O Φαΐτ Πασάς και τα φρούτα του Λεονάρδου, στη Λευκαδα το 1479

Τα παραλειπόμενα της Ιστορίας

Οι ιστορικοί γνωρίζουν ότι πίσω από τις περισσότερες, αν όχι όλες, τις πολεμικές αντιπαραθέσεις, υπάρχουν οικονομικά συμφέροντα. Συχνά απαιτείται όμως μια φλόγα για να ανάψει το φυτίλι, μια αφορμή μικρή ή μεγάλη.

Μια τέτοια αφορμή διηγείται η σημερινή μας ιστορία. Αν εξαιρέσουμε τα δραματικά ιστορικά γεγονότα που ακολούθησαν και αποστασιοποιηθούμε χρονικά, θα αναδειχθεί το κωμικοτραγικό στοιχείο του πράγματος.

Ιστορικό περιβάλλον: Μεταξύ των ετών 1463-1479 έλαβε χώρα ο τουρκοενετικός πόλεμος. Ακολούθησε η συνθήκη ειρήνης του 1479. Σ’ αυτήν δεν συμπεριλήφθηκε όρος που να αναφέρεται στην τύχη των περιοχών της Βόνιτσας, Λευκάδος, Κεφαλληνίας, Ιθάκης και Ζακύνθου, που ήταν στην επικράτεια των Τόκκων. Αυτό δεν έγινε τυχαία. Οι Ενετοί σκόπιμα αδιαφόρησαν γι’ αυτούς εξ αιτίας της στροφής του άρχοντα Λεονάρδου Γ΄ προς τη Φλωρεντία. Έτσι οι Τόκκοι έμειναν απροστάτευτοι από τη συνθήκη απέναντι στο μένος των Τούρκων, οι οποίοι ζητούσαν αφορμή για εκδίκηση και επέκταση.

Η αφορμή για την κήρυξη του πολέμου κατά του Λεονάρδου Γ΄ Τόκκου δεν άργησε να δοθεί. Και να ποια ήταν:

Όταν τελείωσε ο πόλεμος Ενετών και Τούρκων πήγε στην Άρτα ένας νέος Τούρκος τοπάρχης, ο Φαΐτ. Οι περισσότεροι γνωρίζουμε στην ευρύτερη περιοχή της Νικιάνας προχωρώντας προς το Νυδρί τη «βρύση του Πασά». Η πηγή αυτή με το γάργαρο νερό πήρε το όνομά της από αυτόν τον νόθο γυιό του Καρόλου Α΄ Τόκκου, Φαΐτ(1). Αυτός δεν ήταν ακόμη δεκαεφτά χρονών.Ήταν πασάς, αλλά για λόγους εσωτερικούς είχε υποβιβασθεί σε σαντζάκ-μπέη. (Το σαντζάκιο ή σαντζάκι ήταν διοικητική υποδιαίρεση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία).

Σύμφωνα με όσα ίσχυαν μέχρι τότε, οι Ενετοί ήσαν υποχρεωμένοι να καταβάλουν φόρο στους Τούρκους 500 δουκάτα. Ο άρχοντας Λεονάρδος όμως δεν του έδειξε τον δέοντα σεβασμό, είτε λόγω του νεαρού της ηλικίας, είτε επειδή είχε υποβιβασθεί, είτε λόγω των συγγενικών «σχέσεων». Έτσι, αντί να στείλει στο Φαΐτ τα 500 δουκάτα, κατά την υποχρέωση που είχε αναλάβει ο πατέρας του και κατά πώς κι ο ίδιος τακτικά επλήρωνε(2), του έστειλε φρούτα.

Όταν εκείνος είδε τα φρούτα οργίστηκε.
– «Με μεταχειρίζεται σαν παιδί και μου στέλνει φρούτα αντί για τα χρήματα, που έπρεπε να μου δώσει, είπε, αλλά γρήγορα θα τον κάμω να καταλάβει την πλάνη του».
Έγραψε λοιπόν αμέσως στο Σουλτάνο και του θύμισε, ότι κατά τον πόλεμο ο Λεονάρδος, μολονότι υποτελής του, είχε βοηθήσει στη Ζάκυνθο το ελαφρύ ιππικό των Ενετών, που λεηλατούσε γειτονικούς τόπους της τουρκικής επικράτειας και κατόπιν κατέφευγε στη Ζάκυνθο. Του θύμισε ακόμη ότι η συνθήκη ειρήνης δεν περιλάμβανε τους Τόκκους και επομένως δεν υπήρχε κανένα τυπικό εμπόδιο για να του επιτεθούν.

Ο Μωάμεθ Β΄ βρήκε την αφορμή που ήθελε για να καταλάβει τα Επτάνησα. (Μην ξεχνάμε ότι το όνειρο και η επιθυμία του Σουλτάνου ήταν να περάσει στην Ιταλία και τα Επτάνησα ήταν το ιδανικό σκαλοπάτι για την επιτυχία των σχεδίων του.) Έστειλε λοιπόν τον Γκεντούκ Αχμέτ Πασά της Αυλώνας με 28 πλοία κατά των Ενετών. Αυτός πέτυχε να καταλάβει πρώτα τη Βόνιτσα κι ύστερα τα νησιά του Ιονίου εκτός από την Κέρκυρα.

Ο Ενετός άρχοντας Λεονάρδος δεν προέβαλε καμιά αντίσταση. Μόλις οι Τούρκοι επετέθηκαν στη Βόνιτσα, εγκατέλειψε τη Λευκάδα στην τύχη της. Φόρτωσε τα πράγματά του σ’ ένα πλοίο και πήγε στην Κεφαλονιά κι από εκεί, όταν πλησίασαν οι Τούρκοι, έφυγε στον Τάραντα και μετά στη Νάπολη(3).

Η συνέχεια ήταν φρικτή, ο Γκεντούκ πασάς κατέσφαξε τους αξιωματούχους του Λεονάρδου αιχμαλώτισε το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων και προσφύγων και τους πούλησε στα σκλαβοπάζαρα της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης για δέκα σολδία τον καθένα(4).

Στην Κωνσταντινούπολη υποχρέωσε τους άνδρες να παντρευτούν Αιθιοπίδες και τις γυναίκες Αιθίοπες, για να δημιουργήσει ράτσα μιγάδων, κι έπειτα τους εγκατέστησε στο νησί του Μαρμαρά και σ’ άλλα νησιά κοντά στον Ελλήσποντο(5). Δεν αρκέστηκε όμως στις σφαγές και τους εξανδραποδισμούς. Το νησί της Λευκάδας δέχθηκε το μένος και την αγριότητα των Τούρκων που προέβησαν σε φοβερές λεηλασίες και βανδαλισμούς(6). Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η καταστροφή της ωραίας τοιχογραφίας του Αρχάγγελου Μιχαήλ(7) και η καταστροφή των σπουδαίων τοιχογραφιών της παλαιάς Μονής της Οδηγήτριας με τις σπουδαίες τοιχογραφίες.(8)

Εν κατακλείδι, συμπεραίνουμε, διαβάζοντας αυτό το ιστορικό γεγονός που περιλαμβάνεται στην αιματοβαμμένη ιστορία του νησιού μας, ότι πολλές φορές αρκούσε ως αφορμή ένα κωμικοτραγικό και άνευ ουσίας περιστατικό, όπως το παραπάνω, για να εκπληρωθούν επεκτατικά σχέδια και φιλοδοξίες.

Ουρανία Σολδάτου
Εκπαιδευτικός

1.Γεράσιμος Ζαμπέλης, Ξενάγηση στη Λευκάδα, Λευκάδα 1977
2.Th. Spandugnino, Miller-Φουριώτη, εξ. Franz. Babinger, «Ο Μωάμεθ Β΄ ο κατακτητής και η εποχή του» 1953. Γαλλ. Μετάφρ. Ντελ Μέντικο, Παρίσι 1954
3.Ουίλ. Μίλλερ-Φουριώτη, ό.π.
4.Κ. Σάθα, Έλλην.στρατ. εν τη Δύσει, περιοδ. Εστία 1885
5.Th. Spandugnino έκδοση Σάθα, Monum. Med. Aevi IX. Paris 1890
6.Κ. Σάθα , Τουρκοκρατουμένη Ελλάς
7.Κ.Σάθα, Τουρκοκρατούμένη Ελλάς
8. Π.Γ.Ροντογιάννης, Ιστορία της Νήσου Λευκάδος, Τόμος Α΄, Αθήνα 1980