Η αλλοίωση του χαρακτήρα του ιστορικού ναού Παναγίας των Ξένων

Συνέδριο 6 Αυγούστου 2016 με Θέμα: «ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΑΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥΣ»

Παρέμβαση Θανάση Σίδερη
Με προσθήκη το κερί ως αιτία καταστροφών

ΘΕΜΑ: Η αλλοίωση του χαρακτήρα του ιστορικού ναού Παναγίας των Ξένων

Το 2006, το εκκλησιαστικό συμβούλιο αποφάσισε την ανακαίνιση τον ναού, χωρίς όμως να ζητήσει άδεια, από την 22η Εφορεία Βυζαντινών και Νεωτέρων μνημείων. Οι εργασίες έγιναν κεκλεισμένων των θυρών μέχρι τις πρωινές ώρες. Η πρώτη εργασία ήταν να εξαφανίσουν την εναρμονισμένη με τον περιβάλλοντα χώρο και την παράδοση διακόσμηση που είχα φτιάξει πριν από χρόνια.

ΟΙ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

Οι έντονες αποχρώσεις στα πλαϊνά και στην οροφή. Τα βυζαντινά διακοσμητικά στα διαζώματα, μεταξύ οροφής και πλαϊνών. Οι βυζαντινές εικόνες στο στηθαίο τον γυναικωνίτη και στο Ιερό. Τα βυζαντινά αγγελούδια στην Ουρανία, πάνω από το τέμπλο, το οποίο είναι κορινθιακού ρυθμού. Η έλλειψη απομίμησης ξύλου στα στασίδια. Η λάθος τοποθέτηση των μορφολογικών στοιχείων στα καινούργια πλαίσια των στασιδιών. Πρόκειται για τα διακοσμητικά στοιχεία, κολόνες και βόλτα, τα οποία βόλτα δεν ταιριάζουν με τα κεφαλοκόλονα κι αυτό διότι δεν τα αρίθμησαν όταν τα έβγαλαν. Φαντάζομαι ότι ο “υπεύθυνος” δεν γνώριζε ότι τα τοιχία των ναών δεν είναι ισόπλευρα άρα κάθε πλευρά έχει διαφορά μάκρους από την άλλη και βέβαια τα στασίδια έχουν αυξομείωση στο πλάτος πράγμα που δεν είναι ορατό.

Όλο αυτό το συνονθύλευμα προσβάλει την αρχιτεκτονική του ναού και τα βιώματα των Λευκαδιτών. Επίσης υποβαθμίζει την αισθητική και ιδιαίτερα τα έργα των: Ιωάννου Ρούσσου, Στυλιανού Δεβάρη, Σπύρου Βεντούρα, Σπύρου Γαζή, Βασίλη Σίδερη, Ζωγράφων 17ου, 18ου, 19ου αιώνα καθώς και δικά μου.

Στις 28-7-2006 κατήγγειλα τα παραπάνω στο Υπουργείο Πολιτισμού το οποίο ζήτησε από την 22η Εφορεία Βυζαντινών και Νεώτερων Μνημείων εξηγήσεις για το τι συνέβη στην Παναγία των Ξένων. Η Υπηρεσία με έγγραφό της στις 29-09-2006 απάντησε στο Υπουργείο ότι η Προϊσταμένη κ. Φραγκίσκα Κεφαλωνίτου με τους κ. Ισίδωρο Κακούρη διευθυντή Βυζαντινών μνημείων και τον κ. Ποζιόπουλο του τμήματος αναστυλώσεων επισκεφτήκαν την Λευκάδα και διαπίστωσαν ότι όντως οι εργασίες έγιναν χωρίς την άδεια της Εφορείας και ότι η διαμαρτυρία του αγιογράφου Θανάση Σίδερη είναι σωστή.

Εκτός από αυτά που έγιναν στην Παναγία των Ξένων, καταστροφές σε ναούς γίνονται καθημερινά σε όλο το νησί. Συμπληρωματικά αναφέρω: Ξυλόγλυπτα τέμπλα πετάγονται και αντικαθίστανται με βυζαντινά. Το ίδιο συμβαίνει και με τις εικόνες. Ξυλόγλυπτα αρτοφόρια, έργα τέχνης (πρόκειται για Τμήμα της Αγίας Τράπεζας) αποσύρονται και στη θέση τους τοποθετούνται αταίριαστα μοντέρνα αντικείμενα. Πολυέλαιοι, καθίσματα, αναλόγια, προσκυνητάρια αντικαθίστανται με βυζαντινά.

Πέτρινα δάπεδα και σκαλοπάτια Ιερών θάβονται κάτω από μάρμαρο ή ετερόκλητα υλικά. Επίσης το ξεσοβάτισμα εξωτερικά των ναών που έχει γίνει μόδα στα χωριά με το λάθος σκεπτικό να φανεί η λιθιά. Πρόκειται για μέγα αισθητικό σφάλμα διότι με τον τρόπο αυτό χάνονται τα πέτρινα μορφολογικά στοιχεία των παραθύρων και των πορτών, ενώ με το χρώμα στο επίχρισμα προβάλλονται π.χ η Μητρόπολη, οι Άγιοι Ανάργυροι, η Παναγία των Εισοδίων κ.α . Αντίθετα αν ο σοβάς κρύβει παραλληλόγραμμες πέτρες όπως είναι του Αγ. Μηνά, του Αγ. Σπυρίδωνα, του Αγ. Νικολάου, τότε επιβάλλεται το ξεσοβάτισμα.

Αυτή η άθλια μόδα του ξεσοβατίσματος εξωτερικά και εσωτερικά, έχει ξεκινήσει πριν 60 χρόνια σε σπίτια και μαγαζιά στη χώρα τα οποία έχουν μετατραπεί σε βλαχομπαρόκ, καταστρέφοντας αυτό τον τρόπο την αρχιτεκτονική ταυτότητα του νησιού η οποία έχει σχέση με τον τουρισμό ποιότητας που τόσο έχει ανάγκη η Λευκάδα. Σημειωτέον δε τα οικήματα αυτά είναι χαρακτηρισμένα διατηρητέα.

Και δεν μπορώ να μην αναφερθώ στον ναό του Αγίου Μηνά ο οποίος κάηκε μερικώς το 1976 και δυστυχώς κάηκαν οι ελαιογραφίες της Ουρανίας των Νικολάου Δοξαρά, και Νικολάου Κουτούζη. Την ίδια τύχη είχαν σι ελαιογραφίες των πλαϊνών μάλλον Ιταλού ζωγράφου και του Σπυρίδωνα Σταμπόγλη καθώς και του Σπυρίδωνα Βεντούρα στο στηθαίο του γυναικωνίτη. Έργα διακόσιων και πλέον χρόνων πριν καούν έργα μεγάλης ιστορικής αξίας. Χάθηκε ένας ανεκτίμητος θησαυρός.

Τα αντίγραφα των Ευαγγελιστών και των οβάλ εικόνων που έχουν θέματα τα μαρτύρια του Αγίου Μηνά είναι τοποθετημένα σε λάθος θέσεις. Επίσης τα αντίγραφα των πλαϊνών αντί να γίνουν φορητές εικόνες δηλαδή με κορνίζα όπως ήταν διακόσια χρόνια περίπου πριν καούν -διότι έτσι επιβάλλει η αρχιτεκτονική των ναών μας- έγιναν κολλητές σε ύλη την επιφάνεια μεταξύ των κολόνων τα δε θέματα σε αφύσικο μέγεθος δηλαδή γιγάντια. Κατά τον ίδιο τρόπο τοποθετήθηκαν και τα αντίγραφα των έργων του Σπ. Βεντούρα στον γυναικωνίτη. Αν κάποτε χρειαστεί να βγει το πέτσωμα των πλαϊνών μοιραία θα καταστραφούν σι ζωγραφιές.

Απ’ ότι γνωρίζω αντί να έχει την ευθύνη για τα αντίγραφα των καμένων εικόνων του Αγ. Μηνά η 8η Εφορεία Βυζαντινών και Νεωτέρων Μνημείων που υπάγονταν τότε η Λευκάδα λόγω της σοβαρότητας του θέματος, (όπως διατυμπάνισαν απ’ το γραφείο Αναστυλώσεων), την υπόθεση ανέλαβε το Υπουργείο Πολιτισμού με υπεύθυνο τον κ. Νικ. Ζία διευθυντή του τμήματος Αναστυλώσεων Νεωτέρων Μνημείων. Κι όμως τα λάθη έγιναν.

Βλέπουμε λοιπόν ότι αιτία καταστροφής των ναών δεν είναι μόνο σι σεισμοί αλλά και οι ανθρώπινες λανθασμένες παρεμβάσεις. Άλλη αιτία είναι τα κεριά τα οποία προκαλούν ανεπανόρθωτες καταστροφές. Το 1976 κάηκε από κερί ο Αγ.Μηνάς, το 2013 η Αγ. Αικατερίνη στο Κατωχώρι. Επίσης ο Αγ. Νικόλαος στο Σύβρο πριν 12 χρόνια. Πιθανολογείται ότι από την ίδια αιτία κάηκαν πριν από 50 χρόνια περίπου η Παναγία στο Λιθάρι στο Σύβρο, η Παναγία των Εισοδίων στους Τσουκαλάδες και ο Αγ. Γεώργιος στο Σπαρτοχώρι Μεγανησίου.

Δυστυχώς Οι ναοί που καταστρέφονται δεν ξανακτίζονται σύμφωνα με την προηγούμενη αρχιτεκτονική τους, η δε αγιογράφηση δεν έχει καμία σχέση με την Κρητική ή την Επτανησιακή σχολή. Εκείνο που κτίζεται είναι ένα κακέκτυπο συνονθύλευμα που εξαφανίζει την ευπρέπεια και την Ιστορία του τόπου μας. Ακόμη αιτία είναι οι αποστάσεις που απέχει η Λευκάδα από τις εκάστοτε Εφορείες Αρχαιοτήτων.

Ίσως και να μην υπάρχει επαρκές προσωπικό. Πάντως όταν φτάνουν οι αρμόδιοι του Υπουργείου Πολιτισμού είναι πλέον αργά. Για να γλιτώσει ότι απέμεινε η άποψή μου είναι ότι πρέπει το Κράτος να δημιουργήσει θέση ενός έμπειρου αρχαιολόγου-αρχιτέκτονα ο οποίος να ελέγχει και την γειτονική Ακαρνανία διότι τα ίδια γίνονται κι εκεί.

Τελειώνοντας την παρέμβασή μου στο συνέδριο το λόγο πήρε η Προϊσταμένη της 22 Εφορείας Βυζαντινών και Νεωτέρων Μνημείων κ. Ολυμπία Βικάτου η οποία υπερθεμάτισε λέγοντας: Αυτά που είπε ο κ. Σίδερης είναι όλα αλήθεια είναι η πραγματικότητα. Εν συνεχεία τον λόγο είχε εκπρόσωπος της Μητρόπολης ο οποίος είπε ότι αυτά που ανέφερε ο κ. Σίδερης γίνονταν κάποτε δεν γίνονται πλέον διότι η Μητρόπολη έχει ενημερώσει τα εκκλησιαστικά συμβούλια.

Πολύ καλή η ενέργεια της Μητρόπολης. Κι όμως πρόσφατα στη θύρα του ναού της Παναγίας των Ξένων η οποία οδηγεί στον κήπο επάνω από την παλιά ωραιότατη πέτρινη κορνίζα που συνδυάζεται απόλυτα με τα πέτρινα μορφολογικά στοιχεία (παραστάτες και βάλτο) τοποθετήθηκε σιδερένια κατασκευή με τζαμαρία (σκέπαστρο) εξαφανίζοντας το πέτρινο σύνολο της θύρας, κατασκευή του 1836 και αυτό χωρίς άδεια.

Επίσης οι έντονες αποχρώσεις στην οροφή του ναού των Αγίων Αναργύρων και η απόχρωση των πλαϊνών υποβαθμίζουν ότι αξιόλογο υπάρχει δηλαδή το τέμπλο και τα ιστορικά έργα αγιογραφίας διακοσίων χρόνων και την αρχιτεκτονική του ναού. Δεν είναι μπαρ σι εκκλησίες και οι αποχρώσεις πρέπει να έχουν σοβαρότητα. Πιστεύω ότι η επιλογή των αποχρώσεων είναι του εκκλησιαστικού συμβουλίου ή κάποιου «ειδικού» οι οποίοι απ’ ότι φαίνεται δεν έχουν σχέση με την αισθητική. Επίσης δεν γνωρίζουν ότι οι αποχρώσεις δειγματολογίου δεν κάνουν για τις εκκλησίες μνημεία.

Το συμπέρασμα είναι ότι τα εκκλησιαστικά συμβούλια δεν δέχονται υποδείξεις από την 22η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων και προφανώς ούτε από την Μητρόπολη. Δεν αρκεί η άδεια από την Αρχαιολογική Υπηρεσία όταν επικρατεί η παραποίηση των πραγμάτων και ο ετσιθελισμός. Εκείνο που χρειάζεται είναι η συνεχής συνεργασία με την παραπάνω Εφορεία και να έχει πρωτοβουλία ο έμπειρος τεχνίτης.

Για ότι αφορά διακόσμηση, σχέδια για στασίδια, αποχρώσεις και ότι άλλο σχετικό είμαι στη διάθεση κάθε Εκκλησιαστικού Συμβουλίου αφιλοκερδώς.

Θανάσης Σίδερης
ζωγράφος -αγιογράφος-διακοσμητής
μέλος του Επιμελητηρίου εικαστικών τεχνών Ελλάδας