Βλαχέραινα της Λευκάδας – Βλαχερνίτισσα της Πόλης

Η ιστορική «γέφυρα» που συνδέει την Βλαχέραινα της Λευκάδας και την Βλαχερνίτισσα της Πόλης

Πόσα ονόματα δεν έδωσαν οι πιστοί στη μεγάλη μας μάνα, την Παναγία! Με πόσα κοσμητικά επίθετα δεν προσδιόρισαν τις χάρες της! Πόσες ευαίσθητες ανθρώπινες χορδές δεν άγγιξαν τα γλυκά της μάτια και πόσες καρδιές δεν αλάφρυνε ο δικός της ατέλειωτος πόνος!

Το όνομα της Θεοτόκου Μαρίας συνοδεύεται από ένα μεγάλο αριθμό προσωνυμιών. Ξεπερνούν τα 1747 τα επίθετα που έχουν αποδοθεί στη χάρη Της. Θεοτόκος, Πορταΐτισσα, Οδηγήτρια, Προυσιώτισσα, Φανερωμένη…
Μεταξύ αυτών και η προσωνυμία Βλαχέραινα ή Παναγία των Βλαχερνών ή Βλαχερνίτισσα. Ο τύπος της εικόνας αυτής παριστάνει την Θεοτόκο όρθια δεομένη με τα χέρια υψωμένα στον ουρανό, έχοντας στο στήθος της εγκόλπιο με τον Ιησού.

Πέρα από το όνομα και τον τύπο της εικόνας, εθνικοί και θρησκευτικοί λόγοι συνδέουν την Βλαχερνίτισσα και την Βλαχέραινα και επιβάλλουν ιδιαίτερα αυτή την περίοδο τη γνωριμία μας, τόσο με την Κωσταντινουπολίτισσα, όσο και με την Παναγία του κάμπου της Λευκάδας!

Η Παναγία των Βλαχερνών της Κωνσταντινούπολης

Ο πιστός, όταν αναφέρεται στο άγιο πρόσωπο της Παναγίας μας, αισθάνεται δέος ανάμικτο με γλύκα και τρυφερότητα. Πόσο μάλλον όταν αυτό γίνεται σε συνάφεια με την Βασιλεύουσα, την αλησμόνητη και πολυαγαπημένη Πόλη της καρδιάς μας!

Όσοι έχουν την τύχη να επισκεφθούν την Κωνσταντινούπολη, προσκυνούν από κοντά το «Αμυντήριον των εχθρών», «των Αθλοφόρων το Ανίκητον Θάρσος», την Παναγία των Βλαχερνών.

Ιστορικά στοιχεία

Η αυτοκράτειρα Πουλχερία και ο σύζυγός της Μαρκιανός ίδρυσαν το Ναό της Βλαχερνίτισσας στην Κων/πολη μεταξύ 450-453μ.Χ. Ο ναός απέκτησε ιδιαίτερη λάμψη με τη δημιουργία του «αγίου λούσματος» και του αγιάσματος επί Λέοντος Α΄ του Θρακός (457-474). Ο ναός έγινε το κυριότερο προσκυνηματικό κέντρο της Θεοτόκου στην Πόλη όταν μεταφέρθηκαν από την Παλαιστίνη το 473 το ωμοφόριο και η Τίμια Ζώνη της, οπότε και χτίστηκε το παρεκκλήσιο της Αγίας σορού. Επί της βασιλείας του Ιουστίνου Α΄ (518-527) ο Ιουστινιανός τελειοποίησε το αρχικό οικοδόμημα. Υψώθηκε τρούλος, στον τύπο της Βασιλικής, στηριγμένος σε ημικύκλιο που σχημάτιζαν οι κίονες. Στα υπόγεια του Ναού την Παρασκευή της Γ’ των Νηστειών πήγαιναν οι Αυτοκράτορες και λούζονταν στο «Άγιο Λούσμα».

Ολόκληρο το κτιριακό συγκρότημα κάηκε το 1434 από κάποια αρχοντόπουλα που ήθελαν να πιάσουν μικρά περιστέρια και τα οποία ανέβηκαν στη στέγη και προκάλεσαν, χωρίς να το θέλουν, την πυρκαϊά. «υπό τινων αρχοντόπουλων θελόντων πιάσαι τινάς νεοσσούς περιστερών» (Γ. Φραντζής).

Η εικόνα της Βλαχερνίτισσας παριστάνει την Θεοτόκο όρθια, σε στάση δεομένης, μετωπική, με τα χέρια υψωμένα στον ουρανό φέροντας στο στήθος της εγκόλπιο με τον Ιησού. Την έλεγαν και ΥΨΙΧΕΡΟΥΣΑ.
Τα θαύματα που αποδίδονται στη Βλαχερνίτισσα είναι πολλά. Το πιο γνωστό όμως ήταν η σωτηρία της Πόλης από τους Αβάρους, το καλοκαίρι του 626 μ.Χ.

Ενώ ο αυτοκράτορας Ηράκλειος, με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού, βρισκόταν σε εκστρατεία και σε πόλεμο με τους Πέρσες, η Κων/πολη δέχτηκε την πολιορκία των Αβάρων, που είχαν έρθει σε συνεννόηση με το βασιλιά των Περσών, Χοσρόη. Στη δύσκολη στιγμή όλοι, λαός και επίσημοι, κατέφυγαν στην Σκέπη Της. Ο Πατριάρχης Σέργιος και ο Μάγιστρος Βώνος, κρατώντας την εικόνα της Παναγίας, που πάντα προστάτευε την Πόλη, πραγματοποίησε περιφορά των τειχών, τονώνοντας έτσι τους λιγοστούς στρατιώτες.

Το θαύμα έγινε και στην τρομερή ναυμαχία που ακολούθησε, ο στόλος των εχθρών καταστράφηκε, η πολιορκία λύθηκε και η νίκη των Βυζαντινών υπήρξε περίλαμπρη.

Μετά από αυτό, όλοι οι πιστοί ακολουθώντας τον Πατριάρχη συγκεντρώθηκαν στο ναό της Παναγίας των Βλαχερνών και όλη την νύχτα όρθιοι, ακάθιστοι, έψαλλαν ευχαριστήριους ύμνους στην Υπέρμαχο Στρατηγό. Δημιουργήθηκε, ή κατ’ άλλους ολοκληρώθηκε, έτσι ο Ακάθιστος Ύμνος, που ψάλλεται κάθε Παρασκευή βράδυ στην Εκκλησία μας τις πέντε Εβδομάδες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
Με τον τρόπο αυτό όλοι οι πιστοί αναπέμπουν τις ευχαριστίες και τους χαιρετισμούς στην Υπεραγία Θεοτόκο για την Αγία Σκέπη Της, την Προστασία Της και την μητρική Της στοργή!

Έκτοτε στις εκστρατείες τους οι Βυζαντινοί στρατιώτες έφεραν πάντα μαζί τους την εικόνα της προστάτιδος Βλαχερνίτισσας, της Υπερμάχου Στρατηγού.

Στην περίοδο της Εικονομαχίας, η ξύλινη, αργυρόχρυση και ιστορική εικόνα της Παναγίας των Βλαχερνών, εξαφανίστηκε. Οι εικονομάχοι αντικατέστησαν τις εικόνες του Χριστού, της Παναγίας και των αγίων με παραστάσεις δέντρων, πτηνών και θηρίων. Κάποιες μαρτυρίες υποστηρίζουν ότι κρύφτηκε από τους εικονόφιλους χριστιανούς, για να μην πέσει στα χέρια των Εικονομάχων και την καταστρέψουν.
Ξαναβρέθηκε, σύμφωνα με την παράδοση, το 1030, κρυμμένη στον τοίχο του ναού κατά τις εργασίες της ανακαίνισής του από το Ρωμανό Γ΄ τον Αργυρό. Με τη λήξη της Εικονομαχίας, το 843, από το ναό των Βλαχερνών ξεκίνησε η γιορτή της Ορθοδοξίας, που καθιερώθηκε έκτοτε και εορτάζεται έως σήμερα ο θρίαμβος των εικόνων.

Μετά την άλωση την Κων/πολης ο ναός καταστράφηκε. Σήμερα, μετά την μερική αναστύλωσή του από το Πατριαρχείο, έγινε επισκέψιμος και στις μέρες μας, κάθε χρόνο, στους Α΄ Χαιρετισμούς τελείται πρωινή Θεία Λειτουργία και στις 2 Ιουλίου, που έγινε η κατάθεση της Εσθήτος της Θεοτόκου, γίνεται πανηγύρι και περιφορά της Αγίας Εικόνας.

Η Παναγία η Βλαχέραινα της Λευκάδας
Ένα ξωκλήσι γεμάτο ιστορικές μνήμες

Εκτός από την Κωνσταντινούπολη, στη χώρα μας υπάρχουν πολλά προσκυνήματα και ιεροί ναοί, που τιμάται το όνομα της Παναγίας της Βλαχέρ(αι)νας, όπως στο Κερατσίνι, στην Αμφιάλη, στο Μαρούσι, στην Παλλήνη της Αττικής, στην Ηλεία, στην Κέρκυρα και αλλού.

Στη Λευκάδα, στολίζει την καρδιά του ελαιώνα, δυτικά της πόλης, το γραφικό και ιστορικό εκκλησάκι της Βλαχέραινας, που φιλοξενεί την Παναγία της καρδιάς μας, τη δική μας Υπέρμαχο Στρατηγό!
Η Βλαχέραινα φέρει βαρύ ιστορικό αποτύπωμα και δεν υστερεί σε δόξα και τιμή. Φέρνει στη μνήμη το αθάνατο ’21 και τον ξεσηκωμό του Γένους. Παράλληλα όμως τον Ακάθιστο Ύμνο και τους Χαιρετισμούς που ψάλλονται αυτήν την περίοδο στις εκκλησίες μας.

Ιδρύθηκε το 1740 από την οικογένεια Γράνδο και αργότερα παραχωρήθηκε στην οικογένεια Λιβαδίτη. Μέσα σ’ αυτό υπάρχει η επαργυρωμένη εικόνα της Παναγίας της Γλυκοφιλούσας του 17ου αιώνα. Έχει επιγραφή «Η ΚΗΡΙΑ Η ΒΛΑΧΕΡΕΝΑ» και την ένδειξη «Γ. Καβαδάς». Αριστερά υπάρχει ακόμη μία εικόνα της Θεοτόκου, τύπου Βλαχερνίτισσας, έργο του 18ου αιώνα.

Η Βλαχέραινα έχει συνδέσει το όνομά της με το ηρωικό ’21 γιατί μέσα σ’ αυτήν ορκίστηκαν, πάνω στο Ιερό Ευαγγέλιο από τον Αρχιεπίσκοπο Λευκάδας και Αγίας Μαύρας, Ζαχαρία Μοντεσάντο, οι πρωτομάστορες του μεγάλου αγώνα και πρωτομάρτυρες της ελευθερίας του πολύπαθου γένους μας.

Τα γεγονότα έχουν ως εξής:

Στις αρχές του 1821, από τα Θεοφάνεια και μέχρι το Φεβρουάριο, με την πρόφαση του πολέμου μεταξύ Αλή Πασά και Σουλτάνου φτάνουν στη Λευκάδα από τη Στερεά, πολλοί σπουδαίοι αρματολοί: ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Γεώργ. Τσόγκας, ο Γεώργ. Βαρνακιώτης, ο Γεώργ. Καραϊσκάκης, ο Δημ. Μακρής, ο Ν. Στουρνάρης, ο Δ. Κοντογιάννης, ο Δημ. Πανουργιάς, ο Δημ. Κίτσος και ο Ηλίας Μαυρομιχάλης. (αυτός μάλιστα με ένα πλοίο φορτωμένο κάρβουνα τάχα για εμπόριο, κι ένα υδραίϊκο πλοίο με πλοίαρχο τον Γιακουμάκη Τομπάζη). Ήρθαν ακόμα ο Ιωάννης Ζαπραλής, ο Αθανάσιος Πολίτης κι ο Πολυχρονιάδης που πήγαινε από την Κωνσταντινούπολη στην Πίσσα με γράμματα της Εταιρείας στον Επίσκοπο Ιγνάτιο.

Στην Οδηγήτρια, στην Αγία Τριάδα στο Καλλιγόνι, στο περιβόλι της Αγίας Άννας κοντά στη Μεγάλη Βρύση, στη Φανερωμένη και στο σπίτι του Ιωάνν. Ζαμπελίου, μέσα στην πόλη, οι καπεταναίοι είχαν συναντήσεις με τους ντόπιους φιλικούς.

Την Κυριακή της Αποκριάς το πρωί καταστρώθηκε το οριστικό σχέδιο της εξεγέρσεως στη Στερεά.
Ακολούθησε λειτουργία στο εκκλησάκι της Βλαχέραινας και συμπόσιο στο σπίτι του Ζαμπελίου με εθνικά άσματα και ενθουσιαστικές εκδηλώσεις. Σε λίγες μέρες η επανάσταση κηρύχτηκε και στην υπόλοιπη Ελλάδα.
Η Ανάσταση του Γένους είχε ευλογηθεί σ’ αυτό το μικρό εκκλησάκι και το ποτάμι της αντίστασης εξαπλώθηκε παντού.

Όταν τα βήματά μας, μας φέρνουν στο κατώφλι της Βλαχέραινας ας δηλώνουμε την ευγνωμοσύνη μας μ’ ένα κερί και μια ευχαριστήρια προσευχή στην προστάτιδα μας. Κι όταν με κατάνυξη παρακολουθούμε τους Χαιρετισμούς και σιγοψιθυρίζουμε τον Ακάθιστο ύμνο, ας αναπέμπουμε δέηση στην Υπέρμαχο Στρατηγό, τη Μεγάλη Μητέρα.

«Χαίρε χρωτός του εμού θεραπεία
Χαίρε ψυχής της εμής σωτηρία»

Κι ας ευγνωμονούμε εκείνους που έδωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία της πατρίδας ανά τους αιώνες.

Ουρανία Σολδάτου Εκπαιδευτικός

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ορθόδοξοι Ορίζοντες
el.wikipedia
Κ.Μαχαιρά, Ναοί και Μοναί
Π.Γ.Ροντογιάννης, Η Χριστιανική Τέχνη στη Λευκάδα, Αθήναι 1974
Γεράσιμος Ζαμπέλης, Ξενάγηση στη Λευκάδα, Λευκάδα 1997
Ιστορία της Νήσου Λευκάδος, Αθήνα, Αθήνα 1982
Σολδάτος Σπ. Χρίστος, Χριστιανική Ζωγραφική. Η Μεταβυζαντινή και Επτανησιακή Τέχνη στις Εκκλησίες και τα Μοναστήρια της Λευκάδας (15ος-20ος αιώνας)