HomeΕΛΙΞΗΡΙΑ ΜΝΗΜΗΣΜεγάλες μορφές της παιδείας στη Λευκάδα

Μεγάλες μορφές της παιδείας στη Λευκάδα

Αθανάσιος Ψαλίδας – Της Ουρανίας Σολδάτου

Η Λευκάδα ευτύχησε να διδάξουν στα σχολεία της σπουδαίες προσωπικότητες παγκόσμιας εμβέλειας. Η πρώτη λαμπρή προσωπικότητα είναι ο Αθανάσιος Ψαλίδας, ο πρώτος διευθυντής του Δευτερεύοντος Σχολείου Λευκάδος, που η φήμη του ξεπερνά τα σύνορα της χώρας του και τον θαυμάζουν φίλοι αλλά και εχθροί, που έχει επαφές με τον Κοραή, τον Λόρδο Βύρωνα, τον Πουκεβίλ.

2

Ο Αθανάσιος ψαλίδας είναι λόγιος, συγγραφέας και δάσκαλος. Είναι όχι απλός δάσκαλος, αλλά Δάσκαλος του Γένους, πρωτεργάτης του Διαφωτισμού στην Ελλάδα.

«Ο Ψαλίδας δεν είναι μόνον πολυμαθής, αλλά και δεινός και γλαφυρός του λόγου χειριστής. Μετ’ αφαντάστου ευκολίας λαλεί απταίστως την αρχαίαν και την νεωτέραν ελληνικήν γλώσσαν, την ιταλικήν, γαλλικήν, γερμανικήν και ρωσικήν. Αγορεύει με ζωηρότητα και δύναμιν μεγάλην επί παντός θέματος τέχνης, επιστήμης, φιλολογίας, και ιδία περί της ευκλεούς πατρίδος του Ελλάδος.» περιηγητής Holand.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο Αθανάσιος Ψαλίδας γεννήθηκε στα Γιάννενα το 1767 από ευκατάστατους εμπόρους γονείς. Σπούδασε στη Σχολή των Μπαλάνων στα Γιάννενα. Σε ηλικία δεκαοκτώ ετών (1785) ταξιδεύει στη Ρωσία, κοντά στ’ αδέλφια του. Σπουδάζει στη Νίζνα και στην Πολτάβα της Ουκρανίας. Φοιτά για λίγο στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βιέννης, γρήγορα, όμως εγκαταλείπει την Ιατρική και σπουδάζει Φυσικές Επιστήμες και Φιλοσοφία. Συγγράφει έργα και δημοσιεύει μερικά από αυτά.

101

H ρωσοτουρκική συνθήκη του Ιάσιου (1792) διαψεύδει για μια ακόμα φορά τις ελπίδες των Ελλήνων και τις δικές του στην ομόδοξη δύναμη του βορρά και στο περίφημο Ελληνικό Σχέδιο της Μεγάλης Αικατερίνης.

Δεν δέχεται θέση καθηγητή της φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο της Πέστης. Το 1795 ο Α.Ψ. εμφανίζεται εντελώς ευθυγραμμισμένος με τις αρχές του Διαφωτισμού Είναι αποφασισμένος να δουλέψει για τον φωτισμό του Γένους. Επιστρέφει στην πατρίδα, όπου για 25 ολόκληρα χρόνια διδάσκει στα Γιάννενα (1795-1820), και αναδεικνύεται ένας από τους πλέον δραστήριους εργάτες του ελληνικού Διαφωτισμού.Το 1801 με χορηγία του πλουσίου ομογενούς στη Ρωσία Ζώη Καπλάνη ιδρύει στα Γιάννενα την ομώνυμη Σχολή και την κάνει στα χρόνια της Τουρκοκρατίας το κέντρο της πνευματικής ζωής του Γένους. Τη Σχολή αυτή διευθύνει επί 19 έτη.

106

Ο Α.Ψ. εξοπλίζει την Καπλάνειο με αξιόλογη βιβλιοθήκη ανοιχτή στο ευρύ κοινό. Προσλαμβάνει εξειδικευμένο διδακτικό προσωπικό και εξασφαλίζει υποτροφίες στους καλύτερους μαθητές του. Εμπλουτίζει το πρόγραμμα της σχολής με μαθήματα φυσικών επιστημών, ιστορίας, γεωγραφίας, εμπορικών γνώσεων, ξένων γλωσσών. Επηρεασμένος από τη φιλοσοφία του Καντ, μεταφέρει τις νέες αυτές ιδέες στους μαθητές. Φέρνει από ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ειδικά όργανα, με τα οποία διδάσκει αστρονομία και κοσμογραφία, και εκτελεί πειράματα φυσικής και χημείας, προσελκύοντας το ενδιαφέρον ακόμη και εξωσχολικών θεατών. Τα μαθήματα αυτά παρακολουθεί και ο ίδιος ο Αλής και τα παιδιά του.

Συνδέεται με φιλία με τον μαθητή του και ιατρό στην αυλή του Αλή, Ιωάννη Βηλαρά, τον οποίο πείθει να γράψει βιβλίο Γραμματικής. “Η ρωμέϊκη γλώσσα” του Βηλαρά είναι αφιερωμένη στον Ψαλίδα.

Την εποχή που διδάσκει στα Ιωάννινα γίνεται ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της πόλης. Συμμετέχει σε δημογεροντίες, σε τοπικά δικαστήρια, και ακόμη και ο Αλή Πασάς τον αποστέλλει σε διπλωματικές αποστολές στην Ευρώπη εκ μέρους του.

Μέλος της Φιλικής Εταιρείας ο Α.Ψ, εγείρει υποψίες και όταν τα Σουλτανικά στρατεύματα αρχίζουν πολεμικές συγκρούσεις με τον Αλή (1820), καταφεύγει στο Τσεπέλοβο με τον φίλο του Ιωάννη Βηλαρά. Το 1822 περνάει στην Κέρκυρα, όπου, κρυφά από την αγγλική διοίκηση, στρατολογεί και εξοπλίζει με δικές του δαπάνες Σουλιώτες και Χιμαριώτες πρόσφυγες και τους προωθεί στην επαναστατημένη Ελλάδα.

clip_image001Αλληλογραφεί επίσης με τα φιλελληνικά κομιτάτα του εξωτερικού και στέλνει αλλεπάλληλα υπομνήματα στον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, στα οποία τονίζει την ανάγκη να επεκταθεί η Επανάσταση στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία, για να μη μείνουν οι περιοχές αυτές έξω από τα σύνορα του εκκολαπτόμενου ελληνικού κράτους.
Το 1823 ιδρύεται η “Ιόνιος Ακαδημία”, το πρώτο ελληνικό Πανεπιστήμιο, στο οποίο διδάσκουν μαθητές του Ψαλίδα, όχι όμως ο ίδιος. Δεν του δίνεται η άδεια να διδάξει λόγω των προοδευτικών του απόψεων, της δράσης του και των αντιαγγλικών του αισθημάτων. Έτσι ανακηρύσσεται μόνο επίτιμος διδάκτορας. Τον αφήνουν επιδεικτικά έξω από το καθηγητικό προσωπικό της νεοσύστατης Ιονίου Ακαδημίας.

Ο Αθανάσιος Ψαλίδας στο Δευτερεύον Σχολείο Λευκάδος

Το 1828 η Λευκάδα έχει την τύχη ο σοφός αυτός άνδρας να διορίζεται διευθυντής στο Δευτερεύον Σχολείο που ιδρύεται, όταν με την υπ’ αριθμ. 16/31.5.1828 Πράξη του το Γ΄ Επτανησιακό Κοινοβούλιο αναδιοργανώνει τη Δημόσια Παιδεία στην Επτάνησο.

Έτσι, τη Δευτερεύουσα Εκπαίδευση στη Λευκάδα εγκαινιάζει ο Αθανάσιος Ψαλίδας ως πρώτος διευθυντής του νεοσύστατου Δευτερεύοντος σχολείου Λευκάδος.

Το σχολείο αυτό στη σφραγίδα του ονομάζεται ‘Λύκειο Λευκάδος’. Ο Α.Ψ. το ονομάζει στα ‘έγγραφά του και ‘Δευτερεύον Διδασκαλείο’. Ό ίδιος τιτλοφορείται και ‘Αρχιδιδάσκαλος’.Η παρουσία και η φήμη του Α. Ψ. το 1829 δίνει κύρος σ’ αυτό το σχολείο, ώστε το σχολείο και για τους μαθητές του και για το λαό της Λευκάδος δεν ήταν το ‘Δευτερευον Σχολείον’ Λευκάδος ή το Λύκειο Λευκάδος, αλλά η ‘Σχολή Ψαλίδα’.

107

Στη Λευκάδα φθάνει το Γενάρη του 1829 και ως τις 30-1-1829 έχουν γραφεί 125 μαθητές, που στις 6 Φλεβάρη είχαν γίνει 145. Η συρροή τόσων μαθητών οφείλεται στο κύρος και τη φήμη του Ψαλίδα.
Ανάμεσα στους μαθητές του Α.Ψ. περιλαμβάνονται ο Αρχιεπίσκοπος Γρηγ. Αραβανής, ο λόγιος Ανδρέας Βλαντής, πατέρας του ιστορικού, πολιτικοί και λόγιοι όπως ο Ιωάννης Νικ. Σταματέλος, ο Πέτρος Βρυώνης, ο Γερ. Σέρβος, ο Σπυρίδων Βαλαωρίτης, ο Άγγελος Καλκάνης, ο Σπυρίδων Ζαμπέλιος κ.ά.

Τα μαθήματα του σχολείου αρχίζουν στις 2 Φεβρουαρίου 1829 με πολύ πανηγυρικό τρόπο και με μεγάλη επισημότητα. Γίνεται δοξολογία στη Μητρόπολη με συμμετοχή του Αρχιεπισκόπου Λευκάδος και όλων των αρχών και επισήμων του τόπου. Ακολουθεί δεξίωση και ομιλίες στο σχολείο. Εκφωνούνται τρεις λόγοι, από τον Ύπαρχο και τον ιατρό Ψωμά στην ιταλική γλώσσα και από τον Διευθυντή στην ελληνική.

Το πρώτο διδακτικό προσωπικό του Λυκείου περιλαμβάνει, εκτός από το διευθυντή Αθανάσιο Ψαλίδα, το Σπυρίδονα Μανάρη, μαθηματικό, τον Κ. Τζίατζο, φιλόλογο, τον Ι. Σολαίρ της Ιταλικής φιλολογίας και τον Νικόλαο Γκούστη της Αγγλικής. Ο Α.Ψ. διδάσκει Ελληνικά, Φιλοσοφία, Γενική Ιστορία, Κατήχηση, Γεωγραφία και Γενική Ιστορία με δική του πρωτοβουλία.

Μία από τις πρώτες έγνοιες του Α.Ψ.ήταν να φροντίσει να συγκροτήσει μια βιβλιοθήκη για το σχολείο συγκεντρώνοντας παλιότερα ‘δημόσια βιβλία’ σκορπισμένα εδώ κι εκεί’. Γράφει: ‘Τα δημόσια διασκορπισμένα βιβλία τήδε κακείσε άρχισα να τα σιάζω και αφ’ ού σιαχθούν όλα θα τα καταγράψω για να γίνη μια βιβλιοθήκη του σχολείου δημοσία και επωφελής και τα βιβλία να μη χαθούν’.

Ο Α.Ψ. δεν παύει σε όλα του τα έγγραφα να ζητάει από την προϊσταμένη του αρχή βιβλία, τόσο για τους μαθητές διδακτικά, όσο και για τη βιβλιοθήκη. Στο τέλος της 4ης αναφοράς του (3 Μαρτίου 1829) ύστερ’ από άλλα αιτήματά του προσθέτει: ‘προ πάντων βιβλία’. Τα διδακτικά βιβλία για να εισαχθούν έπρεπε πρώτα να ελεγχθούν από τους καθηγητές της Θεολογικής Σχολής της Ιονίου Ακαδημίας και κατόπιν να τύχουν σχετικής άδειας από τον Έξαρχο του Ιονίου Κράτους. Τα βιβλία τυπώνονταν στην τυπογραφία της Κυβερνήσεως.

Το τέλος

τελος
Στις 6 Ιουλίου 1829 με την 9η αναφορά του ο Αθανάσιος Ψαλίδας ζητεί από την ‘Έκλαμπρον Γενικήν Επιτροπήν’ να δώσει άδεια τόσο σ’ αυτόν όσο και στον Σολαίρ για να πάνε για λίγες μέρες τον Αύγουστο στην Κέρκυρα. Τίποτα δεν προοιωνίζει το κακό που σε λίγο θα συμβεί.

Ο σπουδαίος Δάσκαλος, ο ρήτωρ, ο διαφωτιστής, ο ένθερμος πατριώτης πεθαίνει στις 20 Ιουλίου 1829, ξαφνικά, ενώ ζητούσε άδεια να πάει στην Κέρκυρα και χωρίς ποτέ να παραπονεθεί για κάποια αδιαθεσία του. Η ληξιαρχική πράξη του θανάτου του δεν διαφωτίζει στο ζήτημα της αρρώστιας, γιατί εκεί σημειώνεται απλώς ‘θάνατος φυσικός’. Ο σοφός δάσκαλος κηδεύεται στη Λευκάδα με τιμές και ενταφιάζεται στο ναό του Αγίου Μηνά, από τους μεγαλύτερους και αριστοκρατικότερους ναούς της πόλης. Ο γερουσιαστής Λευκάδος Πετριτσόπουλος πρότεινε στην Ιόνιο Γερουσία (Κυβέρνηση Επτανήσου)να δοθεί στη χήρα Ψαλίδα σύνταξη, πράγμα που απηχεί σεβασμό και χρέος όλης της Λευκάδος προς τον νεκρό δάσκαλο.Τον Α.Ψ. διαδέχτηκε στη διεύθυνση του σχολείου ο Ιωάννης Σολαίρ, καθηγητής της Λατινικής και Ιταλικής Φιλολογίας.

Αντί επιλόγου

Γράφει ο A. Ανδρέου για τον σπουδαίο σοφό δάσκαλο, συγγραφέα, διαφωτιστή και θερμό πατριώτη: ‘Ο εξ’ Ηπείρου ορμώμενος και εις Ηπειρον κυρίως δράσας Αθανάσιος Ψαλίδας, Διδάσκαλος του ΄Εθνους και Διαφωτιστής του Νεοελληνισμού, πύργωσε το πνεύμα, πυραμίδωσε τον Ελληνισμό και μετεώρισε τα δίκαια, τα όνειρα και τις θεμιτές επιδιώξεις της πατρίδας, χαλυβδώνοντας τους ΄Ελληνες, για τους οποίους σημείωνε ότι: «Η φύση τοποθέτησε τους ΄Ελληνες στην υψηλότερη βαθμίδα και μετά τους ΄Ελληνες έβαλε τους Αγγέλους»!

Τα στοιχεία αντλήθηκαν από:
El. wikipedia
Akademic Dictioneries end Encyclopedias
Π. Γ. Ροντογιάννη, Η εκπαίδευση στη Λευκάδα
Αυγερινός Ανδρέου, Αθανάσιος Ψαλίδας,

Προηγουμενο αρθρο
Κάβαλος: Ένα από τα ωραιότερα χωριά της Λευκάδας
Επομενο αρθρο
Απόψε η γιορτή ψαριού στη Λυγιά

1 Σχόλιο

  1. μακης μελας
    7 Σεπτεμβρίου 2014 at 17:16 — Απάντηση

    Κα Σολδατου διαβασα την αναρτηση σας κι εχω την αποψη ότι ο Αρχιεπισκοπος Λευκάδας Γρηγοριος Αραβάνης δεν υπηρξε μαθητης του Αθ Ψαλιδα στο συντομο διαστημα των λιγων μηνων, [ δηλαδή από 1η Ιανουαριου 1829 ως το θανατο του 20 ιουλιου 1829 ], διαστημα που υπηρξε αρχιδασκαλος και διευθυντης στο δευτερεύον σχολειο της πολης με μισθο 60 δίστηλα το μηνα.

    Ότι υπηρξε μαθητης του Ψαλιδα το εγραψε ο ιδιος ο Αρχιεπισκοπος Γρηγοριος Αραβάνης σ ένα αμφιβολης αξιας αυτοβιογραφικο κειμενο που βρηκε και χρησιμοποιησε ο πρ Γερασιμος Ζαμπελης. με αναφορα στη μονη του αη Γιαννη στο Λιβαδι της Καρυας κλπ [ Ιστορια της εκκλησιας της Λευκάδος τομος β σελ178 ]. Ισως υπηρξε ακροατης των παραδοσεων και όταν εγραφε το κειμενο …..δεν ειχε δυνατη μνημη, για να μην είμαι απολυτος. Στην εργασια του κ Τσερε για τη μεση εκπαιδευση στη Λευκαδα, δεν εμφανίζεται στο δικο μου CD ROM ο Αρχιεπισκοπος που τοτε [ το 1829 ] ηταν 37 ετων καθως “Εγεννηθην..το ετος 1792 ” [ο π σελ178 ] γραφει ο ιδιος. Αν υπαρχουν αλλα στοιχεια που αγνοω παρακαλω να δουν το φως της δημοσιοτητας…

    Ευχαριστω 7 σεπτ 2014 Μακης Μελας

Γράψτε το σχόλιό σας

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.