Παιχνίδια και… Παιγνίδια – Γυαλένιες και Γυαλενάκια

Γράφει ο Νίκος Βαγενάς

Πρόκειτο για τους (σπάνια συναντώμενους σήμερα) γυάλινους βώλους, διαφόρων χρωμάτων και μεγέθους, τους οποίους τα παιδιά εχρησιμοποιούσαν σε συγκεκριμένο παιγνίδι. Το παιγνίδι αυτό των γυαλίνων βώλων (γυαλένιων όπως τους αποκαλούσαν) διεξάγετο με τρεις τρόπους, όπως θα συναντηθούν παρακάτω εν πλήρει αναπτύξει! Πάντως ήσαν πασίγνωστοι, σε ολόκληρη την επικράτεια, ως γκαζές ή γκαζάκια.

Ως επί το πλείστον οι γυαλένιες αντιστοιχούσαν, στο μέγεθος, όσο το νύχι του αντίχειρα της παλάμης ενώ τα γυαλενάκια, στο μέγεθος όσο το νύχι του μικρού δαχτύλου. Εκτός από τα δυο αυτά βασικά μεγέθη, υπήρχε και μεγαλύτερο στο μέγεθος ενός μικρού καρυδιού. Όσες γυαλένιες ανήκαν σε αυτό το μέγεθος, απεκαλούντο ως… γαργάρες! Στην όψη οι γυαλένιες αποτελούντο, όπως μαρτυρά η ρίζα της λέξεως, από διαφανές ισχυρό γυαλί των οποίων το εσωτερικό ήτο εμπλουτισμένο από πολύχρωμα κυματοειδή φύλλα. Εκτός από τις διαφανείς γυαλένιες υπήρχαν και οι αδιαφανείς, οι οποίες συνίσταντο από λευκό γυαλί εμπλουτισμένο με πολύχρωμες βένες (vena=φλέβα), διανθίζοντας έτσι την επιφάνεια της γυαλένιας με πολύχρωμα ρυάκια.

Πριν περιγραφούν οι τρόποι παιγνιδιού, πρέπει να εξηγηθεί ότι και οι τρεις, διεξάγοντο σε ομαλό έδαφος στο οποίο έπρεπε να υπερισχύει το μαλακό χώμα και ει δυνατόν, με όσο το δυνατόν λιγότερα χαλίκια. Τέτοιο έδαφος, απαντάτο στους χωματοδρόμους, στις αδειές και για τα παιδιά της Αμπελώνας, ο χώρος πίσω από το καφενείο «στου Πάλα» ή στο περίγραμμα του ατοιχίστου, τότε, ποδοσφαιρικού γηπέδου.

Τα παιγνίδια

α) Το Μπάζι: (από την ιταλική λέξι base = μπάζε = βάσις – επιεδάφιος)

Το παιγνίδι επραγματοποιείτο από δύο έως τέσσερα παιδιά, όπου το καθένα έπαιζε για λογαριασμό του. Κατ’ αρχήν στο λείο έδαφος, εχαράζετο με πρόγκα μια ευθεία γραμμή μήκους περί τα 40 εκατοστά. Ύστερα εχαράζοντο άλλες δύο, εκ των οποίων η μία απείχε, από την ήδη τραβηχθείσα περί τα 5 μέτρα και η άλλη περί το 1 μέτρο (Σχήμα διατάξεως Α).

Στη συνέχεια τα παιδιά συμφωνούσαν πόσες γυαλένιες θα έβαζε το καθένα. Ο αριθμός των γυαλενιών ήτο ανάλογος εκείνου των παικτών και ως συνήθως εκυμαίνετο από τρεις έως τέσσερις γυαλένιες. Οι γυαλένιες ήσαν όλες ισομεγέθεις και επειδή τούτο δεν ήτο πάντα εφικτό, τότε εγένετο η ανάλογη διευθέτηση της δυσαρμονίας, δηλαδή: Εάν κάποιο παιδί δεν είχε όλες τις γυαλένιες ισομεγέθεις παρά μόνον δυο και τις υπόλοιπες μικρές (γυαλενάκια), τότε στη θέση κάθε μίας που έλειπε έβαζε δυο γυαλενάκια ή εάν είχε μεγαλύτερες, τότε η κάθε μια άξιζε όσο δυο από τις ισομεγέθεις. Έτσι στο σύνολο των 16 βώλων, μπορούσε κανείς να συναντήσει 8 ισομεγέθεις γυαλένιες, 4 γυαλενάκια και 3 γαργάρες. Με δυο λόγια, τέτοιοι συνδυασμοί ήσαν άπειροι και φυσικά επιτρεπτοί.

Μετά την ομοφωνία ως προς τον αριθμό των βώλων, εγένετο η τοποθέτηση αυτών επί της πρώτης γραμμής και μάλιστα ο ένας βώλος να εφάπτεται με τον άλλον (Σκίτσο Β). Ακολουθούσε η κλήρωση ως προς την προτεραιότητα των παικτών: Έτσι, πίσω ακριβώς από την αραδαριά των βώλων, ο κάθε παίκτης έριχνε με την «γαργάρα» του προς την απέναντι ευθεία, επί του εδάφους, με σκοπό το όσο δυνατόν πλησίασμα. Η γραμμή αυτή ήτο ο οδηγός βάσει του οποίου οριστικοποιείτο η δικαία κατάταξη της προτεραιότητος, ανάλογα με την απόσταση που απείχε η κάθε γαργάρα από αυτή. Επίσης η εν λόγω γραμμή κατά την συνέχιση του παιγνιδιού απετέλη την αφετηρία αλλά και το όριο το οποίο κανείς παίχτης δεν εδικαιούτο να παραβιάσει, με σκοπό την σύντμηση της αποστάσεως μέχρι τις αραδιασμένες γυαλένιες. Έχοντας κατά μέτωπο τις γυαλένιες υπήρχε η ονομασία για τις τέσσερις πρώτες αρχίζοντας, πάντα, από τα αριστερά. Η πρώτη γυαλένια απεκαλείτο ως Μπάζι. Η δεύτερη ως παράμπαζο, η τρίτη ως τρίμπαζο, η τετάρτη τετράμπαζο. Από ’κει και κάτω δεν είχε!

Ο πρώτος παίκτης προσπαθούσε με δυο τρόπους να πλήξει τις γυαλένιες με την γαργάρα του: α) Με την ψηλοκρεμαστή βολή καλούμενη ως «σμπούκιο» και β) με την συρτή επί του εδάφους, εφ’ όσον το χώμα ήτο καθαρό και λείο. Σκοπός ήτο να κτυπηθεί το Μπάζι και να ’βγει από τη γραμμή. Εάν τούτο επετυγχάνετο τότε ο παίκτης έπαιρνε (εκέρδιζε) όλες τις γυαλένιες που ήσαν στην γραμμή. Εάν έβγαζε μία οιανδήποτε γυαλένια τότε έπαιρνε όσες ευρίσκοντο προς τα δεξιά, δηλαδή από το σημείο όπου διεκόπτετο η συνέχεια των βώλων και προς τα δεξιά, αφήνοντας τις υπόλοιπες για την συνέχεια του παιγνιδιού. Κατά την περίπτωσι όπου ο παίκτης κτυπούσε το παράμπαζο, ή το τρίμαζο και οι εναπομείνασες γυαλένιες ήσαν μία ή δύο ή τρεις τότε δεν άξιζε τον κόπο για την συνέχισι του παιγνιδιού. Τότε, κατόπιν συμφωνίας, έβαζε ο κάθε παίχτης άλλες γυαλένιες και η σειρά τους μεγάλωνε αφού στο σύνολο προστίθετο και ο αριθμός των εναπομεινασών γυαλενιών. Παρ’ όλα αυτά όμως, υπήρχε και η περίπτωση ο αριθμός των εναπομεινασών γυαλενιών να είναι έως και τέσσερις οπότε το παιγνίδι συνέχιζε, επειδή ο κάθε παίκτης υπολόγιζε να τις κερδίσει εφ’ όσον ο αριθμός των, ανταπεκρίνετο σ’ αυτές που έβαλε.

Εάν ο πρώτος παίκτης δεν πετύχαινε το Μπάζι ή έκοβε την σειρά των γυαλενιών, παίρνοντας εκείνες που ευρίσκοντο προς τα δεξιά, ακολουθούσε ο δεύτερος. Εάν αυτός όσο και οι υπόλοιποι δεν έφερναν το επιθυμητό, γι’ αυτούς, αποτέλεσμα, το παιγνίδι εγένετο αντίστροφα, πάντοτε με την ίδια προτεραιότητα. Ο πρώτος παίκτης έριχνε την «γαργάρα» του από το σημείο όπου είχε σταματήσει. Εδώ, πλέον, δεν ίσχυε το πλεονέκτημα που έδινε το Μπάζι, όπως στην ριξιά από την γραμμή της αφετηρίας και έτσι εάν το «πετύχαινε» έπαιρνε μόνον αυτό, αφήνοντας τις άλλες γυαλένιες. Το αυτό ίσχυε και όταν η αραδαριά των γυαλενιών εκόπτετο. Ελαμβάνετο μόνον μία γυαλένια, αυτή που χτυπήθηκε. Γι’ αυτό και όταν το παιγνίδι έπρεπε να συνεχισθεί, έπρεπε οι γυαλένιες που είχαν απομείνει να ξανασμίξουν (Σκίτσο Γ).

Κάποιες φορές, είτε το Μπάζι είτε άλλη γυαλένια δεν απεμακρύνετο από την γραμμή με αποτέλεσμα να προκύπτουν ενστάσεις και αμφιβολίες. Η λύση εδίδετο με την τοποθέτηση μιας άλλης γυαλένιας, ιδίου μεγέθους, επάνω στη γραμμή. Εάν η μόλις, εξωθείσα γυαλένια ακουμπούσε με εκείνη που έβαλαν, τότε η έξοδός της ήτο άκυρη και δεν ίσχυε, δηλαδή ο παίχτης δεν εδικαιούτο να κερδίσει καμμιά γυαλένια. Εάν όμως οι δυο γυαλένιες δεν ακουμπούσαν τότε η επίδικος γυαλένια, εθεωρείτο εκτός γραμμής και ο κάτοχός της, απολάμβανε τα αντίστοιχα οφέλη.

Η τρίτη γραμμή που εχαράχθη, ένα μέτρο πίσω από τις γυαλένιες, μοναδικό σκοπό είχε την απαλλαγή του παίκτη από την ριξιά, εφ’ όσον η γαργάρα του, είχε σταματήσει μεταξύ γυαλενιών και αυτής, κι’ αυτό, επειδή ο παίκτης παίρνοντας της γαργάρα και κρατώντας την με τα τρία δάχτυλα άπλωνε το χέρι του, προκειμένου να δείξει ότι μπορεί να πιάσει τις αραδιασμένες γυαλένιες. Βεβαίως τη γραμμή του ενός μέτρου αποστάσεως ήτο το maximum και ο παίκτης επατούσε από την γραμμή και μέσα και όχι από την γραμμή και έξω όπως συνέβαινε με τις ριξιές από την γραμμή αφετηρίας. Πάντως, στην γραμμή επατούσε εφ’ όσον η γαργάρα του, είχε ακινητοποιηθεί επ’ αυτής ή ευρίσκετο μόλις, λίγα εκατοστά πριν την ξεπεράσει. Στην άλλη περίπτωση, ο παίκτης έπαιρνε θέση εκεί όπου σταματούσε η γαργάρα, σε οιοδήποτε σημείο μεταξύ γυαλενιών και γραμμής.

Το παιγνίδι με τον τρόπο του Μπάιζ, είχε μία ακόμη ιδιαιτερότητα: Ο τελευταίος παίκτης μπορούσε ηθελημένα να… καεί! Συγκεκριμένα, όταν ο τελευταίος παίκτης διεπίστωνε ότι οι γαργάρες των παικτών που προηγήθησαν λόγω υπεροβολικής φόρας, κατά την ριξιά, είχαν απομακρυνθεί από την αραδιασμένη σειρά των γυαλενιών και οι πιθανότητες να εύρουν στόχο κατά την αντίθετη ριξιά, ήταν σπάνιες, τότε δήλωνε ένα είδος παραίτησης μη συμμετοχής στο παιγνίδι ρίχνοντας την γαργάρα του, πολύ σιγά, ούτως ώστε να μη φθάσει τις γυαλένιες, λέγοντας: «Καίγομαι». Αυτό εσήμαινε ότι εάν οι άλλοι παίκτες δεν κατόρθωναν να «πλήξουν» τις γυαλένιες (είτε αφήνοντάς τες άθικτες είτε αφήνοντας μερικές από αυτές επάνω στη γραμμή τους) τότε τις εκέρδιζε όλες ή αυτές που είχαν απομείνει.

Συνεχίζεται με το «Τρίγωνο» και το «Χέρι Ποδάρι»