Πανταζής Κοντομίχης: Ο Εκπαιδευτικός, ο Λόγιος, ο Λαογράφος

Άνθρωποι σαν τον Πανταζή Κοντομίχη δεν παρέρχονται. Είναι «αεί» παρόντες. Και μέσα στο θάνατο παραμένουν αθάνατοι. Και είναι τιμή στον τόπο να ‘χει τέτοιους ανθρώπους, δρομοδείχτες.

Ο Πανταζής Κοντομίχης γεννήθηκε στη Λευκάδα το 1924, στον Κάβαλλο. Έζησε όλη του σχεδόν τη ζωή στο νησί του, αν αφαιρέσει κανείς τα χρόνια της φοίτησής του στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1945 – 1950) που κλείνουν την περίοδο της διαμόρφωσής του.

Αυτά τα χρόνια στην Αθήνα πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα, με τα ψευδώνυμα Μακρής και Σφακισάνος, από τη στήλη χρονογραφήματος της εφημερίδας «Φοιτητική Φωνή». Ο άλλος συνεργάτης της στήλης ήταν ο Άρης Αλεξάνδρου.

Η επαγγελματική του σταδιοδρομία αρχίζει το έτος 1952 με το διορισμό του στο Γυμνάσιο Λευκάδας. Ο Κοντομίχης διήλθε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης. Συνταξιοδοτήθηκε το 1985 με το βαθμό του Σχολικού Συμβούλου. Πέθανε τον Απρίλη του 2005.

Συμμετείχε σε όλα τα κοινωνικά δρώμενα και ως απλός πολίτης και ως πνευματικός άνθρωπος. Πολιτικά ήταν τοποθετημένος στον προοδευτικό χώρο. Στα δύσκολα χρόνια για την Ελλάδα αλλά και για τη Λευκάδα εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ με το όραμα της εθνικής ανεξαρτησίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Ως πνευματικός άνθρωπος υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη της Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών και παρέμεινε μέλος της ως το θάνατό του. Πρωτοστάτησε στη δημιουργία των Γιορτών Λόγου και Τέχνης και στο Φεστιβάλ. Υπήρξε από τους πρωτεργάτες του Λαογραφικού Μουσείου, το οποίο φέρει και το όνομά του. Ως μέλος πρόσφερε τις υπηρεσίες του και στον «Ορφέα». Υπήρξε τακτικό μέλος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας και μέλος του Παλλευκάδιου Συλλόγου Προστασίας Λαογραφικών Θεμάτων.

Η Πνευματική δημιουργία του Κοντομίχη χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: στο ερευνητικό, που περιλαμβάνει όλες του τις λαογραφικές μελέτες, και στο καθαρά φιλολογικό του έργο, που περιλαμβάνει τις μεταφράσεις των αρχαίων συγγραφέων.

Παράλληλα, δημοσίευσε μελέτες για Λευκαδίτες δημιουργούς, για το θέατρο και τον Τύπο στη Λευκάδα και για λευκαδίτικα ιστορικά θέματα.

Το έργο του το λαογραφικό κυρίως, θα αποτελεί για τους ερευνητές και μελετητές της ιστορίας και του πολιτισμού της Λευκάδας σπουδαίο βιβλιογραφικό οδηγό.

Ο Εκπαιδευτικός

Το Μάρτη του 1952 στην ταραγμένη ακόμα μετεμφυλιακή Λευκάδα επιχειρείται ένα φιλόδοξο εγχείρημα: Ένας νέος φιλόλογος 28 ετών, ο Πανταζής Κοντομίχης και το ώριμης ηλικίας βιβλιοπωλείο των αδελφών Τσιρίμπαση αποφασίζουν την έκδοση ενός μαθητικού περιοδικού με τίτλο «Μαθητικός Κόσμος» υπό την πνευματική αιγίδα του Γυμνασίου Λευκάδας και καταστατικό στόχο «να χαρίση εις τους μαθητάς των σχολείων μας, καθαρή, ωφέλιμη, πνευματική και τερπνή ψυχαγωγία». Το βιβλιοπωλείο θα έχει την ευθύνη για την έκδοσιν-διαχείρισιν του περιοδικού και ο Κοντομίχης την ευθύνη για τη διεύθυνσιν της ύλης.

…Ο Κοντομίχης ήταν ο «δικός» μας καθηγητής, που καταλάβαινε προπάντων τη φτώχεια μας, τις αναστολές μας, τις δυσκολίες μας. Δάσκαλος αθόρυβος, συστηματικός, όπως άλλωστε αθόρυβος υπήρξε και στην όλη του πνευματική δραστηριότητα, πράγμα που αποδείχνει άλλωστε το ανώτερο ήθος του…

…Υπήρξε ο καλός συνάδελφος, συνετός, που είχε τον τρόπο να σε πείθει ν’ αποφεύγεις τα επικίνδυνα μονοπάτια σε δύσκολες εποχές. Κι αυτή η γαλήνη της ψυχής του που πάντοτε τον χαρακτήριζε, μας επηρέαζε τόσο ώστε και μέσα στη τάξη να φέρνουμε την ηρεμία που απαιτεί η μάθηση, όταν αυτή συνοδεύεται από το στοχασμό κι όχι την κραυγαλέα επίδειξη της γνώσης. Ο Κοντομίχης για τα όσα δημιούργησε ως δάσκαλος αλλά και ως ακούραστος ερευνητής και γενικότερα ως πνευματικός δημιουργός δεν ζήτησε ποτέ τίποτε, δεν έγινε ούτε ο επιδειξίας των γνώσεων ούτε ο κενός οιηματίας…

Σε όλη του τη ζωή ήταν άνθρωπος χαμηλών τόνων. Διακρινόταν για την εργατικότητα, τη σεμνότητα, την αγάπη του για την έρευνα, την απλότητα και το υψηλό του ήθος…

Ο Λόγιος

Ευγνωμονούμε τον Πανταζή Κοντομίχη για την κληρονομιά που μας άφησε μέσα από τις μεταφράσεις του Ομήρου και του Ησιόδου

Ο Πανταζής Κοντομίχης στις μεταφράσεις του δεν είναι απλά ένας καλός φιλόλογος που δουλεύει καλά ένα φιλολογικό κείμενο. Είναι ο δημιουργός που αναπλάθει με τον δικό του εξαιρετικό τρόπο το έργο ενός άλλου δημιουργού και μάλιστα μεγάλου: του Ομήρου κι έπειτα του Ησιόδου. Κι αυτό κάνει ακόμα πιο δύσκολη τη δουλειά του και γι’ αυτό ακόμα πιο σημαντική την προσφορά του στα ελληνικά γράμματα.
Η μακρόχρονη, επίμονη και με μεράκι ενασχόληση του συγγραφέα με τον ομηρικό κόσμο, η χρήση του δεκαπεντασύλλαβου και της σωστής νεοελληνικής γλώσσας και μάλιστα με την επιλεκτική χρήση λέξεων της ντοπιολαλιάς, η ακριβής, χωρίς ακροβατισμούς, απόδοση του πνεύματος τόσο του Ομήρου όσο και του Ησιόδου κάνει το μεταφραστικό έργο του Πανταζή Κοντομίχη έναν άθλο. Αλλά, όπως φαίνεται, αυτός ο άνθρωπος μόνον άθλους ήξερε να πετυχαίνει.

Ο Λαογράφος της Λευκάδας

Το λαογραφικό του έργο είναι πλουσιότατο και πολύ σημαντικό, αφού κατόρθωσε να καταγράψει και να περιλάβει σ’ αυτό όλες τις μορφές του λαϊκού πολιτισμού της Λευκάδας. Αναφέρω εδώ ορισμένους από τους τίτλους των βιβλίων του: Το Νεοελληνικό Θέατρο στη Λευκάδα, 1964, Δημοτικά τραγούδια της Λευκάδας, 1985, Τα γεωργικά της Λευκάδας, 1986, Η λαϊκή ιατρική στη Λευκάδα, 1988, Η λευκαδίτικη λαϊκή φορεσιά από τον 17ο αιώνα ως τα μέσα του 20ού, 1989, Το νοικοκυριό του χωριάτικου σπιτιού στη Λευκάδα, 1990, Λαογραφικά σύμμεικτα Λευκάδας, 1995, Το λεξικό του λευκαδίτικου γλωσσικού ιδιώματος, 2001, Παροιμίες από τη Λευκάδα, 2002.

Γράφει το 1962: «Πρέπει να ζήσεις τα πράγματα, να τ’ απολαύσεις σε όλα τους τα στάδια, σε όλες σου τις ηλικίες, να σου μιλήσουν, να τα χαρείς, να τα γευθείς κι ας σε πικράνουν. Πρέπει να περιμένεις, σαν είσαι σκολιταρούδι, την καραμέλλα και το μολύβι σου, απ’ το κρασί που θα πουληθεί στη χώρα, και ν’ αγναντεύεις ώρες ολόκληρες πέρα μακρυά στα μονοπάτια, να υποψιάζεσαι το χλιμίντρισμα του αλόγου σου, με τον στοργικότατο καβαλλάρη του, που φέρνει τα «καλούδια», για να μιλήσει μέσα σου για πάντα το καραβάνι του τραβέντζου. Έτσι μην κατηγορήσεις ποτέ σου εκείνους που αποζητάνε και λυπούνται για συνήθειες που χάθηκαν, που σαρώθηκαν από την πρόοδο και την τεχνική».

Ο Κοντομίχης δεν εισέρχεται στην περιπέτεια της συλλογής και της γραφής με σκοπό να υμνολογήσει τον πολιτισμό του και να δοξάσει τη μοναδικότητα του λευκαδίτικου πολιτισμού σε σχέση με τους άλλους γειτονικούς. Δεν του το επιτρέπει η κοινωνική του συνείδηση. Σκοπός του είναι να σχολιάσει ως εξωτερικός παρατηρητής τα τεκταινόμενα.

Στέκει προβληματισμένος και απογοητευμένος για όσα διαδραματίζονται στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, τότε που ξεθεμελιώνεται ο λαϊκός πολιτισμός ως αποτέλεσμα αυτού που ονομάζεται νόθα αστικοποίηση. Η πολιτιστική στρέβλωση στη σύγχρονη Ελλάδα οφείλεται και στον τρόπο που εγκαταλείφτηκαν ή καταστράφηκαν μορφές ζωής του παρελθόντος. Θέλει να σώσει την ψυχή του τόπου του με όποιο τρόπο κι όποιο τίμημα, προτού σαρωθεί από την λαίλαπα της αδιαφορίας, της ευκολίας, της μόδας, του νέου ήθους των νέων καιρών Σχολιάζει ο ίδιος με αφορμή την αναζήτηση ειδών της λαϊκής φορεσιάς: «Διαπίστωνα εγκυρότερα, με πολλή θλίψη, πως αληθινά κειμήλια κεντητικής, υφαντικής και ραπτικής, ολόκληρες φορεσιές, πουλήθηκαν σε πλανόδιους εμπόρους του είδους, ή ανταλλάχθηκαν με φτηνά φανταχτερά είδη της βιομηχανίας υφαντουργίας. Οι κασέλες άδειασαν, ξεπουλήθηκε άνετα ο βαρύς μόχθος ολόκληρων γενεών• μια ιστορία! Χάθηκαν για πάντα ανεπανάληπτες κατασκευές του λαϊκού μας πολιτισμού. Ίσως οι άνθρωποι δεν είχαν επίγνωση της ιστορικής και πολιτισμικής αξίας των πραγμάτων που πουλούσαν…»

Τα βιβλία του δείχνουν ότι ο Πανταζής Κοντομίχης προσέγγισε τον τοπικό λαϊκό πολιτισμό με σεβασμό, στοργή και χωρίς εξιδανικεύσεις και εξάρσεις. Ούτε καν νοσταλγία. Στηριγμένος στη γνώση που πρόσφερε η βιωματική του εμπειρία, η αγάπη του για τον αγροτικό κόσμο, οι φιλολογικές σπουδές του και κυρίως η επιτόπια έρευνα. Συγκέντρωσε και κατέγραψε το σύνολο σχεδόν αυτού του πολιτισμού, ως καθημερινότητα, ως τρόπο ζωής και κοσμοθεωρία.

Χρησιμοποιήθηκαν κείμενα των: Ευάγγελου Γρ. Αυδίκου, Κωνσταντίνας Μπάδα, Τριαντάφυλλου Ε. Σκλαβενίτη, Δημητρίου Χ. Σκλαβενίτη, Αναστασίας Σταματέλου – Γώγου, Δημητρίου Σ. Τσερέ, και Κ. Θ. Φωτεινού.

Διαβάστε [εδώ]τη μοναδική συνέντευξη της ζωής του, που παραχώρησε στον Δημήτρη Ε. Σολδάτο.