Το Λινάρι της ανάγκης και της προκοπής

Το λινάρι είναι ένα από τα αρχαιότερα φυτά που καλλιέργησε ο άνθρωπος με σκοπό την κατασκευή νημάτων για την παραγωγή υφασμάτων.

Θυμόμαστε αμυδρά στα παιδικά μας χρόνια τη διαδικασία επεξεργασίας του λιναριού και την απαλή αίσθηση που είχε το έτοιμο γνέμα όταν οι μανάδες και οι γιαγιάδες μας το χρησιμοποιούσαν στον αργαλειό. Λινάρι και μαλλί χρησιμοποιούσαν εκείνα τα χρόνια. Έφτιαχναν στον αργαλειό όλα τα ρούχα του σπιτιού, αλλά και πολλά από τα χρειαζούμενα για την καθημερινή τους ενδυμασία. Ήταν τόσο χρονοβόρα και κοπιώδης η διαδικασία της επεξεργασίας του λιναριού, που ακούγαμε συχνά τότε τη φράση: «του λιναριού τα πάθη», όταν για την επίτευξη ενός στόχου χρειαζόταν μεγάλος παιδεμός.
Μετά από περίπου εκατό χρόνια καλλιεργείται ξανά λινάρι στην Κρήτη για κλωστοϋφαντουργική χρήση, διαβάσαμε πρόσφατα.

Ακολουθεί ένα απόσπασμα του Απόστολου Μαργέλη από το βιβλία: «Επαγγέλματα και ασχολίες του τόπου μας που χάνονται…» για την κατεργασία του λιναριού.

«Το λιναρόσπορο, ψιλό και γλιστερό, τον έσπερναν σε λαχίδια του κάμπου. Από τους σπόρους φύτρωνε το λινάρι, ψηλό, λεπτόκορμο φυτό, με ξυλώδη κορμοστασιά.

Έσπερναν το λινάρι τον Οκτώβρη και το φρόντιζαν ίσαμε την άνοιξη. Ερχόταν ο Μάης, όταν θα ξεκώλωναν το λινάρι. Ξεκολλωτό το ‘θελαν οι νοικοκυράδες το λινάρι τους, γιατί κι οι ρίζες είχανε το ποθητό λινόμαλλο.
Το μάζωναν, το ‘καναν δεμάτια και το λιάζανε για μια βδομάδα. Το ξελίνιζαν, του ‘βγαναν το σπόρο με κοπάνημα του κεφαλιού. Πηγαίναν σε λόμπους με νερά, μες στα λαγκάδια. Το’χωναν στο νερό. Το πλάκωναν με πέτρες, για να ‘ναι καλά-καλά βυθισμένο στο νερό. Μαλάκωνε για 10 μέρες έτσι. Υστέρα το αποβύθιζαν. Το ανέσυραν, τ’ άπλωναν στον ήλιο να στεγνώσει τέλεια. Κι άμα στέγνωνε, το φόρτωναν στα πράματα, το φέρναν μες στην αυλή τους, έτοιμο για μαγγάνισμα.

Ο μάγγανος ήτανε μια άλλη επινόηση, λυτρωτικό εργαλείο στα χέρια της νοικοκυράς. Ξύλινος. Μακρυστέλιαστος. Απλός, μα χρήσιμος πολύ. ‘Ένα μακρύ, ατόφιο ξύλο, πλατύ, γερό από συκιά για να ‘ναι ελαφρύ. Κάτω διπόδαρο, να στέκεται στο έδαφος, καθώς τον πλάγιαζαν επάνω σ’ έναν τοίχο. Κάπου στη μέση του σταθερού ξύλου, ένα άλλο, θηλιαστό στο σταθερό, με περαστό έναν πίρο σιδερένιο ή και ξύλινο. ‘Ένα άλλο, δεύτερο ξυλένιο σώμα του μάγγανου, μ’ ένα χερούλι στην άκρη.

Η νοικοκυρά έπιανε με την δεξιά την απαλάμη το χερούλι, άνοιγε το στόμα του μάγγανου. Με το ζερβό έβανε ανάμεσα στα δύο ξυλοσώματα – στο ανοιχτόστομα – ένα σκουλί λινάρι. Το μαγγάνιζε. Το χτυπούσε ρυθμικά, σ’ όλο το μήκος, το μαλάκωνε. Με το ζερβί το χέρι κουμαντάριζε το σκουλί στο μάγγανο, ώστε να μαλακώσει, ν’ αργάσει, να μαλλιάσει. ‘Έτσι μ’ όλο το λινάρι της αυλής της. Σκουλί – σκουλί. Το κοπάνιζε με ξυλοκόπανο, έβγανε τη λινάτσα.

‘Υστέρα σειρά του λωναριού. Μια πλατιά βάση από ξύλο. Μπηγμένα καρφιά, πυκνά καρφιά με τις μύτες όρθιες. Η νοικοκυρά καθόταν κατάχαμα. Με το ποδάρι βαστούσε ακούνητο το λωνάρι. Το σκουλί το μαγγανισμένο, το κοπανισμένο, το ξέσερνε μαστορικά απάνω στα ορθομύτικα καρφιά του λωναριού. Έβγαιναν τα χοντρά – χοντρά. Έμενε μισοκάθαρο μαλλί, το λιναρίσιο το κροκίδι, έτοιμο για τη ρόκα να γίνει χοντρό γνέμα, να πάει στο διασίδι κι ίσα για τον αργαλειό για τα σακιά, για τα σακούλια, για τις στρώσες.

Το ξάγνισμα του μαγγανισμένου λιναριού γινόταν και με το λωνάρι στερεωμένο απάνου στο μάγγανο για ευκολία. Με το λωνάρισμα έβγαινε η κεφαλίνα, έμενε η λινάτσα. Στα χέρια της λωνάρισσας νοικοκυράς έμενε το απαλό μαλλί, Το σκουλί, που θα το ‘γνεθε να πάρει το λιναρίσιο γνέμα της να πορευτεί.

Με το λωνάρισμα έπαιρνε το μαλακό σκουλί, Το ‘δενε θρουμπιά. Το κοπάνιζε καλά με τον κόπανο και γινόταν μαλακότερο σαν το βαμβάκι. Αυτό που τέλος έμενε ήταν τόσο μαλακό, που το χάιδευες και το χαιρόσουν.
Έγνεθαν το καλό σκουλί με κεφαλύροκα. Μια ρόκα με πλατύ κεφάλι. Μα και το κροκίδι το ‘γνεθαν στη προκόροκα. Ρόκα με μια λυγιστή λυγιά στην άκρη.»