Το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της Χώρας χρονολογείται από το 1726

Βιολέττα Σάντα • 20 Σεπτεμβρίου 2016

Πολεοδομική Οργάνωση της Χώρας

Η σημερινή πρωτεύουσα του νησιού η Λευκάδα (Χώρα), είναι η πέμπτη κατά σειράν πρωτεύουσα του νησιού. Για τρίτη φορά στην ιστορία του νησιού, μια «πρωτεύουσα», κατασκευάζεται από την αρχή.

Η ανάπτυξη της πόλεως συνδυάζεται με πολλά προβλήματα, μια και η ανοικοδόμησή της τοποθετείται σε μια περιοχή, βαλτώδη και ελώδη, όπου ο διαχωρισμός μεταξύ θάλασσας και στερεάς είναι δυσδιάκριτος.

Ανεξάρτητα όμως από το έδαφος θεμελιώσεως, η μικρή κοινωνία προσπαθεί να θέσει τις βάσεις μιας νέας αρχής. Οι Ενετοί θέτουν πράγματι τα θεμέλια για την οικονομική, διοικητική και πολιτιστική ανάπτυξή της. Φέρνουν και αυτοί μαζί τους τα στοιχεία του πολιτισμού τους, των κοινωνικών τους συστημάτων, της αντιλήψεώς τους, περί οργανώσεως του Κράτους….

Δύο γεγονότα σημάδεψαν την εξέλιξη του οικισμού:
α) η ίδρυση του από τους Ενετούς, φορείς του δυτικού πολιτισμού και β) οι συχνοί και καταστρεπτικοί σεισμοί.

Οι πληροφορίες που παίρνουμε για τον οικισμό, είναι κυρίως α) από τον πολεοδομικό ιστό πού διασώζεται μέχρι σήμερα σχεδόν ανέπαφος στο παλιό του τμήμα. β) από τα τοπογραφικά σχέδια που διασώζονται στο αρχειοφυλακείο Λευκάδας και τα οποία μας προσφέρουν πολλές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες και γ) από τις οικοδομικές άδειες,
οι οποίες επίσης διασώζονται στο αρχειοφυλακείο Λευκάδας.

Ο πολεοδομικός ιστός

Ο πολεοδομικός ιστός της Χώρας, ακολουθεί πιστά τις συνταγές της πολεοδομίας της μεσαιωνικής Ευρώπης, όπως εξελίχθητε μέχρι τις αρχές της Αναγεννήσεως, πράγμα που δεν συμβαίνει τόσο χτυπητά με τις πρωτεύουσες των άλλων νησιών της Επτανήσου, όπως η Ζάκυνθος, το Αργοστόλι ή η Κέρκυρα.

Ενώ στα άλλα νησιά ο πολεοδομικός ιστός δείχνει την αυθόρμητη ανάπτυξη των πόλεων, με όαση έναν παλιό πυρήνα και τις ανάγκες που κατά καιρούς δημιουργήθηκαν, στην Λευκάδα υπάρχει ένα ελεγχόμενο σχέδιο, που αντανακλά την μεσαιωνική αντίληψη της πόλεως….

Στις πρώτες μεσαιωνικές πόλεις δεσπόζουν το παλάτι, η εκκλησία ή το μοναστήρι. Η πλατεία της εκκλησίας, γίνεται σιγά – σιγά εμπορική πλατεία, όπου αργότερα προστίθεται και το δημαρχείο.
Οι δρόμοι είναι ακτινωτά διατεταγμένοι γύρω από τα σημεία αναφοράς της κοινωνίας: παλάτι, εκκλησία, εμπορικό κέντρο, που γίνονται και σημεία αναφοράς του πολεοδομικού ιστού. Αυτά είναι τα κέντρα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, αυτά είναι και τα κέντρα του δομημένου χώρου, ο οποίος αντανακλά πιστά τις κοινωνικές σχέσεις ανάμεσα στις διάφορες κοινωνικές τάξεις.

Η Λευκάδα, η Χώρα, δεν αναπτύχτηκε σιγά – σιγά ανάλογα με την εκάστοτε αύξηση του πληθυσμού (είναι σχετικά μια νέα πόλη). Εδώ έχουμε μια μεταφορά πόλεως και μάλιστα της πρωτεύουσας του νησιού και το σχεδιασμό της από την αρχή….

Τοπογραφικά σχέδια

Το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της Χώρας χρονολογείται από το 1726, 43 δηλαδή χρόνια μετά την κατάκτηση του νησιού από τους ‘Ενετούς. Το σχέδιο, μαζί με λεπτομερέστατο κτηματολόγιο, συντάχθηκε από τον μηχανικό Santo Semitecolo κατ’ εντολήν του Ανωτέρου Προνοητού Λευκάδος, Άγγελου Μάνιο και ευρίσκεται στο Αρχειοφυλακείο Λευκάδας.
Στο σχέδιο είναι εμφανής η αναγνώριση ενός βασικού εμπορικού δρόμου ο οποίος ξεκινάει από την Κεντρική πλατεία, όπου βρίσκονται οι δύο εκκλησίες, και καταλήγει στον Άγιο Μηνά.
Ένας δεύτερος δακτύλιος μορφοποιείται κυρίως από την βορινή πλευρά, παράλληλη σχεδόν με τον εσωτερικό δακτύλιο και μέσω τής Παναγίας των Ξένων και των Αγ. Αναργύρων φθάνει αργότερα στον κεντρικό εμπορικό δρόμο….

Πέραν του γεγονότος της ατυχούς επιλογής της θέσεως, οι Ενετοί εμφανίζονται πολύ συστηματικοί, ως προς τα πολεοδομικά θέματα.
Το κτηματολόγιο συνίσταται στην αρίθμηση των ιδιοκτησιών τής Χώρας πάνω σε τοπογραφικό διάγραμμα και στην παροχή συγκεκριμένων πληροφοριών για την κάθε ιδιοκτησία οι οποίες συνίσταντο:
α) στην αρίθμηση των ιδιοκτησιών.
6) στο όνομα του ιδιοκτήτη.
γ) στο προηγούμενο ιδιοκτησιακό καθεστώς του ακινήτου.
δ) στην έκταση οικοπέδου και κτίσματος.
ε) στα υλικά κατασκευής του κτίσματος.
στ) στην χρήση του οικοπέδου.

Το κτηματολόγιο καταγράψει 506 ιδιοκτησίες. Χαρακτηριστικά είναι τα ονόματα των Ιδιοκτητών, τα οποία στην συντριπτική τους πλειοψηφία είναι τα σημερινά ονόματα της Λευκάδας, πράγμα που υποδηλώνει ότι από το 1726 τουλάχιστον μέχρι σήμερα δεν έχουμε καμιά ουσιώδη δημογραφική αλλοίωση του πληθυσμού τής Χώρας….

Οικοδομικές άδειες από το Ιστορικό Αρχείο Λευκάδας

Μια ενδιαφέρουσα πηγή, ως προς τον τρόπο παραγωγής της κατοικίας, βρίσκουμε στους πολλούς φακέλους που περιλαμβάνουν τις άδειες οικοδομής από το έτος 1824 και εφεξής, στο αρχειοφυλακείο Λευκάδας.
Η μελέτη των φακέλων είναι αποκαλυπτική ως προς την εξέλιξη της κατασκευής, του μεγέθους και την μορφή των κτιρίων αλλά και ως προς τον τρόπο εκδόσεως των οικοδομικών αδειών.

Το υποβαλλόμενο σχέδιο ήταν έγχρωμο. Ο λόγος προφανώς δεν ήταν η ομορφιά του σχεδίου άλλα ο προσδιορισμός των υλικών κατασκευής μέσω χρωματικής απεικονίσεως. Υποβάλλεται πάντοτε ή κάτοψη συνήθως η κυρία όψη. Ακόμα:
– Η κλίμακα του σχεδίου.
– Το σημείο του βορρά και ο προσδιορισμός των δρόμων.
– Το καθεστώς των όμορων οικοπέδων.
– Ο προσδιορισμός των δρόμων.
– Η συνοικία όπου τοποθετείται η υπό ανέγερση οικοδομή.
– Το όνομα του ιδιοκτήτου.
– Η οικοδομική γραμμή (όχι πάντα) σε συνδυασμό με τα διπλανά κτίρια.
– Τα υλικά κατασκευής.
– Αριθμός κουφωμάτων (θυρών, παραθύρων), όχι πάντα.
– Ο αριθμός των μπαλκονιών και η θέση τους.
– Η ύπαρξη σοφίτας ή σοφίτων.
– Ο αρχιτέκτων (μηχανικός) πού έχει κάνει την μελέτη.
– Λοιπά στοιχεία κατά περίπτωσιν…..

Χαρακτηριστική είναι η ομοιότητα των πλατειών, οι οποίες πάντοτε σχεδόν ταυτίζονται με την ύπαρξη εκκλησίας. Η πλατεία στην μεσαιωνική πόλη είναι το πλάτωμα που καταλήγουν δρόμοι διαφορετικών κατευθύνσεων…

Η Χώρα, παρ’ όλο που τα τελευταία χρόνια, κυρίως επί δικτατορίας, βιάστηκε πολεοδομικά και μορφολογικά, εξακολουθεί να δείχνει τον βαθμό επηρεασμού της ως προς την πολεοδομική της συγκρότηση από την Δύση.

Οι επεμβάσεις στα χρόνια της Δικτατορίας, είχαν στόχο την αλλοίωση όλων των κοινοχρήστων χώρων, οι οποίοι ήταν δεμένοι αρμονικά με τον πολεοδομικό της χαρακτήρα και με την ζωή των κατοίκων.

Έτσι, καταστράφηκαν το μποσκέτο, ο ανθώνας, το μποσκέτο με το Ηρώων, η πλατεία των Δικαστηρίων, η Κεντρική πλατεία, η παραλία, ο δρόμος προς την Κουζούντελη. Το σύνολο δηλαδή των κοινοχρήστων χώρων του οικισμού. Το σύνολο των σημείων αναφοράς του πολεοδομικού ιστού, τα οποία ήταν συγχρόνως και τα σημεία αναφοράς της κοινωνικής ζωής των κατοίκων. Οι επεμβάσεις ήσαν ανιστόρητες και καταστρεπτικές, και είχαν επίδραση στην διαμορφωμένη μέχρι στιγμής ζωή των κατοίκων. Στην ουσία εντελώς βίαια διεκόπη ο μέχρι τότε τρόπος ζωής τους. Η Λευκάδα έγινε με λίγα λόγια, μια απρόσωπη νεοελληνική πόλη…..

Αυτό που θα έπρεπε επίσης να τεθεί σαν στόχος από τον Δήμο της Λευκάδας, είναι μακροπρόθεσμα να ανακατασκευάσει στην παλαιά τους μορφή τα σημεία αναφοράς του οικισμού, που ομοίως καταστράφηκαν.
Ακόμα ο ανθώνας ύστερα από την μεταφορά του Νοσοκομείου, που πρέπει να γίνει γρήγορα, να ξαναποκτήσει τον παλιό του χαρακτήρα.