Το οχυρό Αλεξάνδρου ή Torretta της Λευκάδας: Ένα άγνωστο ιστορικό μνημείο

Το οχυρό Αλεξάνδρου βρίσκεται κάτω από τις ομώνυμες αλυκές στην περιοχή των Καρυωτών. Είναι από τα σημαντικότερα ιστορικά μνημεία της Λευκάδας. Κι όμως είναι άγνωστο στους περισσότερους κατοίκους του νησιού. Είναι εγκαταλελειμμένο και αφημένο στη φθορά και την καταστροφή.

Βρίσκεται στο νησάκι που δημιουργήθηκε, όταν στις αρχές του 20ου αιώνα έγινε η διάνοιξη της διώρυγας της Λευκάδας, η οποία είχε σαν αποτέλεσμα την αποκοπή τμήματος των αλυκών Αλεξάνδρου.

Ούτε 100 μέτρα θάλασσας δεν το χωρίζουν από τις Αλυκές Αλεξάνδρου στους Καρυώτες. Η προσέγγιση του γίνεται με βάρκα. Όσοι διασχίζουν το δίαυλο με σκάφη, ενώ έχουν την ευκαιρία να το καμαρώσουν, δεν μπορούν να το προσεγγίσουν. Τα νερά που το περιβάλλουν είναι πολύ ρηχά, έτσι μια μικρή βάρκα και σε μόνο ορισμένα σημεία μπορεί ν’ αράξει.

Είναι ένα νησί τόσο μόνο, τόσο όμορφο, τόσο άγνωστο. Το «βάρος» της ιστορίας, η ομορφιά του τοπίου, οι μοναδικές εικόνες της θάλασσας από εκείνο το σημείο -ιδιαίτερα όταν διέρχονται σκάφη- είναι μια μοναδική εμπειρία.

Μόνο περιμετρικά πάνω στην άμμο και γύρω από τα κτίρια, που αποτελούσαν το φρούριο, μπορεί κάποιος να περπατήσει με σιγουριά. Στα υπόλοιπα σημεία υπάρχει νερό, το έδαφος βουλιάζει και είναι σκεπασμένο με αρμυρίκια.

Η περιοχή είναι «απάτητη» και ανέγγιχτη. Για το συγκεκριμένο μέρος αυτό δεν αποτελεί πλεονέκτημα, αλλά ένδειξη αδιαφορίας και καταστροφής. Τα δέντρα ανεξέλεγκτα, στα περισσότερα σημεία έχουν ζώσει τους τοίχους και τις λιθιές των κτισμάτων, με μεγάλο κίνδυνο να αποτελειώσουν την καταστροφή. Το εσωτερικό του φρουρίου, για την ακρίβεια, ό,τι έχει απομείνει, είναι καλυμμένο με σκίνους.

Το οχυρό Torretta είναι ένα κομμάτι της άγνωστης Λευκάδας, για την διάσωση, διαφύλαξη και προβολή της οποίας, ποτέ και κανένας αρμόδιος δεν ασχολήθηκε. Ίσως, επειδή βρίσκεται έξω από τη φιλοσοφία του μαζικού «τουρισμού της παραλίας» που επικράτησε και έγινε κυρίαρχη.

«Στη νησίδα «Φόρτι» υπήρχε μικρό φρούριο ήδη από την Ενετοκρατία. Κατά την διάρκεια της ρωσοτουρκικής κατοχής, ανακαινίστηκε από τους Ρώσους για να ενισχυθεί η άμυνα του νησιού που απειλούνταν με κατάληψη από τον Αλή Πασά. Το οχυρό Αλεξάνδρου – Τούρη ή Torretta, βρίσκεται μεταξύ Νέων Αλυκών και του Φρουρίου Αγίου Γεωργίου. Το σημείο αυτό είχε ιδιαίτερη σημασία για την άμυνα της περιοχής γιατί βρίσκεται στην νότια είσοδο του πορθμού και στην πιο προωθημένη θέση του νησιού προς το Ξηρόμερο.

Το 1807 η περιοχή βρισκόταν υπό τον έλεγχο των ρωσοτουρκιών δυνάμεων που είχαν αντικαταστήσει τους Γάλλους (που είχαν αντικαταστήσει τους Βενετσιάνους) και προσπαθούσαν να αναχαιτίσουν τον Αλή πασά.
Οι Ρώσοι ανακαίνισαν εκ βάθρων το παλιό βενετσιάνικο φρούριο και του έδωσαν το όνομα του τσάρου Αλέξανδρου.

Ιστορία

Περί το 1800, η κατάσταση στην περιοχή της Λευκάδας ήταν άκρως ρευστή και λίαν ευμετάβλητη.
Με τη συνθήκη του Campo Formio το 1797, με την κατάλυση της Ενετικής Δημοκρατίας, η Γαλλία «κληρονομεί» τις ενετικές κτήσεις στο Ιόνιο Πέλαγος.
Την ίδια εποχή στην περιοχή ασκεί την δική του πολιτική ο φιλόδοξος ηγεμόνας των Ιωαννίνων, ο Αλή Πασάς Τεπελενλής, εκμεταλλευόμενος προς ίδιον όφελος την πολιτική αστάθεια στην Ευρώπη και την παρακμή της κεντρικής διοίκησης της Τούρκικης Αυτοκρατορίας.

Με αφορμή την κήρυξη του πολέμου των ρωσοτουρκικών δυνάμεων εναντίον της Γαλλίας τον Σεπτέμβριο του 1798 εξαπολύει συστηματική επίθεση εναντίον των πρώην ενετικών κτήσεων: του Βουθρωτού, της Πάργας, της Πρέβεζας και της Λευκάδας. Στη συνέχεια τα τουρκοαλβανικά στρατεύματα καταλαμβάνουν αμαχητί τη Βόνιτσα στις 24 Οκτωβρίου 1798 και αμέσως μετά ο στρατός του Αλή Πασά στρατοπεδεύει στην περιοχή μεταξύ των χωριών Περατιά και Πλαγιά (της Αιτωλοακαρνανίας). Η κατάληψη της Λευκάδας έχει προγραμματιστεί για τα τέλη του Οκτωβρίου του 1798.

Η σημαντική γεωστρατηγική θέση της Λευκάδας, ως «προκεχωρημένη θέση» της Στερεάς Ελλάδας στο Ιόνιο Πέλαγος, ενδιέφερε ιδιαίτερα τον φιλόδοξο Αλή Πασά, για να ελέγχει τις εμπορικές και στρατιωτικές νηοπομπές που διέρχονταν από εδώ. Οι Γάλοι, προκειμένου να υπερασπιστούν το τελευταίο τους οχυρό στην περιοχή συγκέντρωσαν όλες τις δυνάμεις τους στο φρούριο της Αγίας Μαύρας. Οι Τουρκαλβανοί παρατάχθηκαν στις ακαρνανικές ακτές, ενώ παράλληλα μικρός στόλος περιπολούσε παράκτια, από το Άκτιο μέχρι τον Μύτικα για να εμποδίζει πιθανές ενισχύσεις που θα έφταναν από την Κέρκυρα.

Εν τω μεταξύ όμως με την συνθήκη ειρήνης στο Campo Formio τα Επτάνησα παραδίδονται, τον Οκτώβριο του 1798, στον ρωσοτουρκικό στρατό και ο Αλή Πασάς υποχρεώνεται να αναβάλει για αργότερα την κατάληψη της Λευκάδας.

Στις 21 Μαρτίου 1800 υπογράφηκε η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης η οποία όριζε ότι τα Επτάνησα θα αποτελούσαν ενιαίο και ανεξάρτητο κράτος, κάτω από την επικυριαρχία και την προστασία της Τουρκίας. Ο Αλή Πασάς, ελπίζοντας να εκμεταλλευθεί την στρατιωτική αδυναμία του νεοσύστατου μικρού κράτους, της Επτανήσου Πολιτείας, επανέρχεται τώρα πιο απειλητικός.

Για να ελέγχει τις κινήσεις μέσα στο φρούριο της Αγίας Μαύρας κατασκευάζει δυο νέα οχυρώματα σε κορυφές λόφων το ένα στην θέση των ερειπίων του εγκαταλελειμμένου από το 1684 μουσουλμανικού μοναστηριού δερβίσηδων και το άλλο στην κορυφή του λόφου, στην Πλαγια. Η επιθετική γραμμή του Αλή Πασά εκτείνεται στο τόξο των δυτικών ακτών της Ακαρνανίας από το Άκτιο μέχρι την Πάλαιρο, το κεντρικό τμήμα του οποίο βρίσκεται απέναντι από την Λευκάδα. Αυτή η τόσο εκτεταμένη γραμμή επίθεσης, υποχρέωσε τους Προέδρους της Λευκάδας να αντιτάξουν το δικό τους αμυντικό σύστημα κατά μήκος της βορειοανατολικής παραλίας από τα υψώματα στην περιοχή του Αϊ-Γιάννη Ατζούση στην αμμώδη παραλία της Γύρας μέχρι του Φρούριο και από εκεί στις Παλιές και τις Νέες Αλυκές, μέχρι το λιμάνι Δράπανο.

Στο μέτωπο αυτό το φρούριο της Αγίας Μαύρας λειτούργησε ως κεντρικός πυρήνας της αμυντικής οργάνωσης, με τη συμμετοχή περιφερειακών και επικουρικών οχυρωμάτων όπως ήταν τα παλαιά οχυρά στα στενά του πορθμού.

Εκτός του φρουρίου της Αγίας Μαύρας τα οχυρωματικά έργα της Λευκάδας ήταν το Fortino ή οχυρό Κωνσταντίνου, το νέο οχυρό το οποίο ανεγέρθηκε στο μέσο περίπου του νότιου βραχίονα των Νέων Αλυκών, το οχυρό Τούρη ή Αλέξανδρος ή Torretta κ.α.

Ένα από τα πρώτα έργα των Ενετών -που πρώτοι έφτιαξαν φρούριο εκεί από παλιά- ήταν ο εξοπλισμός και οι βελτιώσεις του προϋπάρχοντος πύργου, για να προστατεύουν τα προς ανατολάς σύνορα τους και να ελέγχουν την κίνηση στο λιμάνι Δράπανο. Το 1807 το οχυρό Αλέξανδρος επισκευάζεται και εξοπλίζεται προκειμένου να συμμετάσχει στην άμυνα της Λευκάδας εναντίον του στρατού του Αλή Πασά»

Πηγή: Άρθρο Μαρίας Λαμπρινού στο περιοδικό Αρχαιολογία (τχ. 108), «Παράκτιος έλεγχος και προστασία της Λευκάδας κατά το διάστημα 1800 – 1807»

(Ευχαριστώ θερμά τον κ. Γιάννη Γιαννουλάτο που με μετέφερε με τη βάρκα του μέχρι το νησάκι.)