Λευκαδίτικος Γάμος – Η πίττα και τα πιστρόφια

Το πρωί τη Δευτέρα, προτού σηκωθούν οι νεόνυμφοι, πηγαίνουν οι οργανοπαίχτες στην πόρτα της κάμαράς τους και τους παίζουν το γνωστό, και ειδικό για την περίπτωση, τραγούδι, παρακινώντας τους να σηκωθούν.

Τώρα τα πουλιά, τώρα τα χελιδόνια,
Τώρα οι πέρδικες συχνολογούν και λένε:
«Ξύπνα, αφέντη μου, ξύπνα, καλέ μου αφέντη,
ξύπνα κι έφεξε, ξύπνα και πάει γιόμα.
Ξύπνα και. φίλησε ματάκια αγρυπνισμένα
κι άσπρονε λαιμό, βυζά σα δυο λεμόνια
κορμάκι σαν το γάλα, κορμί σαν κυπαρίσσι.

Άσ’με, λυγερή, άσ’με, πανώρια κόρη,
άσ’ με για να κοιμηθώ, λίγο ύπνο να πάρω,
γιατ’ αφέντης μου σε βάρδια μ’ είχε απόψε
και στον πόλεμο.

Μόλις σηκωθεί η νύφη, αλλάζει φορεσιά, συνήθως, και βγάζει τον στουμπέ. Ο γαμπρός όχι. Σε λίγο άλλωστε αυτός θα ξεκινήσει και θα πάει στα πεθερικά του να τα ευχαριστήσει, που του έδωσαν τίμια κοπέλα. Κι η πεθερά θα του βάλει να κολατσήσει, κατά το έθιμο, αβγά τηγανητά με βούτυρο και τυρί. Έπειτα θα γυρίσει στο σπίτι του, όπου το συμπεθεριακό είναι έτοιμο με τη νύφη να πάει στο πηγάδι ή στη βρύση.

Μπροστά από τη συνοδεία και τούτη τη φορά υψώνεται πάλι ένα μπαϊράκι, αλλά πολύ διαφορετικό από το μπαϊράκι, που υψώνουν την παραμονή του γάμου. Το νέο μπαϊράκι είναι τώρα το νυφικό πουκάμισο της πρώτης νύχτας, υψωμένο σε μακρύ πάλι καλάμι. Ξεκινούν όλοι με τα όργανα και στο δρόμο ρίχνουν τουφεκιές θριάμβου. Πολλοί πυροβολούν και τρυπούν το υψωμένο νυφικό πουκάμισο, διαδηλώνοντας έτσι εντονότερα τα αισθήματά τους για την τιμή της νύφης. ‘Όταν φτάσουν στη βρύση ή στο πηγάδι στήνουν το χορό. Κι η νύφη πηγαίνει μπρος από τον καθέναν και τους κερνάει όλους. Σε χωριά που δεν έχουν κοντά πηγάδια ή βρύσες το μπαϊράκι το πηγαίνουν με συνοδεία συμπεθέρων πάλι και του γαμπρού, ως την κορυφή ή το κέντρο του χωριού, κι εκεί στήνουν νέο γλέντι.

Γενικά σε κάθε περίπτωση επιδεικτικής περιφοράς του μπαϊρακιού συνηθίζουν να λένε το παρακάτω τραγουδάκι:

Πήραν την Πόλη, πήραν την
κι αν δεν πιστεύεις τήρα την

παρωδώντας έτσι το γνωστό τραγούδι-θρήνο της Αλώσεως της Πόλης:
Πήραν την Πόλιν, πήραν την, πήραν τη Σαλονίκη, κτλ.

Μπαϊράκι δεν σηκώνουν, όταν η Κόρη είναι σε δεύτερο ή τρίτο γάμο, ή χήρα. Το ίδιο κι όταν παντρεύονται σε προχωρημένη ηλικία, οπότε κάνουν και το γάμο τους εντελώς ανεπίσημα και στεφανώνονται σε κανένα ερημοκλήσι.

Η νύφη μόλις τελειώσει με το κέρασμα των παρευρισκομένων και των περαστικών, κόβει από ένα κουλούρι του γάμου 3 μικρά κομμάτια και στο καθένα μπήγει ένα νόμισμα. Ύστερα φέρνει τρεις γύρους στο πηγάδι και ρίχνει τα κομμάτια ψωμιού με τα νομίσματα μέσα σ’ αυτό. Κατόπιν, αφού προσκυνήσει τρεις φορές πάνω απ’ το πηγάδι, βγάζει με τον κουβά νερό, γεμίζει μικρή τσέντζερη, τη βάνει στο κεφάλι της, και γυρίζει στο χωριό με όλη τη συνοδεία.

Στο γυρισμό οι γυναίκες έχουν έτοιμα τα υλικά τα φκιάσουν την πίτα, το γλυκό δηλ. της νύφης. Η πίτα γίνεται με αλεύρι, λάδι και ζάχαρη ή μέλι. Την ώρα που ρίχνουν το αλεύρι στο ζεματιστό λάδι, που βράζει σε μεγάλη τσέντζερη, πρέπει να ανακατώσει πρώτη μια κοπέλα αμφιθαλής. Μετά το πρώτο ανακάτωμα, κι αφού όλοι φωνάξουν «καλορίζικα», αρχίζουν τα πειράγματα. Και πρώτα «αλευρώνουν το συμπεθεριακό». Ρίχνει δηλ. ο ένας στον άλλον αλεύρι και τον κάνει κάτασπρο. Αρχή κάνουν από τους καλεσμένους. Επίσης κάνουν και «γανώματα» ο ένας στον άλλον με γάνες από το τηγάνι. Πίτες φκιάνουν 6 τεψιά. Τις χαράζουν σε φελιά, πάνω από κάθε φελί βάνουν μια σφήνα μύγδαλο, και τις ψήνουν στο φούρνο. Απ’ αυτή την πίτα θα μοιράσουν στο νουνό, σ’ όλους τους συμπεθέρους, τους καλεσμένους και τους φίλους ακόμα. σχεδόν σε όλο το χωριό. Δεν πηγαίνουν όμως ποτέ σε κείνους που έχουν πρόσφατο πένθος.

Στο μεσημεριανό τραπέζι της Δευτέρας καλούν επισήμως και την κουμπάρα, τη γυναίκα του νουνού. Πηγαίνουν και τη φέρνουν με τα βιολιά. Αυτό, φυσικά, αν ο νουνός είναι από το ίδιο χωριό.

Πριν δύσει ο ήλιος στρώνουν το νυφικό κρεβάτι. Καμιά φορά, εντούτοις, το στρώνουν την Τρίτη το βράδυ, όταν αποσύρονται τελείως όλοι οι συμπέθεροι κι αδειάζει το σπίτι. Σπάνια το στρώνουν την Κυριακή το βράδυ. Το κανονικό και επικρατέστερο είναι πάντως να το στρώνουν τη Δευτέρα. Κι αυτό γιατί την Κυριακή, που είναι το λογικότερο, το σπίτι είναι γεμάτο από κόσμο. Κι η νύφη είναι απασχολημένη διαρκώς και υποχρεωμένη να βρίσκεται ανάμεσα στους καλεσμένους. Και πρέπει η ίδια να ανοίξει τα προικιά της να τα τακτοποιήσει και να φυλάξει το κάθε πράγμα στη θέση του.

Στο στρώσιμο του κρεβατιού καλούν και τους γονείς και συγγενείς της νύψης. Το παλιό χωριάτικο, νυφικό ή μη, κρεβάτι, για το οποίο γίνεται εδώ λόγος, αποτελούνταν από δυο καβαλέτα πάνω στα οποία απλώνονταν οι απαραίτητες τάβλες (= σανίδες). Ήταν δε δυσανάλογα ψηλό, σχεδόν ένα μέτρο, μαζί με τα στρώματα. Ολόγυρα καλυπτόταν με μια μακρόστενη οθόνη, το γύρο, που ήταν σχεδόν πάντα κεντημένος και στολισμένος με μέρλο (= δαντέλα) στην ούγια για να καλύπτεται το κενό και να αποφεύγεται η ασκήμια. Όταν, λοιπόν, το στρώνουν πάνω στο ένα ή στα δυο στρώματα, γιομάτα με μαλλιά, ρίχνουν πρώτα δυο ωραιότατα σεντόνια, τα καλύτερα μαξιλάρια, που πήρε, και ένα σκέπασμα απ’ τα ομορφότερα της προίκας της. Κι ευθύς αμέσως οι συμπέθεροι πετάνε επάνω στο κρεβάτι χρήματα και εύχονται «καλορίζικα». Ύστερα αρπάζουν ένα αγοράκι με μάνα και πατέρα και το πετάνε να κυλιστεί στο κρεβάτι, για να κάμει –λένε- το αντρόγυνο αρσενικά παιδιά. Το παιδάκι αυτό μαζεύει και τα χρήματα, χάρισμά του.

Μέσα στο δωμάτιο του αντρόγυνου κατά τη διάρκεια του στρωσίματος είναι κρεμασμένο το νυφικό πουκάμισο, που το ‘χουν πια ξεκρεμάσει απ’ το καλάμι του (μπαϊράκι) και το ‘χουν τοποθετήσει τιμητικά σε περίβλεπτη θέση, «εις κοινήν θέαν των συγγενών και διαπίστωσιν της τιμιότητος της νύμφης».

Την Τρίτη, τελευταία μέρα του γάμου, το γλέντι και ο χορός έχουν πια ξεθυμάνει. Όλοι είναι κουρασμένοι και ετοιμάζονται να φύγουν για τα σπίτια τους. Στο τραπέζι της Τρίτης το λόγο έχει η νέα νοικοκυρά. Θα το στρώσει η ίδια με τα δικά της συγύρια, μεσάλια κ.λπ. και θα περιποιηθεί προσωπικά τους συγγενείς του αντρός της.
Την Τρίτη το απόγευμα συμπεθέρες ή συμπέθεροι του γαμπρού θα βγουν με κάνιστρα στο κεφάλι και θα μοιράσουν πίτα σ’ όλους εκείνους, που πιο πάνω αναφέραμε. Μοιράζουν από 2 ως 12 φελιά. Μόνον στους γονείς της νύφης στέλνουν περισσότερα: ως δυο ντουζίνες. Το βράδυ της Τρίτης δε στρώνουν τραπέζι. Αποχωρούν όλοι. Τέλειωσε πια ο γάμος, «και πάντα από χαρές»

Την πρώτη Κυριακή μετά το γάμο η νύφη κι ο γαμπρός, πάνε στην εκκλησία, συνοδευόμενοι και από τους στενούς συγγενείς τους. Η νύφη φοράει για τελευταία φορά τα νυφικά της, καθώς κι ο γαμπρός τα γαμπριάτικά του. Ως παντρεμένη δεν ξαναβάνει ούτε τσουμπέ, ούτε φέσι. Φοράει όμως τη σπαλέτα στο ανοιχτό μπροστά φουστάνι της. Στο τέλος της λειτουργίας ένας επίτροπος θα τους προσφέρει τα «φιόρια», ωραίες ανθοδέσμες με λουλούδια εποχικά του τόπου. Οι νιόπαντροι θα ρίξουν στο δίσκο χρήματα, για το καλό, θα φιλήσουν το Ευαγγέλιο και θα αποχωρήσουν.

Μετά την εκκλησία η νύφη κι ο γαμπρός επισκέπτονται τους γονείς της νύφης. Κάνουν έτσι την πρώτη επίσκεψή τους στο πατρικό της σπίτι. Είναι τα λεγόμενα ‘πιστρόφια, όπως το απαιτεί το έθιμο. Το μεσημέρι γευματίζουν εκεί. Και την επόμενη Κυριακή οι γονείς και τ’ αδέρφια της νύφης ανταποδίδουν την επίσκεψη. Την άλλη Κυριακή η νύφη επισκέπτεται πάλι τους γονείς της και φεύγοντας την κατευοδώνει η μάνα της και της δίνει ένα ζευγάρι κοτόπουλα, ένα σερνικό και ένα θηλυκό. Το φίλεμα αυτό είναι βέβαια συμβολικό.

Διαβάστε το Α΄ Μέρος: Ο Λευκαδίτικος Γάμος
Διαβάστε το Β΄ Μέρος: Τα προξενιά και το ληγατοχάρτι
Διαβάστε το Γ΄ Μέρος: Οι Αρραβώνες
Διαβάστε το Δ΄ Μέρος: Το πλύσιμο των μαλλιών
Διαβάστε το Ε΄ Μέρος: Τα προζύμια
Διαβάστε το Ζ΄ Μέρος: Τα καρφώματα και τα κρεβάτια
Διαβάστε το H΄Μέρος: Τα Στέφανα
Διαβάστε το Θ΄Μέρος: Η Τάβλα

* «Ο Λευκαδίτικος Γάμος»: Πανταζή Κοντομίχη, Εκδόσεις Γρηγόρη. Αθήνα 1999. ISBN: 960-333-209-7