να αγοράσει ένα νησί, μία ακτή στη Λευκάδα. Άραξε πολλές βραδιές έξω από τον Αη-Γιάννη της Λευκάδας και άφησε να φημολογείται ότι σύντομα θα τον αγοράσει [τον Σκορπιο]. Άλλοτε έλεγαν ότι τον αγόρασε, άλλοι ότι αγόρασε έκταση στα Σύβοτα, στο Μικρό Γιαλό και ότι δεν τον ενδιαφέρει ο Σκορπιός».

Η αδερφή του Άρτεμις θα πει: «Του λέω, γιατί σταματάς, βρε Αρίστο, εδώ; Μου αρέσει αυτό το μέρος. Είχαμε βέβαια και δυσκολίες, αλλά μετά τα κατάφερε και το αγόρασε».

Η συμφωνία αγοραπωλησίας λέγεται ότι έλαβε χώρα στο Σικάγο, μεταξύ Τρούμαν και Ωνάση. Και τελικά, με τα συμβόλαια υπ. αριθ. 964 και 965, της 8ης Ιουνίου 1963, ο Σκορπιός από την οικογένεια Φίλιππα περνά στην ιδιοκτησία της εταιρείας Μυκήναι ΑΕ, συμφερόντων Αριστοτέλη Ωνάση και έτσι το νησί εισέρχεται στην πιο λαμπρή του εποχή.

ΤΕΛΟΣ ΤΡΙΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ

Στο τέταρτο μέρος το νησί απογειώνεται. Αμύθητα πλούτη, χλιδή και φήμη το περιβάλλουν και καθίσταται «άβατον» για τους κοινούς θνητούς, ώστε να προστατευθούν οι υψηλοί επισκέπτες του. Την άνοδό του ακολουθεί η μοιραία πτώση. Η μοναδική κληρονόμος, Αθηνά Ωνάση, απομακρύνεται από τις ελληνικές ρίζες της και μεταβιβάζει το νησί στο Ρώσο επιχειρηματία Ντμίτρι Ριμπολόβλεφ, ο οποίος με τα πλούτη του, το επαναφέρει στις παλιές του δόξες.

Ευχαριστούμε τον Μάκη Μελά για την πολύτιμη βοήθεια που μας παρείχε από το πλούσιο αρχείο που διαθέτει.
Ευχαριστούμε επίσης τον δικηγόρο Θωμά Γεωργάκη.
Θερμές ευχαριστίες στην κ. Γιούλη Κόκκορη-Τσαμουρά, εγγονή του Νάσου Ν. Παπανικολάου, για την ευγενική και πρόθυμη απάντηση στο αίτημά μας και την παραχώρηση άδειας χρήσεως των φωτογραφιών του Σκορπιού, από το πλούσιο αρχείο του παππού της. Σημαντικές φωτογραφίες του Σκορπιού εκείνης της εποχής, έχουν διασωθεί στο αρχείο του Νάσου Ν. Παπανικολάου (1880-1957), αδερφού του διάσημου γιατρού και ερευνητή Γεώργιου Παπανικολάου, ο οποίος υπηρέτησε ως πρωτοδίκης στην Λευκάδα από το 1921 έως το 1925 περίπου και είχε φιλικές σχέσεις με την οικογένεια Μαυροειδή. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το μεγάλο αυτό σε όγκο αρχείο, αποτέλεσε το έναυσμα και τη βάση για τη δημιουργία από την κ. Κόκκορη ενός αξιολογότατου site (www.dr-pap.com) αφιερωμένο στον θείο της, το μεγάλο Έλληνα γιατρό, βιολόγο και ερευνητή Γεώργιο Ν. Παπανικολάου.
Ευχαριστούμε τον κ. Ευάγγελο Φίλιππα τ. Πρόεδρο Κοινότητας Δρυμώνα.
Ευχαριστούμε την κ. Κασσιανή Γιαννουλάτου

Πηγές:

-Π. Γ. Ροντογιάννης: «Ιστορία Νήσου Λευκάδας»
-Γενικά Αρχεία του Κράτους – Αρχεία Λευκάδας
-Συμβόλαιο αγοραπωλησίας ακινήτου – Αριθμός 3911- 15 Οκτωβρίου 1953 – Συμβολαιογράφος Λευκάδας Άρης Ιωαν. Σκληρός.
-Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Larousse Britannica, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος και Grande Encyclopedie Larousse Encyclopedia Britannica.
-Βικιπαίδεια
-Aromalefkadas
-Παναγιώτης Θ. Κουνιάκης, « Η νήσος Λευκάς από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ΄ ημάς -ήθη-έθιμα-εξέλιξις και δράσις των πολιτικών αυτής ανδρών», 1928.
-Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Θεοδόσιος Μ. Μουστοξύδης 1893-1971, Κλεαρέτη Δίπλα-Μαλάμου 1886-1977, Τιμητική εκδήλωση, Αθήνα, 20 Μαϊου 2005, Αθήνα 2007.
-ΛΕΥΚΑΣ, εβδομαδιαία ανεξάρτητος εφημερίς, αρ. φύλλου 82, 10 Φεβρουαρίου, αρ. φύλλου 83, 20 Φεβρουαρίου, αρ. φύλλου 84, 28 Φεβρουαρίου 1953
-ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ – Αριθμός φύλλου 379 – Εν Αθήναις τη 10 Νοεμβρίου 1940.
– Περιοδικό «ΕΛΛΑΣ», τεύχος 8, 1907
– ΕΦΗΜΕΡΙΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ – ΤΕΥΧΟΣ ΠΡΩΤΟΝ – Αρ. Φύλλου 217 – Αθήνα 1952
-Παναγιώτης Φίλιππας – «Οι πρώην ιδιοκτήτες του Σκορπιού ήταν Δρυμωνιώτες», Εφημερίδα Δρυμώνας Λευκάδας – αρ. φύλλου 43 – 2002
-Μαλαφούρης Μπάμπης – «Έλληνες της Αμερικής 1528-1948», εκδ. Νέα Υόρκη, 1948.
-Εφημερίδα Δρυμώνας, αρ. φύλλου 37, 2001, αρ. φύλλου 47, 2003.
-Διονύσιος Δ. Κοντογιώργης, «Ένα συναρπαστικό ταξίδι μέσα στο χρόνο», Αθήνα 2012