Το Καρσάνικο Κέντημα και η Μαρία Σταύρακα (Κουτσοχέρω)
Η Καρσάνικη Βελονιά είναι μια τεχνική κεντήματος εντελώς διαφορετική από κάθε άλλη βελονιά στον ελλαδικό χώρο ή και πέραν αυτού. Ο καμβάς της σταυροβελονιάς, που προϋπήρξε και χρησιμοποιήθηκε από τις κεντήστρες της πατρίδας μας, αλλά και από αυτές του νησιού της Λευκάδας, δεν έχει καμιά σχέση με την τεχνική της «Καρσάνικης Βελονιάς».
Η τεχνική της καρσάνικης βελονιάς αποτελεί σύλληψη και δημιουργία των γυναικών της Καρυάς, του κεφαλοχωριού αυτού της Λευκάδας, από όπου και πήρε το όνομά του. Οι κεντήστρες της Καρυάς δούλευαν τη σταυροβελονιά σε βαμβακερά ή και λινά χοντρά υφάσματα χρησιμοποιώντας κλωστές χοντρές πολύχρωμες. Παράλληλα όμως, αισθανόταν την ανάγκη να εκφράσουν μέσα από την τέχνη του κεντήματος λεπτότερες ευαισθησίες. Σε αυτές σαφώς δεν μπορούσαν να ικανοποιηθούν με τα συνηθισμένα «φωναχτά» πολύχρωμα και ελεύθερα σχέδια.
Η καρσάνα κεντήστρα ευαισθητοποιείται, ψάχνει τολμάει και δημιουργεί νέα τεχνοτροπία και νέες συνθέσεις. Στη θέση της σταυροβελονιάς εμφανίζεται η «Καφασοβελονιά», «το λοξό πλακέ» και το « Σταυρογάζι».
Το βασικό στοιχείο της διαφορετικότητας στην καρσάνικη βελονιά είναι ο καινούριος τρόπος που οι κεντήστρες τρυπούν τις διασταυρώσεις των κλωνιών στημονιού – υφαδιού, ο αριθμός των κλωνιών που η κάθε βελονιά καλύπτει και η κατεύθυνση της κλωστής κατά την κάλυψη ( τεχνική κεντήματος ) και τα σχέδια που προέκυπταν κατά τη διάρκεια των διακοσίων περίπου ετών που οι γυναίκες μας δούλεψαν στο κέντημα.
Διακρίνουμε τρεις τεχνικές στο καρσάνικο κέντημα: Η Καφασοβελονιά, το Πλακέ και το Σταυρογάζι. Τα σχέδια του κεντήματος είναι : η Κούπα, το Ψαράγκαθο, οι Ρόδες, η Σφραγίδα, η Λύρα, τα Φιοράκια, το φελί, το Μοτίφ.
Η Μαρία Σταύρακα ή Κουτσοχέρω
Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα εισβάλει αποφασιστικά στο χώρο των κεντηστριών της Καρυάς η γυναίκα που έμελλε να αναδείξει και να επιβάλει τη νέα τεχνική. Η Μαρία Σταύρακα ή Κουτσοχέρω.
Η Μαρία Σταύρακα γεννήθηκε στην Καρυά μεταξύ των ετών 1860 -1865 και πέθανε το 1951. δούλευε από μικρή στα κτήματα των γονιών της, βοσκούσε τα «μαρτίνια», σκαρφάλωνε στ δέντρα. Από ένα δέντρο έπεσε σε μικρή ηλικία και έσπασε το δεξί της χέρι. Η πληγή μολύνθηκε και οι γιατροί, για να προφθάσουν τα χειρότερα, της το έκοψαν πάνω από τον αγκώνα. Η Μαρία, παρ’ ότι κουτσοχέρα πια, συνεχίζει να δουλεύει στα κτήματα, συνεχίζει να σκαρφαλώνει στα δέντρα. Πέφτει για δεύτερη φορά και σπάζει το αριστερό της χέρι. Αυτό δεν της το έκοψαν, μα έμεινε ανάπηρο. Τώρα πια είναι υποχρεωμένη να ξεχάσει τις αγροτικές ασχολίες. Αλλά ο ανήσυχος χαρακτήρας της δεν την αφήνει να ηρεμίσει. Τολμάει με το μοναδικό και ανάπηρο χέρι της να μάθει να κεντάει με τη νέα τεχνική της καφασοβελονιάς.
Η Μαρία προσπαθεί να μεταδώσει τις γνώσεις της γύρω από την τεχνική της κεντητικής νοοτροπίας στα κορίτσια του χωριού αλλά συναντά δυσκολίες. Ελάχιστοι γονείς επιτρέπουν στα κορίτσια τους στην «τρελο- Μαριά» την κουτλή. Εκείνη όμως πεισματώνει και επιμένει. Και τελικά δικαιώνεται. Τα έργα τα δικά της αλλά και των λιγοστών μαθητριών της γίνονται γνωστά και έξω από την Καρυά. Ώσπου πληροφορείται για την αξιόλογη αυτή λαϊκή τέχνη η Ζωή Βαλαωρίτη, νύφη του ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, η οποία επισκέπτεται τη Μαρία και μένει έκθαμβη μπροστά στο έργο της. Συνεννοείται με την τότε βασίλισσα Σοφία και ιδρύει στην Καρυά τη « Σχολή Κεντημάτων « το 1912.
Πηγή: Ναπολέων Περικλέους Δουβίτσας: «Η καρσάνικη βελονιά» Πνευματικό Κέντρο Κοινότητας Καρυάς, 1995.
Παρακολουθείστε το βίντεο του Θανάση Κατωπόδη στο οποία η Μαυρέτα Αρβανίτη δίνει πληροφορίες και κατατοπιστικές διευκρινήσεις για το καρσανικο κέντημα.
The Author All posts
){kind=link}
2 Σχόλια
Η Ρεκατσνέ’ι’κη και η Καρσάνικη βελονιά
Η Καρσάνικη βελονιά είναι μια μετασχηματιστική ουσιαστικά βελονιά της Ρεκατσνέ’ι’κης Καρφοβελονιάς.
Και ο μετασχηματισμός αυτός, όχι αντιγραφή ακριβώς, έλαβε χώρα προοδευτικά στον χρόνο και εξελίχτηκε και σε σε άλλου είδους πυκνότερα υφάσματα ( λινό) σαν ποιο δύσκολο – και ακριβότερο οικονομικά- κέντημα.
Τα παλιότερα γνήσια εντοπίως ντόπια ( traditional) Ρεκατσνέ’ι’κα κεντήματα και γενικά το κεντημένο και από την ανάγκη σύνδεσης ρούχο, έχουν εμφανεί τα βασικά συμπτώματα και όλες τις εκδοχές της μετεξελιχθείσης Καρσάνικης Βελονιάς. Και σε πολλά κεντήματα Ρεκατσνέ’ι’κης προελεύσεως υπάρχουν και παραπέρα τεχνικές βελονιάς, που δεν αναπρήχθησαν ή δεν μετασχηματίστηκαν ως Καρσάνικη ΒΕλονιά, γιατί ήταν οι γνήσιες οντολογικά ( δεν έλλειπε κάτι απ την βελονιά δηλαδή) και για τούτο δεν μπορούσαν να μετασχηματιστούν.
Ασφαλώς και η Καρσάνικη βελονιά είναι μια σπουδαία τεχνική που χρόνια δουλεύτηκε και έδωσε και δίδει ακόμα ίσως σπιουδαία εργόχειρα και χρηστικά μαζί κεντήματα. Και προσαρμοσμένη ίσως και σε νεότερους τύπους υφασμάτων μπορεί και αυτή να δώσει ακόμα σπουδαιότερα έργα παραδοσιακής τέχνης.
Ο πυρήνας όμως είναι η Ρεκατσνέ’ι’κη βελονιά του αναγκαστικού αυτοσχεδιασμού και εφαρμοσμένη πάνω σε γνησιότερα του αργαλειού υφάσματα ( αυτό έχει τεράστια σημασία για το γνήσιο του είδους μαζί με τις εντοπίως παραγόμενες ίσως κλωστές της εποχής ), , διότι τα περισσότερα μεταπολεμικά χρόνια τα υφάσματα επί των οποίων κεντάτο η Καρσάνικη ΒΕλονιά ήταν εισαγόμενα ή βιομηχανικά μαζικά κατασκευασμένα όπως και οι κλωστές κατά κύριο λόγο .
Η Ρεκατσνέ’ι’κη βελονιά και το Ρεκατσνέ’ι’κο κέντημα χάθηκε οριστικά ως τεχνική παραγωγής γιατί χάθηκαν και οι δομές του ( υφάσματα χειροποίητα , κλωστές, αναγκαιότητα κέντησης στα συγκεκριμένα υφάσματα ).
Υπάρχουν ίσως σε μπαούλα ίσως τέτοια κεντήματα – εργόχειρα ή χρηστικά κεντημένα υφάσματα και υφάσματα του αργαλειού , λινόσεντονα ακόμα ( η υπόθεση λινάρι ήταν πολύ δύσκολη στην κατεργασία μέχρι το τελικό ύφασμα).
Καλά είναι να γίνεται και προβολή του ΚΑρσάνικου κεντήματος και εργασία και εμπορία επ αυτού και να μεταφέρεται η τεχνική από γεννεά σε γεννεά για να μην χαθεί.
ΚΑι αν υπάρχει τις μελετητής της ιστορικής διαδρομής του κεντήματος στην Λευκάδα με αναφορά στην Καρσάνικη βελονιά, καλά είναι και δομικά ως τέχνη να ερευνήσει την Traditiοnal Ρεκατσνέ’ι’κη βελονιά.
My mother was Stamata Stavrakas. She was a student at Maria Koutsoheros School, she was trained by Barba Argyris who was crippled and in a wheel chair. My mother till her dying days did the karsaniko kentima. She did kentimata for Queen Sofia. She came to Australia in the 1950’s where she had her family and lived for many years. She was an artist and extremely talented in this field of kentimata. She went back to Greece in the 1980’s and started the karsaniko kentima again. Her kendimata were in great demand and she sold them in Athens and all over Greece. Sadly she passed away in 2013 and with much love we took her remains and buried her in Karua together with her loving husband Andreas Glenis. We have her kentimata and we love and treasure them and remember them always. Recently my daughter got married and her wedding was in Karya. This is shown in your web page on page 3 of the koinonika. Thank you so much.