Λευκάδα: ένας άντρας χωρίς πόδι και μια γυναίκα χωρίς χέρι κάνουν τα ωραιότερα ελληνικά κεντήματα
Άρθρο της εφημερίδας «Ακρόπολις», Σεπτέμβριος 1935
Ένα από τα ομορφότερα χωριά της ορεινής Λευκάδας, αληθινό σμαράγδι, καθώς φαντάζει με τις πρασινάδες του στην πλαγιά του γκρίζου βουνού, είναι η Καρυά. Περίφημη για τις φυσικές καλλονές της και για την ζωηρή παραθεριστική κίνηση που έχει κάθε καλοκαίρι.
Ο δρόμος που φτάνει στο όμορφο αυτό χωριό από την Λευκάδα δια μέσου του Ελαιώνα και των άλλων ενδιάμεσων ορεινών χωριών του νησιού, χαρίζει στον ταξιδιώτη ένα πλήθος απολαύσεων του ματιού, με τις πανοραμικές εικόνες που ξετυλίγονται μπροστά στα μάτια του, καθώς το αυτοκίνητο σκαρφαλώνει στις κορδέλες του δρόμου, κι αντικρίζει σε κάθε στροφή τις γραφικές ομορφιές των Λευκαδίτικων βουνών και του Λευκαδίτικου πελάγους.
Η Καρυά είναι από τα μεγαλύτερα χωριά, αληθινή κωμόπολη με 2.500 έως 3.000 κατοίκους. Το ξηρό και υγιεινό κλίμα, τα ολοκάθαρα κομψά χωριάτικα σπιτάκια της, τα δρομάκια της, οι κήποι, που περιβάλουν ολόγυρα κάθε σπίτι, το βουνίσιο ζωογόνο αγέρι, το υπέροχο νερό των πηγών της και τόσα άλλα πλεονεκτήματα που συμπληρώνονται από το φιλόξενο πνεύμα των κατοίκων της, έγιναν αιτία να καταλάβει η Καρυά εξαιρετική θέση μεταξύ των παραθεριστικών κέντρων των νησιών του Ιονίου.
Μερικές εκατοντάδες παραθεριστών κάθε χρόνο καταφεύγουν στις δροσιές της Καρυάς που είναι προικισμένη κοντά στα άλλα και με μια σκιερή πλατεία με αιωνόβια βαθύσκια πλατάνια, κάτω από τον ήσκιο, των οποίων οι κάτοικοι του χωριού και οι ξένοι απολαμβάνουν τη δροσιά όλη την ημέρα. Μοναδικό απόκτημα για την Καρυά και η μεγάλη μαρμάρινη βρύση της στην άκρη της πλατείας από όπου υδρεύεται ολόκληρο το χωριό με πηγαίο υγιεινότατο και δροσερό νερό.
Με όλα αυτά η κοινότητα Καρυάς φιλοδοξεί να καταστήσει την ωραία κωμόπολη αξιόλογο από κάθε άποψη παραθεριστικό κέντρο. Ζήτησε, όπως μας είπαν, κατά την τελευταία επίσκεψή μας,, ο πρόεδρος της κοινότητας κ. Κ. Θερμός, την ενίσχυση και του οργανισμού Ελληνικού Τουρισμού. Η ενίσχυση αυτή ζητήθηκε για να αποκτήσει ηλεκτροφωτισμό η κωμόπολη για να εξωραΐσει και να φέρει σε πέρας απαραίτητα έργα, που θα της έδιναν σε συνδυασμό με τακτική αυτοκινητική συγκοινωνία, την πλήρη επάρκεια και φθήνια των τροφίμων και το φθηνό ενοίκιο των σπιτιών, μια πλεονεκτική θέση μεταξύ τόσων άλλων θέρετρων.
Η Καρυά όμως είναι ονομαστή όχι μονάχα για της φυσικές καλλονές της αλλά και για περίφημα κεντήματά της. Το χωριό αυτό κοντά στα άλλα κατόρθωσε να αναπτύξει μια μοναδική χειροτεχνία γυναικείων κεντημάτων, της οποίας τα προϊόντα πωλούνται όχι μόνο στα άλλα χωριά της Λευκάδας, της Ακαρνανίας, και της Ηπείρου, αλλά και στην Αθήνα.
Την χειροτεχνία των κεντημάτων που έδωσε δουλειά σε μερικά χωριατοκόριτσα, την οφείλει η κωμόπολη σε δυο γυναίκες. Στην Ζωή Ι. Βαλαωρίτη, που ίδρυσε το 1912 την «Σχολή Κεντημάτων Καρυάς» και την Μαρία Σταύρακα, μια γριούλα χωρική 70 χρόνων, μα άξια κεντήστρα, η οποία, παρ’ όλο το φυσικό της ελάττωμα να έχει ένα και μόνο χέρι, από μικρή κατόρθωσε να επιβληθεί ως κεντήστρα στη συνείδηση των γυναικών της Καρυάς και των άλλων χωριών. Απέκτησε φήμη έξοχης τεχνίτριας και διευθύνει τώρα είκοσι και πλέον χρόνια την Σχολή Κεντημάτων, με αποτέλεσμα να μάθει σε πολλές εκατοντάδες κοριτσιών της Λευκάδας την τέχνη να κεντούν μοναδικά εργόχειρα.
Η πανάξια αυτή Λευκαδίτισσα γριούλα, που θα έπρεπε να πάρει μετάλλιο από το υπουργείο Οικονομίας, γιατί υπήρξε αιτία να μην σταματήσει η παράδοση της γυναικείας χειροτεχνίας, που ανθούσε τα παλιά χρόνια και στη Λευκάδα, όπως και σε πολλά άλλα μέρη της Ελλάδας.
Άρχισε, όπως μας είπε η ίδια, όταν την επισκεφτήκαμε στη Σχολή κεντημάτων, από ηλικίας 15 ετών. Από μικρό κοριτσάκι ένοιωθε μια ιδιαίτερη κλίση σε αυτό το είδος της γυναικείας χειροτεχνίας και πολύ σύντομα αναδείχτηκε και έγινε γνωστή σε όλο το νησί, ως περίφημη κεντήστρα.
Γυναίκες των χωριών, αρραβωνιασμένες και νυφούλες έστελναν στην ίδια να κεντήσει τις πιο όμορφες φορεσιές τους. Κάθε νυφικό που φάνταζε εξαιρετικά όμορφο τα χρόνια εκείνα, όλοι στοιχημάτιζαν, ότι ήταν από τα χέρια της. Επιτύχαινε, όχι μόνο να αντιγράφει τα παλιά λευκαδίτικα κεντήματα άλλα και να δείχνει με το κέντημά της όλο το εξαιρετικό της γούστο, που έκανε την τέχνη της ξακουστή. Γι αυτό από τα νιάτα της είχε μαθήτριες, χωριατοκόριτσα που πήγαιναν να σπουδάσουν κοντά της το κέντημα, ως που ιδρύθηκε με την φροντίδα της Ζωής Βαλαωρίτη η Σχολή Καρυάς που λειτουργεί πάνω από είκοσι χρόνια.
Στη Σχολή αυτή, η οποία στεγάζεται σε ένα παλιό, όμορφο σπίτι σπουδάζουν κάθε χρόνο 30-40 κορίτσια και μαθαίνουν διαφόρων ειδών κεντήματα, άσπρα συνήθως. Κεντούν σεντόνια, μαξιλάρια, τραπεζομάντηλα, μεσοφόρια, κουρτίνες κι ολόκληρες επιπλώσεις σπιτιών και προίκες κοριτσιών. Πολλά από τα περίφημα αυτά κεντήματα πωλούνται σε αθηναϊκά καταστήματα. Η σχολή όμως δέχεται και απευθείας παραγγελίες είτε από την Λευκάδα είτε από την Αθήνα αλλά και την Ήπειρο.
Η Καρυά μπορεί να γίνει παράδειγμα σε άλλες κωμοπόλεις και χωριά, όχι μόνο γιατί κατόρθωσε με τη Σχολή κεντήματος να αναπτύξει εκ νέου την χειροτεχνία των κεντητών, που πήγαινε σιγά-σιγά να εξαφανιστεί, αλλά και για την φιλοπονία και την φιλεργατικότητα των κατοίκων της.
Μοναδικό φαινόμενο υπομονής και επιμονής αποτελεί ένας ανάπηρος του πολέμου του 1912, ο Αργύριος Σταύρακας ηλικίας σήμερα 44 ετών, ο οποίος έλαβε μέρος ως κληρωτός της κλάσεως του 1911 στις Μακεδονικές μάχες και είχε την ατυχία να τραυματιστεί στην μάχη των Πεστών στις 12 Νοεμβρίου 1912 και να χάσει κατόπιν εγχειρήσεως το ένα του πόδι. Ο ανάπηρος αυτός, μετά την λήξη των πολέμων αποσύρθηκε στο χωριό του και έμεινε για πάντα καθηλωμένος στο χωριατόσπιτό στου. Για να μην είναι βάρος όμως στην οικογένειά του και αφού στο χωριό του δεν μπορούσε πλέον να ασχοληθεί με καμιά αγροτική δουλειά αποφάσισε να ασχοληθεί με το κέντημα. Έτσι έμαθε σιγά σιγά και αυτός να κεντά απαραλάχτα όπως ένα κορίτσι και να κάνει πρώτης γραμμής κεντήματα που εκτιμούνται πάρα πολύ στη Λευκάδα.
Ο ατυχής αυτός ανάπηρος για να μετακινηθεί από το ένα μέρος στο άλλο, μεταχειρίζεται ένα μικρό ποδηλατάκι με τρεις ρόδες. Με αυτό και μόνο κατορθώνει να κινείται μέσα στο σπίτι του -το οποίο έχει μεταβάλει σε έκθεση κεντημάτων- στην αυλή του σπιτιού και στην γύρο περιοχή, χωρίς βεβαίως να μπορεί να μεταβεί σε άλλα σημεία της κωμοπόλεως, λόγω του ανωμάλου εδάφους. Αντί να πλήξει βρίσκει παρηγοριά στο κέντημα και κατορθώνει να είναι χρήσιμος και στην οικογένειά του και στους άλλους με τα προϊόντα της εργασίας του. Όταν τον ρωτήσαμε πως έμαθε να κεντά και πως του ήρθε η ιδέα έσπευσε προθυμότατα να μας εξηγήσει:
Όταν τραυματίστηκα και μου έκοψαν οι γιατροί το πόδι , στην αρχή πήγα να πεθάνω από την στενοχώρια. Άρχισα να καταλαβαίνω πως εγώ, ο άλλοτε χρήσιμος στην οικογένειά μου θα καταντούσα βάρος της και θα καταντούσε η ζωή μου μεγάλο βάσανο. Στην αρχή άρχισα να κεντώ για να διασκεδάζω την πλήξη μου και την στενοχώρια μου. Λίγο λίγο κατόρθωσα να τελειοποιηθώ στην τέχνη και να κάνω πολύ καλά κεντήματα. Σε αυτό βοήθησε και η κ. Μαρία η διευθύντρια της Σχολής, που με δίδαξε με υπομονή το κέντημα, ενώ τα χέρια μου σαν αντρικά χέρια, ήταν καμωμένα για βαρύτερες δουλειές. Είμαι ευχαριστημένος, όσο μπορεί να είναι ένας ανάπηρος σαν εμένα. Ευχαριστημένος από τη ζωή.
Έτσι μας μίλησε ο ατυχής τραυματίας πολέμου. Η υπομονή του μπορεί να χρησιμεύσει σαν παράδειγμα σε τόσους άλλους δυστυχείς που τους σακάτεψε ο πόλεμος, αφού μπορεί η δουλειά να τους δώσει μια μικρή έστω παρηγοριά και μια μεγάλη ηθική κοντά στην μικρή υλική ικανοποίηση.
Κ. ΣΤΟΥΡΝΑΣ
The Author All posts
1 Σχόλιο
Θαρρώ πως όλα τα αφιερώματα που καταγράφονται κατά καιρούς (ενδεικτικά: ..«Καρσάνικο κέντημα και η Μαρία Σταύρακα 9-9-2015» , «Με αφορμή μια φωτογραφία» Όλγα Ε. Σταύρακα-Μιχαήλ, «Λευκάδα: ένας άντρας χωρίς πόδι και μια γυναίκα χωρίς χέρι κάνουν τα ωραιότερα ελληνικά κεντήματα» κ.α, για την πρωταγωνίστρια της εμπνευσμένης κεντητικής βελονιάς με τους συμβολικούς σχηματισμούς της , Μάρω Κουτσοχέρω αλλά και το συνεργάτη της Αργύριο Σταύρακα…. είναι ένα είδος απότισης φόρου τιμής. Η Μάρω Κουτσοχέρω με την απίστευτη δεξιοτεχνία και φαντασία της δημιούργησε μοναδική σχολή με έργα σπάνιας κεντητικής τεχνικής, που αποτελούν σπουδαία κληρονομιά για την λαϊκή μας παράδοση. Είναι ένας ιδιαίτερος, αριστοτεχνικός τρόπος κεντήματος, με λεπτεπίλεπτη τεχνική που σε φέρνει σε επαφή με τις αισθητικές αξίες της λαϊκής τέχνης. Η αισθητική αρτιότητα των εργόχειρων εντυπωσιάζει.
Υπάρχει τόση αρμονία στα χρώματα, στα μοτίβα και στα σχήματα αυτών των έργων, που ασυναίσθητα σκέφτεσαι ότι οι νόμοι του ρυθμού και των αναλογιών, των χρωμάτων και των τονικών σχέσεων, εφαρμόζονται εδώ με θαυμαστή ακρίβεια και μάλιστα χωρίς επιτήδευση, με μια φρεσκάδα που θα ζήλευε κάθε εικαστικός καλλιτέχνης.
Στην ίδια κατεύθυνση ,λειτουργούν και οι διάφορες εκδηλώσεις όπως η έκθεση «Θησαυροί των Επτανήσων με αφιέρωμα στο «Καρσάνικο Κέντημα και τη Βελονιά» από την Ιόνιο Βιβλιοθήκη της ΕΝΩΣΗΣ ΕΠΤΑΝΗΣΙΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ/2016 , η έκδοση του Λευκώματος από το ΔΗΜΟ ΚΑΡΥΑΣ( επι Δημαρχίας Βασ. Κατωπόδη 2006) κ.α.
Κι αληθινά υποκλίνομαι , εγώ παιδί του κεντημένου παρελθόντος, του σεμέν , του καρέ πάνω στην τηλεόραση και της πλεκτής κουβέρτας , σε όλες τις γενιές γυναικών που εμπνεύστηκαν και κέντησαν χιλιόμετρα της κάθε βελονιάς.
Η σιωπηλή μοναχική μαθητεία …στα μυστικά της βελονιάς, στη μαεστρία του «νοικοκυρεμένου»… η πίσω πλευρά να είναι όμοια με τη μπροστά, στον αόρατο κόμπο, μέσα από τους δαιδάλους του σχεδίου, «μυούσε» στην τάξη, στην υπομονή, στην επιμονή , στην ευστροφία.
Ξεπερνώντας την ενδιαφέρουσα ιστορία του κεντήματος μέσα στο χρόνο, μεταφέρουμε το θέμα στις γενικές του γραμμές … καταγράφοντας πως η κεντητική τέχνη σε κάθε περιοχή της Ελλάδας έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες. Από την άλλη , οι κλωστές, τα μοτίβα, το ύφασμα του καμβά, σιωπηλά μαρτυρούν τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες της εποχής, τα αισθητικά πρότυπα ακόμα και τις πολιτιστικές επιρροές από μέρη μακρινά που αφομοιώθηκαν σταδιακά στα εργόχειρα.
Κι εδώ στα Ιόνια Νησιά μας καταγράφονται οι δικές μας κεντητικές μέθοδοι ,τα δικά μας μοναδικά πολιτισμικά προϊόντα του λαογραφικού γίγνεσθαι των Επτανήσων , είδη βελονιάς -νημάτων –κλωστών –μοτίβων-υφασμάτων σε κάθε νησί… όπως το Καρσάνικο Κέντημα και η Βελονιά του στην Καρυά-(Λευκάδα ) , το χρυσοκέντημα στην φορεσιά ( πεσελί κ.λ.π) και η αράχνη στην Κέρκυρα, το μοναδικό πλέξιμο με ίνες ( κλωνιά) από το φυτό αθάνατος (αγαύη) στην Κεφαλονιά κ.λ.π
Κι έχουν φτιαχτεί αριστουργήματα από ανθρώπους της ελληνικής υπαίθρου και των νησιών , εργόχειρα εξαίρετης ομορφιάς. Όπως εκείνα τα 50 μοναδικά κομμάτια ελληνικών κεντημάτων που δεν είχαν βγει ποτέ από τις αποθήκες του βρετανικού Μουσείου Victoria & Albert ( μόνο το εξαιρετικό πουκάμισο από την Κάρπαθο είχε εκτεθεί στο βρετανικό κοινό) και τα οποία έσμιξαν με άλλα πενήντα από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη και συνέθεσαν ένα μοναδικό πανόραμα κεντητικής από όλες τις περιοχές της χώρας μας στην έκθεση του 2006.
Κι αν αναρωτιέστε πως το βρετανικό μουσείο έχει στην κατοχή του τα ελληνικά κεντήματα, η εξήγηση απλή …Το Victoria & Albert οφείλει την εξαιρετική συλλογή ελληνικών κεντημάτων του από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, κυρίως από τα νησιά μας, στο ενδιαφέρον Βρετανών συλλεκτών, αρχαιολόγων και διπλωματών που επισκέφθηκαν την Ελλάδα στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού. Κοντά στα αρχαία αξιοθέατα, στο αρχιτεκτονικό θαύμα από μάρμαρο των αρχαίων ναών, που οι περιηγητές ζωγράφισαν ή έγραψαν γι’ αυτούς, δεν μπορούσε παρά να τους προσελκύσει το πανηγύρι των χρωμάτων και η γνήσια φλέβα της τέχνης της κεντητικής που συνάντησαν, με τις τρεις γενιές, γιαγιά, μητέρα, εγγονή, να κεντούν καθισμένες στα ασβεστωμένα κατώφλια.
Στον σύγχρονο κόσμο μας το κέντημα είναι παρόν όχι μόνο στα μουσεία ή στις παραδοσιακές κοινότητες και συλλόγους της υπαίθρου, αλλά και στα social media.
Δεν πάνε πολλά χρόνια από τότε που οι αγχωτικοί ρυθμοί στον Δυτικό Κόσμο κατάφεραν –με τη συνδρομή ενός ικανού αριθμού celebrities να κάνουν το πλέξιμο cool.. Τώρα ήρθε η σειρά του κεντήματος να αποκτήσει την ανάλογη προβολή.
Λειτουργούν πολλές πλατφόρμες στο διαδίκτυο για εκείνους που βρήκαν νόημα και θεραπεία στο κέντημα, με τα χέρια και το μυαλό να συνεργάζονται για να εκφράσουν αυτό που έχει η καρδιά.
Παράλληλα μια νέα γενιά δημιουργών ανακαλύπτει την παραδοσιακή τεχνική του κεντήματος και σχεδιάζει το μέλλον της με βελόνα και κλωστή.
Κεφάτες κοπέλες με πολύχρωμα ρούχα και παιχνιδιάρικα κοσμήματα. Όχι ακριβώς το προφίλ του ανθρώπου που έχει συνηθίσει κανείς να σκέφτεται ότι κεντάει. Το κοινό του κεντήματος έχει αλλάξει. Πλέον μιλάμε για νέους τεχνίτες, με φρέσκες ιδέες, που δίνουν βάρος τόσο στην τεχνική όσο και στο ντιζάιν, και για μια γενιά από εφήβους μέχρι και τριαντάρηδες που δεν έχουν πιάσει ποτέ ξανά βελόνα στα χέρια τους. «Το κέντημα δεν είναι γιαγιαδίστικο, πια»…
«Παίρνεις αυτό που σε εκφράζει από την παράδοση και το φέρνεις στα μέτρα σου, το φέρνεις στο σήμερα»
«Η αυξανόμενη δημοφιλία της χειροτεχνίας και του DIY (Φτιάξ’ το μόνος σου), του να προσαρμόζεις και να μεταποιείς ρούχα και αξεσουάρ, έχει οδηγήσει στην ανάδυση της τέχνης του κεντήματος», λέει ο Massimo Saracchi, διευθυντής της πασίγνωστης κλωστοϋφαντουργίας DMC.
Η καραντίνα αποτέλεσε ένα επιπλέον έναυσμα για τους ανθρώπους να στραφούν σε τέτοιου είδους ασχολίες. Μέσα από όλο αυτό το κύμα της χειροτεχνίας που κατέκλυσε τις ημέρες του εγκλεισμού , αναδύθηκε στον αφρό και το κέντημα.
Στην ίδια κατεύθυνση λειτουργούν και εξαιρετικά βιβλία όπως το «Threads of Life: a History of the World Through the Eye of a Needle» , στο οποίο η Clare Hunter, εκτός από τις προσωπικές της μνήμες από τα παιδικά της χρόνια στη Σκοτία, όταν η μητέρα της την μύησε στο κέντημα, περιγράφει και ενδιαφέρουσες ιστορικές πτυχές του κεντήματος, όπως τον αγχολυτικό ρόλο που έπαιξε στις ζωές των στρατιωτών που επέστρεφαν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μια παγκόσμια ιστορία ραπτικής, κεντήματος και ανθρώπων που χρησιμοποίησαν βελόνα και κλωστή για να ακουστεί η φωνή τους.
Δεν χρειάζεται όμως να ταξιδέψουμε μέχρι τα μακρινά σκοτσέζικα τοπία της Hunter για να ανακαλύψουμε τις αρετές και τον πλούτο του κεντήματος. Στα Μουσεία μας (Μπενάκη, , Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης , Πελοποννησιακό Λαϊκό Ίδρυμα, Ζυγωμαλά, κ.α ) οι συλλογές κεντητικής ( Άννας Αποστολάκη, Λουκίας Μπαλάνου, Λυκείου Ελληνίδων, Αγγελικής Χατζημιχάλη κ.α) περιλαμβάνουν αντιπροσωπευτικά δείγματα της νεοελληνικής παράδοσης που παρουσιάζουν ενδιαφέρον τόσο για την εκτελεστική τους τελειότητα όσο και για τους συμβολισμούς των διακοσμητικών θεμάτων τους.
Στην πλειοψηφία τους είναι έργα ανώνυμων δημιουργών και προορίζονταν για να καλύψουν οικιακές ανάγκες, ανάγκες ένδυσης ή τελετουργικών της εκκλησίας. Κεντημένα με κλωστές μεταξωτές, βαμβακερές, μάλλινες ή μεταλλικά νήματα, ορίζονται από κανόνες τεχνικής και αισθητικής που τους προσδίδουν ιδιαίτερους μορφολογικούς τύπους. Ανάλογα με την τεχνική τους, χαρακτηρίζονται «ξομπλιαστά», «επιρραμμένα,», «γραφτά», «όρκου», «κοκκινοκέντητα», ασπροκέντητα , «τερζήδικα» , «συρμακέσικα» κ.λ.π.. Τα λευκά και τα χρωματιστά κεντήματα, καθώς και οι δαντέλες, ανήκουν στον χώρο της οικιακής τέχνης και φτιάχνονταν αποκλειστικά από γυναίκες. Τα τερζήδικα και συρμακέσικα κεντήματα αποτελούν ανδρική χειροτεχνία και είναι εκτελεσμένα σε εργαστήρια με στριφτά μεταξωτά αργυρά και χρυσά κορδόνια, καθώς και με λεπτό τέλι χρυσού ή ασημιού.
Και μια και μιλάμε για βιβλίο επιτρέψτε μου ν αναφέρω και το βιβλίο της Κατερίνας Σχινά με τον τίτλο «Καλή και ανάποδη» με την ιστορία του κεντήματος αλλά και φωτογραφικό άλμπουμ επιφανών πλεκτριών και πλεκτών.
Εκείνο που πολύ παραστατικά δίνει το κείμενο είναι η «στράτευση» της μοντέρνας κοπέλας στα πρέπει της μεταπολίτευσης…. και δείχνει περίεργη η ιδέα ότι η φεμινιστική διεκδίκηση συγκαταλέγει και το εργόχειρο. Εργόχειρο (πλέξιμο, κέντημα) ίσον υποδούλωση της γυναίκας στα του οίκου, μακριά από σχολεία, πανεπιστήμια, γλώσσες, μουσική. Ωστόσο, στην ιδιάζουσα περίπτωση της αφηγήτριας τονίζεται το : «Φοράω αυτό που θέλω, φτιαγμένο όπως το θέλω. Επιστρατεύω προς επίρρωση του ανωτέρω την «Ωραία ματαιοπονία» τρεις διαλέξεις/,, στις αρχές του αιώνα από την Εύα Πάλμερ (όπως την επεξεργάστηκε η Ρίτσα Φράγκου-Κικίλια) και, λίγο αργότερα, από την Άννα Σικελιανού, που ικέτευε τους Έλληνες να είναι ο εαυτός τους: να μην πιθηκίζουν τη Δύση στην τέχνη, στην επιχειρηματικότητα, στη μόδα.
Κλείνοντας , θα έλεγα πως στις παραχωμένες στη σκοτεινιά των συρταριών ανεκτίμητες προίκες, θύματα του κόσμου που αλλάζει και δεν καταδέχεται τα κεντημένα τραπεζομάντηλα ή τις κοφτές κουρτίνες, ίσως δίνεται μια δεύτερη ευκαιρία να ξαναδούν το φως το αληθινό με την αλλαγή ύφους, χρήσης αλλά και το πάντρεμα τους με υφάσματα που παλιά δεν θα καταδεχόντουσαν να κάνουν παρέα.