Κάλαμος Λευκάδος: ένας μικρός παράδεισος

Κάλαμος: Φυσική ομορφιά, Ιστορία, Θρησκευτικός πλούτος. Ένας μικρός παράδεισος λησμονημένος αλλά υπαρκτός

Ο Κάλαμος (σπανιότερα η Κάλαμος) είναι ένα μικρό νησί στο Ιόνιο Πέλαγος σε πολύ κοντινή απόσταση από την δυτική ακτή της Αιτωλοακαρνανίας . Το νησί βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το χωριό Μύτικας Αιτωλοακαρνανίας  , αλλά παρά την κοντινή απόσταση ανήκει διοικητικά στον νομό Λευκάδος . Είναι κυρίως ορεινό , με την κορυφή του βουνού που δεσπόζει το νησί να εκτείνεται ως και τα 745 μέτρα . Αξιοσημείωτο είναι να αναφερθεί ότι ο Κάλαμος συμπεριλαμβάνεται στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Τηλεβοϊδων νήσων , καθώς φαίνεται ότι ήταν το μέρος όπου δρούσαν οι περιβόητοι Τηλεβόες πειρατές ! Ακόμη , ο Κάλαμος κατατάσσεται στα νησιά των Ταφίων (μυκηναϊκού λαού που εξυμνεί ο Όμηρος στο έπος  «Οδύσσεια») .

                                                              Προϊστορία:

Η κύρια πηγή από την οποία αποκομίζουμε σημαντικές πληροφορίες όσον αφορά την προϊστορία του Καλάμου είναι η βιβλιοθήκη του Απολλόδωρου . Σύμφωνα με αυτόν , πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήταν οι Τηλεβόες και το νησί κατοικήθηκε μετά από τους Τάφιους . Ο Μήστωρ που εκείνα τα χρόνια βασίλευε στις Μυκήνες μαζί με την Λυσιδίκη είχε μια κόρη , την Ιπποθόη . Η Ιπποθόη απήχθηκε από τον Ποσειδώνα  , τον θεό της θάλασσας και αργότερα γέννησαν έναν γιο τον οποίο και ονόμασαν Τάφιο  . Ο Τάφιος όταν ανήλθε στην εξουσία κατέλαβε τα νησιά που εξουσιάζονταν από τους τηλεβόες και προς τιμήν του ονομάστηκαν Τάφιοι Νήσοι . Απόγονός του ήταν ο Πτερέλαος , στον οποίο ο Ποσειδώνας χάρισε μία χρυσή τρίχα στο κεφάλι , κάνοντας τον αθάνατο . Ο Πτερέλαος απέκτησε 6 γιούς : τον Χρώμιο , τον Τύραννο , τον Αντίοχο , τον  Χερσιδάμα , τον Μήστωρ και τον Ευήρη.

 Όταν στην ηγεσία των Μυκηνών , ανήλθε ο Αμφιτρύωνας , τα παιδιά του Πτερελάου , απαίτησαν από τους Μυκηναίους , να λάβουν το μερίδιο που τους αναλογούσε από την περιουσία του Μήστωρ . Οι Μυκηναίοι αρνούμενοι να παραδώσουν ότι αναλογούσε δικαιωματικά στους απογόνους του Μήστωρ , αμύνθηκαν φονεύοντας έναν από τους γιους του Πτερέλαου και καταδίωξαν τους Τάφιους , οι οποίοι κατέφυγαν για άσυλο στους Ηλείους  . Ο βασιλιάς των Ηλείων , Πολυξένης , έδωσε πλοία στους Τάφιους με αντάλλαγμα μέρος των λαφύρων που θα έπαιρναν οι Τάφιοι από τις Μυκήνες . Γυρνώντας από την εκστρατεία , ο Πτερέλαος και θέλοντας να εκδικηθεί τον  θάνατο του γιου του συμμάχησε με τους Αθηναίους , τους Θηβαίους και άλλους , εκστρατεύοντας εναντίον των Μυκηναίων . Ο Αμφιτρύων , όσο ζούσε ο Πτερέλαος εξαιτίας της χρυσής τρίχας που είχε στο κεφάλι του και της αθανασίας που του χάριζε , δεν μπορούσε να καταλάβει τους Τάφιους , και να εκδικηθεί με αυτόν τον τρόπο για την λεηλασία που υπέστη η πόλη του . Η μοίρα , όμως είχε άλλα σχέδια . Η κόρη του Πτερέλαου , Κομαθώ , ερωτεύτηκε τον Αμφιτρύωνα ο οποίος την έπεισε να κόψει την χρυσή τρίχα του πατέρα της . Έτσι , μετά τον θάνατο του Πτερελάου , το νησί κυριεύθηκε από τον Μυκηναίο βασιλιά. 

ΑΛΛΕΣ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΛΑΜΟΥ

Παλιότερα λέγονταν και Κάρνος . Η συγκεκριμένη ονομασία δόθηκε από τους Σπαρτιάτες προς τιμήν του θεού Απόλλωνα . Μάλιστα βρέθηκε μία μαρμάρινη πλάκα στην οποία αναγράφονταν χαρακτηριστικά  : «Τιμής ένεκεν Κάρνιος Αππόλων » , και από εκεί αντλούμε πληροφορίες για την προέλευση .

Το όνομα του νησιού προέρχεται από το όνομα της οικογένειας όπου ανήκε το νησί , στα χρόνια της κυριαρχίας των Βενετών ονόματι : ( Ντι) Κόλομο   Κάλαμος [με την  παρήχηση του ο σε α ].

ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Καστρομονάστηρο :

Στα βορειοανατολικά του Καλάμου βρίσκεται η Επισκοπή . Εκεί στο βορειοδυτικό τμήμα του νησιού υπάρχει το λεγόμενο Καστρομονάστηρο . Εκεί ο τότε αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας , αναγκάστηκε να εξορίσει μετά την παρέμβαση της γυναίκας του , την ερωμένη του κτίζοντας το κάστρο αυτό , στο οποίο την συνόδευσαν και κάποιες καλόγριες ,  εξ ‘ ου και το όνομα που δόθηκε . Διασώζονται εκτεταμένα τμήματα του κάστρου , βυζαντινής κατασκευής  , καθώς και οι όμορφες εσωτερικές καμάρες .  Ακόμη εντός του κάστρου υπάρχουν τρεις εσοχές οι οποίες  είναι αφιερωμένες σε δυο αγιότητες  ( 1η : Αγία Ειρήνη , 2η : Αγία Αικατερίνη ) .

  Θα ήταν ανέφικτο να μην αναφερθεί ότι ο σπουδαίος αρματολός και στρατάρχης της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 , Γεώργιος Καραϊσκάκης , είναι ένα από τα ονόματα που είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με το νησί . Όταν η κατάσταση της υγείας του επιδεινώθηκε , μετέβει μαζί με την οικογένειά του στον Κάλαμο . Εκεί γεννήθηκαν και τα παιδιά του . Μετά από ένα μεγάλο διάστημα αποχής από την μάχη λόγω της ασθένειας που τον ταλαιπωρούσε , όταν γνώρισε καλυτέρευση αποφάσισε να ξαναμπεί στο πεδίο της μάχης. Μετά από έναν χρόνο αρρώστησε βαριά η γυναίκα του . Όταν ειδοποιήθηκε να έρθει για να δει την εξέλιξη της υγείας της , αυτός αρνήθηκε , διότι είχε ως μόνο στόχο την απελευθέρωση της χώρας από τον Τουρκικό ζυγό . Μάλιστα η γυναίκα του Καραϊσκάκη όταν απεβίωσε θάφτηκε στο δρόμο προς το Καστρομονάστηρο της Επισκοπής , και ο τάφος της Γκόλφως  , όπως ονομάζονταν , υπάρχει έως και σήμερα .

Όμως , το Καστρομονάστηρο δεν είναι το μόνο ιστορικό κεφάλαιο του νησιού που είναι συνδεδεμένο με την Ελληνική Επανάσταση του 1821 .

Οι εκκλησίες και τα εξωκκλήσια του νησιού , είναι αποδεδειγμένο ότι συνέβαλλαν καταλυτικά στον ξεσηκωμό των αγανακτισμένων Ελλήνων , λαμβάνοντας πολύπλευρο ρόλο.

Ι.Ν. Αγίας Τριάδας :

Πριν την κατασκευή του παρόντος ναού , υπήρχε ένα άλλο παρεκκλήσι , το οποίο κτίστηκε από φυγάδες πολέμου και κατοίκους του Αιτωλικού , κατά τα χρόνια που επικρατούσε τουρκικό καθεστώς (1800) . Η εκκλησία , φιλοξενεί την εξαιρετικής τεχνοτροπίας κύρια εικόνα που εικονίζεται ο Τριαδικός Θεός . Το έργο αυτό αποδίδεται στον Σωτήριο Αιτωλό και η φιλοτέχνησή του χρονολογείται στο 1805 . Ήταν δωρεά του οπλαρχηγού Γεωργίου Βαρνακιώτη που πιθανόν να ήθελε να εκπληρώσει κάποιο τάμα .

Ι.Ν. Παναγίας Κεφαλιώτισσας:

Η εκκλησία των θαυματουργών Αγίων Αναργύρων , συναντάται στο άκρο του Καλάμου , με την ονομασία Κεφάλι .Πρόκειται για ένα από τα πιο ιστορικά σημεία του νησιού , καθώς αποτέλεσε το μέρος όπου λιμενίζονταν τα κουρσάρικα του συνταγματάρχη και ήρωα Λάμπρου Κατσώνη , κατά την προσπάθεια  απελευθέρωσης του 1787 . Μετά τον σεισμό  του 1953 , η περιοχή ερημώθηκε , όμως ο ναός στέκει ανεπηρέαστος .

Ο ναός έχει την τιμή να φιλοξενεί την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Κεφαλιώτισσας , όπως έχει καθιερωθεί να λέγεται στο νησί . Λέγεται ότι όταν ο Ιμπραήμ Πασάς , αντιβασιλέας της Αιγύπτου και σαρωτικός στρατάρχης κατέτρεξε να βοηθήσει τους Οθωμανούς στην Πελοπόννησο κατόπιν εντολής του πατέρα του , μία εκ των πολλών οικογενειών που κατέφυγαν στον Κάλαμο , οι Οικονομόπουλοι με ρίζες από την Μ. Ασία , κατάφεραν να σώσουν και να φέρουν μαζί με λιγοστά υπάρχοντά τους την εικόνα της Παναγίας της Βλαχέρνας . Με την λήξη της επανάστασης , η οικογένεια θέλησε να επιστρέψει στον τόπο της , παίρνοντας μαζί της και την θαυμαστή εικόνα . Ξεκινώντας να πλεύσουν , εμποδίζονταν επανειλημμένα από κάτι , μέχρι που κάποια στιγμή η Μεγαλόχαρη πήγε στον ύπνο της γηραιότερης της οικογενείας , ζητώντας της να αφήσουν την εικόνα στο Κεφάλι , πράγμα που έκαναν . Επιστέφοντάς την μπόρεσαν να ξεκινήσουν για τον προορισμό τους .

(Μιας και βρισκόμαστε στον χώρο του οικισμού «Κεφάλι» θα ήταν ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι στο φυσικό λιμανάκι που υπάρχει , κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο προσάραζε το γνωστό υποβρύχιο «Παπανικολής» ).

Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου Επισκοπής (παλιότερος ναός) :

Πίσω από την κύρια εκκλησία του οικισμού , Επισκοπή , βρίσκεται ο παλιός ναός του Αγίου Γεωργίου , από τον οποίο διασώζεται μόνο το χτιστό τέμπλο του και κάποιες αγιογραφίες που υπολογίζονται να κατασκευάστηκαν το 1803 . Τον καιρό της Τουρκοκρατίας πολλοί οπλαρχηγοί που κατέφευγαν στον Κάλαμο  προκειμένου να βρουν καταφύγιο όπως ο Καραϊσκάκης , ο Βαρνακιώτης , ο Λεπενιώτης και ο Μπότσαρης , έλαβαν σημαντικές αποφάσεις  για το μέλλον της πατρίδας , προσευχόμενοι πάντα στον ιερό ναό .

Ι.Ν. Αγίου Κωνσταντίνου :

Κάνοντας τον περίπλου του νησιού , στην μνήμη του κάθε ταξιδευτή θα χαραχτεί ένα μοναδικό μέρος . Περιβαλλόμενο από καταπράσινα πεύκα και μόλις 2μ. από την θάλασσα βρίσκεται στο πιο κομβικό σημείο , ο Άγιος Κωνσταντίνος . Το μέρος που χτίστηκε είναι πρωτότυπο και όπως μερικοί θα το χαρακτηρίσουν , ανορθόδοξο , όμως είναι σίγουρα ξεχωριστό . Η ιστορία του , αρχίζει με την κατασκευή του από την οικογένεια των Τζαβελλαίων , συνεχίζεται με την συμβολή του και τον ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην εποχή της Επανάστασης – καθώς χρησιμοποιήθηκε εκτός από χώρο λατρείας και ως αποθήκη όπλων – και τελειώνει κάπως άδοξα αφού με το πέρασμα του χρόνου παραμελήθηκε , ειδικότερα όταν περιήλθε στην κατοχή ιδιωτών . Οικοδομήθηκε το 1824 , ενώ η κανονική ονομασία του ναού είναι Άγιος Δονάτος , ο οποίος Άγιος λατρεύεται κυρίως στην Ήπειρο , από όπου προέρχονταν και οι ιδρυτές του ξωκλησιού . Οι εικόνες που υπήρχαν στο εσωτερικό του διασώθηκαν και μεταφέρθηκαν στον ναό της Αγίας Τριάδος .

Βραβεύσεις :

Στο πίσω μέρος της κύριας εκκλησίας του νησιού (Αγία Τριάδα) υπάρχει το Ηρώο , ένα ιστορικό μνημείο που αποδίδουμε φόρο τιμής στα θύματα του ΄Β παγκοσμίου πολέμου . Επίσης στον χώρο αυτό , τον Ιούλιο του 2019 κατασκευάστηκε από τον Ναυτικό Όμιλο Μεσολογγίου , ένα αξιόλογο έργο τέχνης  ως ένδειξη ευγνωμοσύνης  ,  λαμβάνοντας υπόψιν όλα τα ιστορικά γεγονότα και την βοήθεια που προσέφερε ο Κάλαμος στους κατοίκους του κατά την περίοδο της πολιορκίας .

Αξώπετρες :

Η Σύλβια Μπέλντον (αρχαιολόγος) η οποία ερευνούσε αυτή την περιοχή ανακάλυψε έναν τάφο 4 χιλιάδων ετών που πιθανόν ανήκε σε κάποιον βασιλιά ή τοπικό άρχοντα . (Αν παρατηρήσουμε προσεκτικά τις αξώπετρες όπως είθισται να  λέγονται στο νησί , θα δούμε ότι λείπει μεγάλο μέρος των βράχων).

Ξυλόκαστρο :

Το λεγόμενο Ξυλόκαστρο βρίσκεται στην κορυφή του βουνού . Επρόκειτο για ένα μεγαλιθικό , μυκηναϊκό κτίσμα . Λιγότερη γνωστή είναι η ονομασία Ψηλόκαστρο , η οποία είναι ορθότερη σύμφωνα με τους ντόπιους . Στους μετέπειτα χρόνους οι Βυζαντινοί είχαν δημιουργήσει ένα σύστημα επικοινωνίας με φωτιές που άναβαν σε κορυφές βουνών .

Ποιήματα που αφορμώνται από την σχέση Ελληνικής Επανάστασης – Καλάμου :

1ο :                                  «Αχ, φαμελιές αρχοντικές και μοσχαναθρεμμένες,

                                       τέτοια φουρτούνα εχάλασε και σας, δυστυχισμένες!

                                       Για να γλιτώστ’ απ’ του οχτρού τα δόντια τα σκυλίσια

                                      μες στις σπηλιάς σκορπίσατε και μες στα ξερονήσια,

                                           και μέσ’ από τον Κάλαμο διωγμένες σα θηρία,

                                        ζητούσατ’ απ’ τη θάλασσα γονατιστά ευσπλαχνία

                                      στο χώμα της πατρίδος σας και πάλι να σας φέρει».

                                                                  Κωστής Παλαμάς

2ο :                            «…διωγμένοι από τον Κάλαμο, με την ψυχή στο στόμα

                                      χιλιάδες γυναικόπαιδα δεν βρίσκουν φούχτα χώμα

                                        να μείνουν ακυνήγητα… Κι ο Χάρος δεκατίζει…»

                                                             Αριστοτέλης Βαλαωρίτης

Ένα μικρό κομμάτι γης που εναποτέθηκε στο πιο κομβικό σημείο . Τυλιγμένο από μια πυκνή στρώση βλάστησης , με τα χιλιάδες πευκόδεντρα να στέκουν αγέρωχα και όλος αυτός ο φυσικός πλούτος του νησιού να ικανοποιεί στο έπακρο το γαλήνιο σκηνικό που αναζητά ο επισκέπτης .

 Οι πληροφορίες προέρχονται από τα λευκώματα :

Τα δυο Λευκώματα καθώς και το άρθρο είναι δημιουργίες της 17χρονης μαθήτριας, Αλεξάνδρας Μπούρη. Όπως αναφέρει:  

Επιδίωξή μου μέσω της δημιουργίας των λευκωμάτων,  είναι η ανάδειξη της ιστορικότητας του νησιού, καθώς επίσης και η διαιώνιση της φήμης του. Επίσης , μέσω αυτών θα επιθυμούσα να εκφράσω και μία προσδοκία:  στο μέλλον να ανοικοδομηθούν – αξιοποιηθούν κάποια από τα αξιοθέατα που συναντώνται στο νησί. Τέλος , αισθάνομαι ευλογία – όπως και κάθε ντόπιος – που γεννήθηκα σε αυτόν τον μικρό παράδεισο, έχοντας την δυνατότητα να αντικρίζω από παιδιόθεν την ομορφιά του Καλάμου.