Στη σκιά του χρήματος – Της Παρασκευής Κοψιδά – Βρεττού*

Η κρίση ως ένα κίνητρο στοχασμού και αναζήτησης νοήματος

Παρακολουθούμε τα τελευταία χρόνια μια εντεινόμενη και άπληστη στις «διεκδικήσεις» της οικονομική κρίση να ταλανίζει τον τόπο μας και να επαπειλεί την παγκόσμια οικονομία και κοινωνία με απρόβλεπτες επιπλοκές. Οι οικονομολόγοι σε πρωταγωνιστικό ρόλο σχεδιάζουν μοντέλα, και οι πολιτικοί πραγματώνουν, ενώ οι παρεμβάσεις τους δεινώνουν το παγκόσμιο οικονομικό status: εξουθενώνοντας οικονομικά, κοινωνικά, ψυχολογικά κοινωνικές τάξεις και λαούς.

Οι δείκτες των ψυχικών νοσημάτων -με ακραία τους έκφραση την αυτοχειρία-, τα πολλαπλασιαζόμενα ποσοστά των ανέργων και του κοινωνικού περιθωρίου, των παιδιών που φιλοξενούνται σε στέγες κοινωνικής αλληλεγγύης και εκλιπαρούν τους γονείς να τα ξαναπάρουν στο σπίτι με την υπόσχεση ότι… δεν θα ξαναπεινάσουν…

Πρόκειται για άφευκτη παλινδρόμηση, για νοσηρή νοσταλγικότητα, για κόπωση της ευμάρειας, για νοητική πλήξη των οικονομολόγων, για σωρευτική ανικανότητα, για προμελετημένο καθολικό έγκλημα, για υποκατάσταση της πολιτικής παρουσίας από γραφειοκρατικές υπαλληλίες με συγκεκριμένες υποχρεώσεις;

Βρισκόμαστε ενώπιον μιας πραγματικότητας, η οποία παλινδρομώντας στηρίζει και υλοποιεί το νοσηρό τρίπτυχο: απελευθέρωση των αγορών, ιδιωτικοποίηση, μακροοικονομική σταθερότητα και έχει εκούσια αναγάγει την εμπειρία του χρήματος σε αυταξία, έχοντας αποβάλει την έννοια του ανθρώπινου στοχασμού. Αντίθετα, έχει επιβάλει μια επικίνδυνη αφασία μπροστά σε προβληματισμούς και φιλοσοφικά ερωτήματα που μπορούν -και επιβάλλεται- να νοηματοδοτούν τις ανθρώπινες πράξεις και ιδιαίτατα τις πολιτικές και οικονομικές συμπεριφορές.

Εδώ αναπτύσσεται μια οικονομική και κοινωνική νόσος καθώς δεν επιδιώκεται η μεταποίηση του χρήματος σε παραγωγή, αλλά αντίθετα υπείκει σε ρίσκα χρηματοοικονομικών παιχνιδιών με στόχο τη μεγέθυνση της ποσότητας του χρήματος. Σημείο έσχατης παρακμής και επικινδυνότητας ενός συστήματος που δεν θα υπερβεί τα αδιέξοδά του αν δεν αναστοχαστεί πάνω σε οριακά ερωτήματα.

Αυτά που θέτει διαχρονικά η φιλοσοφία στον άνθρωπο για την τελεολογία της καθημερινής του πράξης, είτε στην περιοχή της ατομικής του ευθύνης είτε στο πεδίο της πολιτικής πράξης -πολύ περισσότερο. Και το πρωταρχικό ερώτημα είναι: Ποιος είναι ο σκοπός;

Δεν είμαστε βέβαια αφελείς τόσο, ώστε να πιστεύουμε σε μιαν ά-σκοπη κίνηση της οικονομικής και πολιτικής χειρονομίας. Αλλά, αυτή η δεδομένη στόχευση που απανθρωποποιεί και εκβαρβαρώνει τα πάντα χωρίς να εξαιρεί ούτε τους εκτελεστές της, αυτή ακριβώς είναι που οφείλει να περάσει στο δύσκολο πεδίο φιλοσοφικών ερωτημάτων και σκληρού διαλογισμού. Η σημερινή κρίση μπορούμε να πούμε ότι έχει προπάντων αιτία την πνευματική και φιλοσοφική ένδεια της οικονομικής επιστήμης.

Ο John Meynard Keynes, ο οικονομολόγος που «εξημέρωσε» τον καπιταλισμό, συνιστά κορυφαία περίπτωση σκεπτόμενου και σκεπτικιστή οικονομολόγου, καθώς αποτιμά την καχεκτική παρουσία και νόηση των ομοτέχνων του στο παρόν και στο μέλλον. Με τη σκέψη του προσφέρει στη θεωρία και την πράξη της οικονομίας τον ανθρωποκεντρικό-υπαρξιακό προσανατολισμό, τη διασύνδεσή της με τη φιλοσοφία, την αισθητική, την ιστορία.

Ο ίδιος έθετε πάντοτε το οριακό υπαρξιακό ερώτημα: Ποιος ο σκοπός των οικονομικών; Και πώς μπορεί η συγκεκριμένη οικονομική θεωρία και δραστηριότητα να ανταποκρίνεται στο «ευ ζην»; Πόση ευημερία «χρειάζεται» ο άνθρωπος ώστε να ζει συνετά, ευχάριστα και καλά;

Διέγραφε, δηλαδή, τα ηθικά όρια της ανάπτυξης. «Η αυτοκρατορία της απληστίας» έπρεπε να πάρει τέλος… Γι’αυτό το λόγο, δεν επιθυμούμε να είμαστε στο έλεος των παγκόσμιων δυνάμεων που σχεδιάζουν κάποια ομοιόμορφη ισορροπία σύμφωνα με τις ιδεώδεις αρχές του laissez-faire».

Στις μέρες μας βιώνουμε την πλήρη ασυδοσία του οικονομικού αμοραλισμού που στην πράξη της πολιτικής είναι η δραματική αφήγηση της έσχατης ματαίωσης, της ακύρωσης του νοήματος της πολιτικής και των θεσμικών λειτουργιών της. Είναι γι’αυτό η ώρα μιας γνήσιας αναδιαπραγμάτευσης με τις ζωτικές αγωνίες του ανθρώπου και τα ουσιαστικά νοήματα της οικονομικής και πολιτικής του δραστηριότητας.

* Διδάκτωρ Φιλολογίας – Σχ. Σύμβουλος Φιλολόγων

Πηγή:  www.enet.gr