Πανηγυρίζει αύριο η Παναγία της Γύρας

Στον ισθμό της Γύρας, τη στενή λωρίδα ξηράς που περιβάλλει και δημιουργεί τη λιμνοθάλασσα της Λευκάδας, βρίσκεται το καθολικό της παλαιάς Πατριαρχικής και Σταυροπηγιακής* Ιεράς Μονής Παναγίας «Δεματισάνας» (από τον όρμο Δέματα) ή «Παναγίας της Γύρας».

θεωρείται από τους αρχαιότερους του νησιού. Ιδρύθηκε το 1503 από τους Λευκαδίους αδελφούς, ιερείς Σταμάτιο και Αθανάσιο Σούνδια. Η σταυροπηγιακή αξία της Μονής προσδόθηκε και επιβεβαιώθηκε με σιγίλλια τουλάχιστον οκτώ Πατριαρχών. Σώζεται σήμερα το σιγίλλιο του Οικουμενικού Πατριάρχου Παρθενίου Δ΄ (1661), στο οποίο μεταξύ άλλων αναφέρονται ως μετόχια τότε της Μονής, οι ναοί του Αγ. Νικολάου στο Νησάκι, του Αγ. Ιωάννου Αντζούση, του Αγ. Αντωνίου στη Λάμια και της Παναγίας στα Δεμάτια (άγνωστος σήμερα).

Μετά το γάμο απογόνου της οικ. Σούνδια με τον ιερέα Παναγιώτη Ζαμπέλη, η Μονή περιήλθε ως κτητορικός ναός στην οικογένεια των Ζαμπελίων της πόλεως. Ο τελευταίος απόγονός της, ο λόγιος ευπατρίδης Ναπολέων Ζαμπέλιος παρεχώρησε τα δικαιώματά του στο Νοσοκομείο –Ορφανοτροφείο της Λευκάδος.

Ο ναός είναι μονόκλιτη, απλή βασιλική. Σε αυτόν ανήκουν εξαιρετικής τέχνης δεσποτικές εικόνες, έργα του σπουδαίου αγιογράφου Τομάζο Τζεν.

Λειτουργικά υπάγεται στην ενορία Αγίου Νικολάου πόλεως Λευκάδος.Πανηγυρίζει στα «εννιάμερα» της Παναγίας (απόδοση της Κοιμήσεως -23 Αυγούστου).

* Σταυροπηγιακή Μονή καλείται η μονή (συνήθως της Ορθόδοξης Εκκλησίας ή της Ανατολικής Καθολικής Εκκλησίας) που υπάγεται απευθείας σε Πατριαρχείο ή Σύνοδο (συνήθως το Οικουμενικό Πατριαρχείο) και όχι στην τοπική Αρχιεπισκοπή. Η λέξη σταυροπηγιακή είναι σύνθετη (σταυρός + πήγνυμι) και πηγάζει από την κανονική παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία προβλέπει τη δυνατότητα του Πατριάρχη να στείλει ένα σταυρό για να τοποθετηθεί στα θεμέλια της εκκλησίας της μονής, πράξη που οδηγεί στην εξάρτηση της μονής από αυτόν.