Η αρχαία γέφυρα, που ένωνε τη Λευκάδα με την Ακαρνανία: Πέραμα-Ρούγα ή Πέραμα-Μπούγα;

Του Δημήτρη Σπ. Τσερέ

Με αφορμή το θέμα της υποθαλάσσιας ζεύξης της Λευκάδας είχα γράψει παλιότερα στο «ΑΡΩΜΑ ΛΕΥΚΑΔΑΣ» ένα μικρό σχόλιο, στο οποίο έκανα λόγο, εκτός των άλλων, και για μια μεγάλη αρχαία γέφυρα, τη μεγαλύτερη του αρχαίου κόσμου, η οποία ένωνε την Λευκάδα με την Ακαρνανία(1). Η γέφυρα αυτή άρχιζε από τη θέση «Πέραμα»(2) της Λευκάδας (κοντά στον ερειπωμένο ναΐσκο του Αγίου Γεωργίου στην περιοχή του Καλλιγονίου), δίπλα και λίγο δυτικότερα της νησίδας «Φορτίνο» ή «Κωνσταντίνος» (1 ΦΩΤΟ, α. α. 5) και κατέληγε στο μικρό ακρωτήριο της ακαρνανικής ακτής, λίγο βορειότερα του «Παλιοχαλιά», το οποίο όλοι όσοι έχουν ασχοληθεί με το συγκεκριμένο θέμα το ονομάζουν «Ρούγα» (1 ΦΩΤΟ – α. α. 5α).

«Ρούγα» ή «Μπούγα»;

Επειδή όμως αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψης, ας ξεκαθαρίσουμε το ζήτημα του ονόματος της γέφυρας
Και ο Ροντογιάννης(3) και ο Dörpfeld(4) και οι Manuel Fielder και Marcus Heinrich Hermanns(5) αναφέρουν ως «Ρούγα» το επί της ακαρνανικής ακτής μικρό ακρωτήριο, στο οποίο κατέληγε η αρχαία γέφυρα, χωρίς να αναφέρουν από πού αντλούν τη σχετική πληροφορία. Αλλά σε χάρτη του 1820 με αναλυτική περιγραφή της λευκαδικής λιμνοθάλασσας και του Διαύλου της (βλ. υποσημείωση 6) το τοπωνύμιο αναγράφεται, εκτός πάσης αμφιβολίας, ως «Buga» και όχι «Ruga» (2 ΦΩΤΟ). Αν «ανοίξει» κανείς τον χάρτη, δεν χρειάζεται να είναι ειδικός για να το διαπιστώσει. Είναι φανερό ότι το B της λέξης «Buga» (και μάλιστα πάνω σε ένα παλιό χαρτί) υπάρχει πιθανότητα να διαβαστεί και ως R.

Αν επομένως η πηγή του Dörpfeld και του Ροντογιάννη (τους οποίους ακολουθούν μάλλον οι Manuel Fielder και Marcus Heinrich Hermanns) είναι ο χάρτης αυτός, τότε, κατά πάσα πιθανότητα, πρόκειται για παρανάγνωση. Να σημειώσω εδώ ότι και ο Ροντογιάννης και ο Dörpfeld δεν αναφέρουν πουθενά αν έκαναν χρήση του χάρτη. Και για τον μεν Ροντογιάννη, τον καλύτερο γνώστη και χρήση του τότε Αρχειοφυλακείου Λευκάδας, μπορώ να εικάσω με βεβαιότητα ότι δεν είναι δυνατόν να μην είχε υπόψη του τον συγκεκριμένο χάρτη και είναι πραγματικά παράδοξο που δεν τον αναφέρει πουθενά. Για τον Dörpfeld όμως δεν γνωρίζω ούτε μπορώ να πιθανολογήσω αν ισχύει το ίδιο.

Εκτός από τον χάρτη, και η πραγματικότητα συνηγορεί ότι η ονομασία «Buga» είναι η σωστή: γνωρίζω από προσωπική εμπειρία, λόγω της καταγωγής μου, ότι οι Πλαγιώτες και οι Περατιανoί ονομάζουν «Μπούγα» την περιοχή, που αρχίζει από το μικρό γεφύρι(7) , το οποίο βρίσκεται στα σύνορα των περιφερειών Περατιάς-Πλαγιάς λίγο ανατολικότερα από το σημείο της ακαρνανικής ακτής (1 ΦΩΤΟ), στο οποίο κατέληγε η γέφυρα, όπως επίσης και το κομμάτι του μικρού ποταμιού από το συγκεκριμένο γεφύρι ως την εκβολή του στη λιμνοθάλασσα. «Να σε πάρει ο Μπούγας» είναι μια πολυχρησιμοποιούμενη φράση ισοδύναμη της φράσης «Να σε πάρει το ποτάμι».

Ο μικρός αυτός χείμαρρος («Ποτάμι» το λέμε οι Πλαγιώτες) πηγάζει από τους λόφους στα βορειανατολικά του κάμπου της Πλαγιάς, διασχίζει όλον τον κάμπο του χωριού (με κατεύθυνση από ανατολάς προς δυσμάς), συνεχίζει στον κάμπο της Περατιάς και εκβάλλει εκεί κοντά στο μικρό ακρωτήριο της ακαρνανικής ακτής, όπου κατέληγε η αρχαία γέφυρα. Παλιά το ποτάμι κρατούσε πολλά νερά: Τον χειμώνα «κατέβαζε» αλλά και το καλοκαίρι επαρκούσε πλήρως για το πότισμα της πολυπληθούς κτηνοτροφίας της περιοχής και σε 2-3 σημεία σχημάτιζε μεγάλους «λόμπους» (δηλαδή «λιμνούλες» βάθους μέχρι και ενάμιση μέτρο, πλάτους 3-4 μέτρων και μήκους 6-7 μέτρων), στους οποίους «κάναμε μπάνιο», (τσαλαβουτούσαμε δηλαδή!), όταν ήμαστε παιδιά. Σήμερα, λόγω επιχώσεων της κοίτης του και λόγω της μηχανικής υπεράντλησης των νερών του για το πότισμα των χωραφιών, στερεύει πολύ νωρίς.

Την εξήγηση τώρα από πού προήλθε η ονομασία «Μπούγας» μάς τη δίνει ο Kωνσταντίνος Σάθας: To 1585, γράφει ο Σάθας, στην περιοχή «Μπούγας» της Περατιάς (και συγκεκριμένα: «Αντίκρυ της Λευκάδας, εις θέσιν επονομαζομένη του Μπούα το αυλάκι») σκοτώθηκε καταδιωκόμενος από τους Τούρκους και «γενναίως μαχόμενος» ο Γκίνος Μπούας-Γρίβας, αδερφός του αρματωλού Βόνιτσας και Λούρου Θεοδώρου Γρίβα, στη διάρκεια μιας από τις πολλές βενετουρκικές συρράξεις του ταραγμένου αυτού αιώνα: Από τον «Μπούα» στον «Μπούγα» γλωσσολογικά η απόσταση είναι πολύ μικρή. Και με τη λέξη «αυλάκι» βέβαια εννοείται το ποτάμι που, όπως είπαμε, οι ντόπιοι ονομάζουν «Μπούγα»(8).

——————-
1) Για τη γέφυρα αυτή έχει γράψει ο Πάνος Ροντογιάννης, Ιστορία της νήσου Λευκάδας, τ΄Α΄, Αθήνα 22005, σ. 204-207, όπου ο Ροντογιάννης έχει συγκεντρώσει όλες τις γνωστές του αρχαίες και νεότερες γραπτές μαρτυρίες για τη εν λόγω γέφυρα. Για το ίδιο θέμα, αλλά πιο συνοπτικά, έχει γράψει και σε άλλα δύο κείμενά του: Πάνος Γ. Ροντογιάννης (1911-1996) «Η πιθανή μορφολογία της μεταξύ ΒΑ Λευκάδος και Ακαρνανίας περιοχής στα μυκηναϊκά και ιστορικά χρόνια έως τη ρωμαϊκή κατάκτηση, όπως προκύπτει από τις φιλολογικές πληροφορίες», Επετηρίς Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών, τ. ΙΒ (2009-2011), Αθήνα 2013, σ. 25-26 και 34, και: Πάνος Γ. Ροντογιάννης «Οι πρωτεύουσες της Λευκάδας», Επετηρίς Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών, τ. Ζ (1988), Αθήνα 1988, σ. 75-76. Έχουν γράψει επίσης: Manuel Fielder και Marcus Heinrich Hermanns «Η ελληνιστική γέφυρα πάνω από το στενό της Λευκάδας (Ακαρνανίας). Η μεγαλύτερη σε μήκος πέτρινη γέφυρα της Αρχαίας Ελλάδας» Πρακτικά Συνεδρίου Νήρικος – Λευκάς – Κάστρο, η μακροβιότερη πρωτεύουσα της Λευκάδας, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκάδος, Γιορτές Λόγου και Τέχνης, Αύγουστος 2010, Επιμέλεια Χαράς Παπαδάτου-Γιαννοπούλου, Λευκάδα 2016, σ. 301-312..
2) Ο Στη θέση αυτή υπήρχε από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας στη Λευκάδα μικρός οικισμός (8-12 χανέδες) με το ίδιο όνομα. Βλ. Περιφερειακή Ενότητα Λευκάδας-Δήμος Λευκάδας-Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, Οθωμανικές πηγές για τη νεώτερη ιστορία της Λευκάδας [Επιμέλεια-εισαγωγή: Ηλίας Κολοβός, Μεταφράσεις: Ηλίας Κολοβός, Μαρίνος Σαρηγιάννης, Προλεγόμενα: Σπύρος Ι. Ασδραχάς], Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2013, σ. 48, 99, 177, 309.
3) Ροντογιάννης, Ιστορία, τ. Α΄, ό.π., σ. 204
4) «Λευκάς, – Η ομηρική Ιθάκη [Η θεωρία του W. Dörpfeld], Απόδοσις του έργου “Alt Ithaka” και σχόλια υπό Βασ. Ε. Φραγκούλη», Επετηρίς Εταιρείας Λευκαδικών Μελετών, τ. Β΄ (1972), Αθήνα 1973 (Εφεξής: Dörpfeld), σ. 65-66 και 229
5) Manuel Fielder και Marcus Heinrich Hermanns , «Η ελληνιστική γέφυρα…», ό.π., σ. 304.
6) Ο χάρτης απόκειται στα Αρχεία Νομού Λευκάδας με α.α. 23 και τιτλοφορείται «Περιγραφή της λιμνοθάλασσας και του εσωτερικού καναλιού ξεκινώντας από το λιμάνι Δράπανο έως το λιμάνι του Αγίου Νικολάου με τις ενδείξεις του βάθους της, όπως φαίνεται από την κατατομή του παρόντος σχεδίου και με τις ονομασίες όλων των μερών που σημειώνονται με τα γράμματα της αλφαβήτου».
7) Είναι το μικρό γεφύρι, που βρίσκεται στο τελείωμα της μικρής κατηφόρας, που τη συναντάμε αμέσως μετά τον λοφίσκο, πάνω στον οποίο βρίσκεται το κέντρο διασκέδασης «Χάραμα».
8) Ελληνικά ανέκδοτα περισυναχθέντα και εκδιδόμενα κατ’ έγκρισιν της Βουλής, Εθνική δαπάνη υπό Κωνσταντίνου Σάθα, τ. πρώτος, Αθήνα 1867, σ. ρλβ.