Το ποιητικό απόγευμα για τον Σικελιανό και η… γίδα του Δημάρχου

του Θανάση Καλαφάτη

Οι προσπάθειες των Λευκαδίων νέων, διανοούμενων και φοιτητών για να συγκροτήσουν κινήσεις και σωματεία που θα ενισχύουν τους δεσμούς εντοπιότητας, την προώθηση των φοιτητικών αιτημάτων και την προαγωγή του πολιτισμού, καλύπτουν μια μακρά περίοδο που αρχίζει από την Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα και φτάνει μέχρι σήμερα.

Πολλές οι επιτυχείς προσπάθειες, αλλά πολλές και οι δυσκολίες και οι αποτυχίες. Αναφέρω εδώ, ενδεικτικά, τη συσπείρωση των Λευκαδίων φοιτητών στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, δηλαδή εκείνη της «Χρυσής Νεολαίας», που την εκπροσωπούσαν φοιτητές, γόνοι μεγάλων οικογενειών, όπως οι Ι. Βαλαωρίτης, Σ. Βλαντής, Σ. Τσαρλαμπάς κ.ά. Ύστερα τον Σύνδεσμο Λευκαδίων «Αγία Μαύρα», που ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1900 με μικτό χαρακτήρα, περιλαμβάνοντας στις τάξεις του φοιτητές και παρεπιδημούντες επαγγελματίες (Δημήτρης Γολέμης, Μιχάλης Βλαντής, Νίκος Φραγκούλης, Ευστάθιος Φ. Αρβανίτης κ.ά.).

Στο Μεσοπόλεμο θα έχουμε τις λευκαδίτικες φοιτητικές συντροφιές των Μαλακάση, Μαραγκού κ.α. Με το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1952, θα δημιουργηθεί στη Λευκάδα ο «Σύλλογος Φιλοδιανοούμενων Νέων Λευκάδας», ο οποίος δεν θα επιζήσει πολύ, αλλά θα αποτελέσει το πρόδρομο σχήμα του Συλλόγου Λευκαδίων Φοιτητών-Σπουδαστών «Ο Άγγελος Σικελιανός», που θα ιδρυθεί στην Αθήνα το 1956 και θα έχει μια σταθερή διακριτική πορεία στο τοπικό φοιτητικό συνδικαλισμό μέχρι την επιβολή της δικτατορίας. Επόμενο σχήμα θα είναι, τα χρόνια της Μεταπολίτευσης, ο Σύλλογος Λευκαδίων Φοιτητών Αττικής.

Πριν αναφερθώ ιδιαίτερα στο φοιτητικό σχήμα που συστήθηκε στη Λευκάδα το 1952, θα σταθώ στις προηγούμενες φοιτητικές εκδηλώσεις που οδήγησαν στη δημιουργία του. Στις 4 Ιανουαρίου 1952 πραγματοποιείται στην αίθουσα του κινηματοθεάτρου «Πάνθεον», «ποιητικό απόγευμα» από ομάδα Λευκαδίων φοιτητών, αφιερωμένο στον Άγγελο Σικελιανό (εφ. Λευκάς, 10.1.1952). Η πραγματοποίηση του φιλολογικού απογεύματος δεν ήταν εύκολο εγχείρημα στις αρχές της μετεμφυλιακής περιόδου, καθώς η τοπική Ασφάλεια δημιουργούσε συνεχώς εμπόδια. Τα προγράμματα της εκδήλωσης των φοιτητών που τοποθετήθηκαν στον τοίχο του Αγίου Σπυρίδωνα, στην κεντρική πλατεία της πόλης, εξαφανίζονταν αμέσως. Οι φοιτητές όμως επέμεναν και τοποθετούσαν νέα ταμπλό, τα οποία όμως είχα αμέσως την ίδια τύχη με τα προηγούμενα. Σ’ αυτές τις συνθήκες μια αντιπροσωπεία φοιτητών επισκέφτηκε τον τότε δήμαρχο Δ. Γιαννουλάτο και ζήτησε την αρωγή του. Ο τελευταίος τους είπε να αναγράψουν στο πρόγραμμα ότι οι εκδηλώσεις τελούν «υπό την αιγίδα του». Έτσι, σε μια διαμαρτυρία που ακολούθησε τη νέα προσπάθεια της τοπικής Ασφάλειας, να εξαφανίσει νέο πρόγραμμα, ο Σπύρος Ασδραχάς επεσήμανε ότι οι εκδηλώσεις πραγματοποιούνται υπό την αιγίδα του Δημάρχου, για να λάβει, από το εντεταλμένο αστυνομικό όργανο την απάντηση: «Δεν ξέρω καμιά γίδα του Δημάρχου!» — όπως η καλή μνήμη του μεγάλου ιστορικού και διανοητή διασώζει.

Τελικά, παρά τα εμπόδια των αστυνομικών οργάνων, το ποιητικό απόγευμα πραγματοποιήθηκε και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία, απουελώντας έναυσμα για νέες πολιτιστικές εκδηλώσεις των φοιτητών της Λευκάδας. Η τοπική εφημερίδα Λευκάς, στο φύλλο της 10ης Ιανουαρίου 1952, σημειώνει την εξαίρετη προσπάθεια των φοιτητών και αναφέρεται εκτεταμένα στις ομιλίες τους. Γενική εισήγηση έκανε ο Κωνσταντίνος Κουνιάκης. Μετά ο Σπύρος Ασδραχάς ανέλυσε τον Διγενή Ακρίτα. Στη συνέχεια η Δέσποινα Κ. Θεμελή μιλώντας γενικά για το έργο του ποιητή εξήρε την ελληνικότητά του, την οποία, όπως είπε, κανείς δεν έχει το δικαίωμα να αμφισβητήσει, ενώ ποιήματα του Α. Σικελιανού απήγγειλαν ο Θεόδωρος Ιωακειμίδης, ο Κωνσταντίνος Κονιδάρης και ο Αριστόξενος Σκιαδάς.

***
Ο Σύλλογος Φιλοδιανοούμενων Νέων Λευκάδας ήταν ένα άτυπο σωματείο στο οποίο συμμετείχαν φοιτητές, μαθητές αλλά και άλλοι νέοι με πνευματικά ενδιαφέροντα και ανησυχίες. Η κίνηση αυτή τοποθετείται στο πλαίσιο των πνευματικών ζυμώσεων για τη δημιουργία του θεσμού των «Εορτών Λόγου και Τέχνης» και είχε αντιστασιακό χαρακτήρα απέναντι στην εξαθλίωση του νησιού και την κατάρρευσή του από τις εμφύλιες πληγές και τους σεισμούς του 1948. Οι ζυμώσεις για τη δημιουργία του συμπίπτουν με το θάνατο του μεγάλου εθνικού ποιητή Άγγελου Σικελιανού τον Ιούνιο του 1951. Ο μεγάλος λυρικός μας ποιητής υποβιβάζεται και λοιδορείται από τη νέα εξουσία των νικητών του Εμφυλίου Πολέμου. Ο γνωστός Εθνικός Κήρυξ των Αθηνών θα αναγράψει «Πέθανε ο αρχηγός της εαμοβουλγαρίας», ενώ η τοπική εφημερίδα Ανθρωπιστής θα κάνει μια απλή αναφορά σαν να πρόκειται για κάποιο συμβάν της στήλης των Κοινωνικών: «Πέθανε ο Άγγελος Σικελιανός, υιός του καθηγητή των Γαλλικών του Γυμνασίου Λευκάδας, Ιωάννη Σικελιανού».

Ωστόσο, αυτός ο θάνατος κάθε άλλο παρά «καθημερινός» ήταν. Ο Άγγελος Σικελιανός, στη δοσμένη χρονική περίοδο και ιδιαίτερα από το 1946 και μετά, δεν ήταν, για τους Λευκάδιους φοιτητές, μόνο η ποιητική φωνή που ενέπνεε νέες πνευματικές κατακτήσεις και κοινωνικές αντιστάσεις, αλλά και οδηγός και πρωταγωνιστής στις προσπάθειες για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του νησιού της Λευκάδας. Είναι μια εποχή που αρχίζουν να αναδεικνύεται το έργο του ποιητή, παλιότερο και νεότερο, ενώ ταυτόχρονα στο νησί ξεκινάει η προσπάθεια για να στηθεί μια προτομή του στον παραλιακό χώρο.

Ο Σύλλογος Φιλοδιανοούμενων Νέων Λευκάδας πρωτοστατεί σ’ αυτή την προσπάθεια και με μια σειρά πνευματικές εκδηλώσεις επιχειρεί να συγκεντρώσει χρήματα τα οποία θα διατεθούν για τον κοινό σκοπό. Μια τέτοια εκδήλωση προγραμματίστηκε για την πρώτη και δεύτερη ημέρα του Πάσχα, το 1952. Σχεδιάστηκαν λοιπόν δύο εμφανίσεις στο κινηματοθέατρο «Πάνθεον» με διαλέξεις και ομιλίες γύρω από την επτανησιακή λογοτεχνία και τα έργα του Σικελιανού, στις οποίες εισηγητές ήταν οι φοιτητές Ντίνος Σολδάτος, Κώστας Κουνιάκης, Νικόλαος Ταμπάκης, Λώλος Ιωακειμίδης και οι μαθητές Σπύρος Ασδραχάς, Κώστας Κονιδάρης, Μυρτώ Αχειμάστου, Μαριάνθη Γερουλάνου και ο φιλοδιανοούμενος Βούλης Βρεττός, οι οποίοι και δημιούργησαν τις καλύτερες εντυπώσεις στο φιλότεχνο και φιλοπρόοδο κοινό, που συγκεντρώθηκε. Πολλοί από τους παραπάνω είχαν ήδη εμπλακεί στη σύσταση του Συλλόγου Φιλοδιανοουμένων Νέων Λευκάδας.

Τον απόηχο των πρώτων αυτών φοιτητικών προσπαθειών τον συναντάμε, καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του ’50 και στις αρχές του ’60 στα κυριακάτικα πρωινά που πραγματοποιούνται στον ίδιο χώρο του κινηματοθεάτρου «Πάνθεον». Τα πρωινά αυτά κάλυπταν μια σειρά θεμάτων που άγγιζαν την πνευματική και πολιτιστική ζωή του νησιού και γενικότερα της χώρας, με πρωταγωνιστές τους καλλιτεχνικούς συλλόγους, τους καθηγητές του Γυμνασίου και τους φοιτητές.

*Ο Θανάσης Καλαφάτης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, πρόεδρος της Εταιρείας Μελέτης της Αριστερής Νεολαίας (ΕΜΙΑΝ).

Πηγή: www.avgi.gr