Οι δάσκαλοι, οι παπάδες και οι ψάλτες στην παλιά Λευκάδα – αφήγηση Βούλης Βρεττός…

Απόσπασμα προφορικής αφήγησης του Βούλη Βρεττού σε ραδιοφωνική εκπομπή του Studio Lefkatas – Μεγάλη Δευτέρα, 8 Απριλίου 1996. Στην εκπομπή συμμετείχαν η Γεωργία Χαμοσφακίδη και ο Νιόνιος Ράπτης.
Η απομαγνητοφώνηση έγινε από τον Αρχιμανδρίτη πατέρα Ιωαννίκιο Ζαμπέλη.

(…) με συγχωρείτε που τα λέω τόσο απλά, τόσο πρόχειρα, διότι όπως ξέρετε εγώ δεν τα ‘χω γραμμένα, απλώς έχω κάποιες μικροσημειώσεις και τα λέω όπως μο ‘ρχονται… για να μη μας παρεξηγήσει και κανένας δηλαδή, ούτε για συντακτικό ούτε τίποτα.

Βούλης Βρεττός:
Πήγαινα στο δημοτικό, εκεί που σήμερα είναι το πάρκο, ο παλιός «Μαρκάς» ο λεγόμενος. Το μεγάλο το σκολειό που ‘χε φκιάσει ο Τσαρλαμπάς και το γκρεμίσανε μετά, πως είχε χαλάσει. Ήρτε ο Υπουργός της Χούντας… ο Κοτσέλης. Αυτός έστειλε και το γκρεμίσανε τότε κάποιους μηχανικούς. Εκεί, βέβαια, ήτανε ο κόσμος συνεργάσιμος. Είχανε παρέες. Εχαθήκανε μεταξύ τους και οι δάσκαλοι κι οι καθηγητές κι όλος ο κόσμος… Δεν έχουνε καμία επαφή. Ήτανε σαν αδέρφια μεταξύ τους. Οι δάσκαλοι, το τι γινόντανε… το τι καλαμπούρι εγινόντανε… Χαμός! Θυμώμαι εγώ τα διαλείμματα -μικρό παιδάκι… ήτανε οι δάσκαλοι μαζωμένοι εκεί και κάνανε δικές τους παρέες.

Γεωργία Χαμοσφακίδη:
Τα θυμάμαι εγώ αυτά τα πράγματα. Συζητάμε για δεκαετίες του ’30, του ’40, του ’50 κτλ. που χαθήκανε. Ενδεικτικά, αναφέρω: Την αείμνηστη κι αξέχαστη προεξάρχουσα, την κυρία Χρυσή τη Μεσσήνη -ανύπαντρη μια ζωή- η οποία ήτανε πρώτη σ’ όλες τις κοινωνικές, τις κοσμικές, -και στα κοινά- εκδηλώσεις. Και είναι νομίζω και σε μια φωτογραφία στη Φανερωμένη μεγάλη, που έχουνε εκεί που δέχονται τις επισκέψεις. Η δασκάλα η Χρυσούλα… -υπέγραφε Χρυσούλα… την είχα κι εγώ διευθύντρια στο 1ο Δημοτικό Σχολείο. (…) Ήταν εξαιρετική γυναίκα. Επίσης ήτανε η Γώγω η Ματαράγκα, η Ευγενία η Πομόνη, η κυρία Ελένη η Διγενή –η μάνα της Αλίκης του Κόγκα του Σπύρου-. Ήτανε η Ελπίδα του Φίλιου. Η Βασιλική του Γκίλλη. Η Όλγα του Αλμπάνη του Κακλαμάνη. Η Κατίνα η Ρεκατσίνα. Η Ελπίδα η Λαυραίου του Πατσά, του Νιόνιου η γυναίκα. Ο Πάνος ο Ροντογιάννης ή Καρπέτας –ο πατέρας των Ροντογιανναίων των γιατρών. Ο Μήτσος ο Μαλακάσης ο Γιώβης –μεγάλη πλάκα! Τον είχα δάσκαλο. Ο Τιμολέοντας ο Μεσσήνης ή Μολιός. Ο Μολιός εχρημάτισε και ψάλτης χρόνια, ο κυρ Χαράλαμπος ο Κουνιάκης. Ο Κώστας ο Λάζαρης. Ο Λιβιτσάνος ο Κώστας και η γυναίκα του, η Μαρία η Λιβιτσάνου –του Πανοθώμου, η αδερφή του Νίκου. Η Χρυσούλα του Μικρώνη –η γυναίκα του Περδικάρη του Μπάμπη, η οποία ήτανε πολλά χρόνια δασκάλα στο Φρύνι και τελικά ήρτε και στη Λευκάδα. Κι έχουνε και πολλά ανέκδοτα. Κι αργότερα ήτανε η Πόπη του Λαλαφράγκου. Ήτανε η Ανθούλα του Κόμη, του Θεμελή. Ήτανε ο Χρήστος ο Παξινός, ο Γιάννης ο Σταθάτος ή Γαντζαίος, που ήτανε χρόνια πολλά στην Κατούνα, ήρτε κι ένα μικρό φεγγάρι στη Λευκάδα. Ο Στάθης ο Δευτεραίος. Επίσης ο Μπόνης ο Μικρώνης (Επαμεινώντας, δηλαδή Μπόνης) και ένα διάστημα ήτανε και η Τούλα η Κρητικού, του Μουτρούκαλη η γυναίκα. Στην Κατούνα… και μετά ήρτε νομίζω ένα μικρό διάστημα, αλλά η Κατούνα, η Λευκάδα και οι Καρυώτες, Φρύνι, Απόλπαινα και Τσουκαλάδες ήτανε σαν και να ‘τανε ένα, ενιαίο συγκρότημα. Και πρώτος και καλύτερος παλιότερα ήταν ο παπα-Ματαράγκας. Δάσκαλος και αυτός. Και παπάς και δάσκαλος.

Βούλης Βρεττός:

Πριν πάμε όμως στη Μεγάλη Εβδομάδα θα πρέπει να πούμε κάτι για τους παλιούς ψάλτες και τους παλιούς παπάδες της Λευκάδος;
Είμαι υποχρεωμένος, να τιμήσομε τους παλιούς παπάδες, τους παλιούς ψάλτες και, όπως είπα προηγουμένως, είναι και ένα μνημόσυνο που γίνεται αυτές τις μέρες και ένα τρισάγιο σ’ όλον αυτό τον κόσμο που δεν υπάρχει.

Απ’ ό,τι θυμάμαι και εγώ και απ’ ότι μου έχουνε πει. Οι παπάδες της πόλεως, Φρυνιού και Φανερωμένης είναι αυτοί, οι οποίοι υπήρχανε στην περιοχή,  από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα μέχρι ας πούμε τα 60 – 70 χρόνια του αιώνα μας.  Τα 2/3 του αιώνα μας.

Στο Μητροπολιτικό Ναό της Λευκάδος. Ο αξέχαστος Αρχιμανδρίτης ο Ιωαννίκιος Σβορώνος, ο καλούμενος «παπα-Ρόλος», με το θαυμάσιο παράστημα και ύφος και προπάντων με την αθάνατη, τη μοναδική στον αιώνα μας, βροντερή και μοναδική φωνή του, που ξεσήκωνε τα πλήθη και ξάφνιασε το βασιλιά Γεώργιο τον Β’ όταν ήρθε στη Λευκάδα το 1935 μετά την εξορία του. Και έγινε η δοξολογία και έψαλε ο παπα-Ιωαννίκιος Σβορώνος ή παπα-Ρόλος, έμεινε άναυδος ο Βασιλιάς και φεύγοντας του έστειλε μεγάλα δώρα: Μια στολή βαθιά μπλε, την οποία θυμάμαι, ολόχρυση, σε Βελούδο. Του έστειλε το Σταυρό μπροστά. Του έστειλε τη ράβδο. –Έστειλε ένα Ευαγγέλιο, και έστειλε και -κατά πληροφορίες και έναν πολυέλαιο.  Ήταν ένας περίφημος άνθρωπος, ο οποίος θα μείνει στην ιστορία. Δυστυχώς όμως την εποχή εκείνη δεν υπήρχανε ούτε μαγνητόφωνα ούτε τίποτα να μείνει εκείνη η φωνή, η αξέχαστη φωνή.

Στη συνέχεια υπηρετήσανε στη Μητρόπολη ο αείμνηστος παπα-Κώστας ο Κακαβούλης, ο πρωτοσύγκελος και στη συνέχεια ο γιός του ο Νίκος ο Κακαβούλης, που θα τον εθυμόσαστε όλοι οι Λευκαδίτες που ήτανε ο γραμματέας της Ιεράς Μητρόπολης και γενικά ήτανε η ψυχή της Μητρόπολης και έκαμε έργα πολλά στην Λευκάδα, στον τομέα της Ιεράς Μητρόπολης, και στις κατασκηνώσεις, στο γηροκομείο εβοήθησε πολύ, στο μαθητικό Εκκλησιαστικό Οικοτροφείο, στα σπίτια, το μέγαρο αυτό το μητροπολιτικό οίκημα, το οποίο υπάρχει και παντού ήτανε η ψυχή, η πνοή της Μητρόπολης ο παπα-Νίκος ο Κακαβούλης. Δυστυχώς επέθανε και αυτός πολύ νέος από την επάρατο νόσο, όπως και πολύ κόσμος που πήγε χαμένος και πόσοι θα πάνε…

Στη συνέχεια έρχομαι στον Αη-Μηνά. Στον Αη-Μηνά ήτανε ο Αρχιμανδρίτης ο Θεοφάνης ο Κατωπόδης ή «παπα-Αντζουλής» ο σχολάρχης. Διότι τότε υπήρχε σχολαρχείο στη Λευκάδα. Αυτός με βάφτισε κιόλας εμένανε. Ήτανε σχολαρχείο στη Λευκάδα και ήτανε διευθυντής του, γι’ αυτό λεγόντανε και παπα-Σχολάρχης, «παπα-Αντζουλής» με τ’ όνομα. Ήτανε κι αυτός πολύ Βενιτζελικός και έχει πολλά ανέκδοτα ο παπα-Αντζουλής. Είχε βάλει μια εποχή  -τότε οι δεσποτάδες εψηφιζόντανε από τους παπάδες- και ήτανε τοπικός, γι’ αυτό έμενε και το ανέκδοτο ότι «η νύχτα βγάνει Επίσκοπο και το πρωί Δεσπότη» και μεσολαβήσανε οι Βαλαυριζαίοι κλπ και βγήκε άλλος, ένας Γρηγόριος.  Ητανε διαμάχες μεγάλες ποιος θα βγει Δεσπότης και μεσολαβούσανε οι πολιτικοί μεσ’ τους παπάδες μεσ’ τη νύχτα, γι’ αυτό ελέγανε «η νύχτα βγάνει Επίσκοπο και το πρωί Δεσπότη».

Ο παπα-Αντζουλής ήτανε σχολάρχης. Είχε και το χιούμορ του, τα είχε όλα… Όταν εβαφτίζανε λοιπόν την αδερφή μου -ήτανε τότε που ήρθε ο βασιλιάς Γεώργιος στη Λευκάδα. Ο πατέρας μου ήτανε Βενιζελικότατος,  όλη η οικογένεια…  Ο παπα-Αντζουλής σαν βενιτζελικός ήρτε να βαφτίσει την αδελφή μου,  η οποία εβαφτίστηκε σε μεγαλύτερη ηλικία.Τα βαφτίσα εγινόντανε στα σπίτια.   Τότε τα βαφτίζανε και μεγάλα τα παιδιά. Την είχε βαφτίσει ένας Γεωργούσης, ο οποίος ήτανε επιθεωρητής οικονομικών (;) στη Λευκάδα και ήτανε σφόδρα βασιλόφρονας, ήτανε όμως πολύ φίλος του πατέρα μου. Η διαμάχη γινόντανε μεταξύ του πατέρα μου και του Γεωργούση για το θέμα της κουμπαριάς, του βαφτισιού, πώς θα την βγάλουνε. Του ‘πε ο Γεωργούσης ότι  θα ‘δινε τ’ όνομα της γιαγιάς. Όταν όμως εγινόντανε το μυστήριο «και το όνομα της δούλης αυτού;» -εμίλαγε και με τη μύτη -«και το όνομα της δούλης αυτού;» -έλεγε ο Αντζουλής ο παπάς. «Βασιλεία» λέει ο νονός. «Βασιλεία;» κάνει αυτός. «Και τ’ όνομα της δούλης αυτού;», «Βασιλεία» πάλι. «Μήπως Βασιλική;», «Όχι Βασιλεία» του λέει ο νουνός, επιμένει. Ξανά «Και τ’ όνομα της δούλης αυτού Βασιλεία» (ξεψυχισμένα) λέει ο παπα-Αντζουλής. Και έγινε η βάφτιση και τελείωσε.

Μετά από τον παπα-Αντζουλή ήτανε ο Σπυρίδων Βερύκιος ή «παπα-Χούτας» στον Αη-Μηνά.
Στον Ιερό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα -γιατί ήτανε και ενοριακός ναός- ήτανε ο παπα-Θωμάς ο Κονιδάρης ή Πατσάς, ο οποίος πριν χειροτονηθεί ήτανε και χοροδιδάσκαλος αυτός.

Στον Ιερό Ναό του Παντοκράτωρα –και αυτός υπήρξε μια εποχή παρ’ ότι ήτανε κτητορικός των Βαλαωριταίων, των Σταυραίων, Σερβαίων κτλ και παραμένει μέχρι σήμερα -ήτανε ο παπα-Γερμανός.
Στον Ιερό Ναό της Παναγίας των Εισοδίων ήτανε ο παπα-Γράψας.
Στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου ο παπα-Βουκελάτος, ο παπα-Ρουπακιώτης και ο παπα-Δημοσθένης ο Παπακωστόπουλος, ο οποίος είναι εν ζωή, βέβαια, ο άνθρωπος και υπηρετεί στην Αθήνα.

Στον Ιερό Ναό της Αγίας Παρασκευής ήτανε ο παπα-Δημήτρης ο Θωματζίδης ή «παπα-Πρόσφυγας». Ο οποίος και αυτός έχει ανέκδοτα. Ήτανε και αυτός βενιτζελικός. Και το 1935, όταν έγινε η απόπειρα εναντίον του Βενιτζέλου εδιαδόθηκε στην Λευκάδα ότι σκοτώθηκε ο Βενιτζέλος. Λοιπόν, όλοι οι βασιλόφρονες επηγαίνανε και χτυπάγανε τις καμπάνες, μεταξύ των οποίων -είχε ένα ωραίο καμπαναριό- η Αγία Παρασκευή, το οποίο γκρεμίστηκε με τον μεγάλο σεισμό του 1948. Εχτυπήσανε και της Αγίας Παρασκευής. Ο παπα-Πρόσφυγας εβγήκε όξου και τους έπιασε με την μαγκούρα και τους κυνήγαγε από πίσω να τους σκοτώσει, που χτυπήσανε τις καμπάνες γι’ αυτή τη δουλειά.

Και όταν ήρθανε οι Εβραίοι με τους Γερμανούς στη Λευκάδα και τους είχανε σε στρατόπεδα κλεισμένους κάτου στην παραλία -το θυμάμαι και εγώ αυτό, το έζησα- ήτανε και ο κόσμος -η περιέργεια- εκεί. Μεταξύ των οποίων ο παπα-Πρόσφυγας. Και ένας Εβραίος ζήτησε τσιγάρο. Και έβγαλε ο παπάς και του έδωσε όλο το πακέτο. Παρ’ ότι ήτανε χριστιανός παπάς και δεν ήτανε Εβραίος. Εκείνη τη στιγμή επιτόπου μπροστά απ’ τον παπά, με μια πιστολιά εσκοτώσανε τον Εβραίο! Και όπου φύγει, επήρανε τον παπά και κατόρθωσαν και τον εφυγαδεύσανε για να γλυτώσει.

Τώρα στον Ιερό Ναό της Παναγίας των Ξένων. Ήτανε ο παπα-Χαράλαμπος Κότσιφας. Ο παπα-Φίλιππος ο Περδικάρης, που ήτανε και δάσκαλος, ο πατέρας των καθηγητών των Περδικαραίων του Μπάμπη και του μακαρίτη του Ξενοφώντα. Και τελευταία ήτανε και ο παπα-Δανιήλ ο Πλαγιώτης, ο οποίος τώρα υπηρετεί κάπου στην Χαλκιδική. Ο οποίος ήτανε πολύ καλλίφωνος, μια υπέροχη φωνή, η οποία πολύ σύντομα του χάθηκε διότι έπαθε εμφύσημα, κάτι τέτοιο, κι έχασε τη φωνή του, την υπέροχη αυτή φωνή.

Στον Ιερό Ναό των Αγίων Αναργύρων ήτανε ο Αρχιμανδρίτης ο Νικόλαος Ματαράγκας, που ήτανε και παλιά δάσκαλος. Ο οποίος ήτανε ένας άνθρωπος πολύ μορφωμένος, έκανε και διαλέξεις στη Λευκάδα. Ήτανε κοινωνικός. Ήτανε και χιουμορίστας πολύ ο παπα-Ματαράγκας.

Στους Ιερούς Ναούς συγχρόνως του Αγίου Χαραλάμπους, Αγίου Γεωργίου συγχρόνως ήτανε ο παπα-Γιώργος ο Σαββέρης, που μετά επήγε στην Αθήνα κι έκαμε ένα διάστημα στην Αγία Παρασκευή.
Επίσης, υπήρξε και ένας άλλος παπάς, ο παπα-Ανατόλιος ο οποίος ιερούργησε -ήταν Εφημέριος- στον Ιερό Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα ένα διάστημα και στον Ιερό Ναό της Παναγίας των Εισοδίων.

Εκτός όμως απ’ αυτούς τους παπάδες, υπήρχανε και στο Φρύνι, που θεωρείται ένα με τη Λευκάδα, υπηρέτησε ο παπα-Γιάννης ο Κόγκας και ο παπα-Παρθένιος. Εκεί ήτανε η ενορία των Αγίων Αποστόλων και Αγίου Χαραλάμπους.

Τώρα στην Ιερά Μονή της Φανερωμένης. Ήτανε ο Ηγούμενος Παρθένιος Καραβίας απ’ το Αθάνι. Ο Ηγούμενος Θεοφάνης ο Βλάχος απ’ την Αθάνι. Ο Ηγούμενος Αρχιμανδρίτης Γαβριήλ Ρομποτής απ’ τ’ Αθάνι, ο οποίος έκαμε πολλές δεκαετίες και έχει δέσει τ’ όνομα του με πολλούς Λευκαδίτες, που τον εθυμούνται πολύ έντονα.

Ήτανε ο παπα-Θεοδόσιος Γεωργάκης ή «παπα-Μακατσώλης» όπως τον λέγανε, από το Πινακοχώρι. Ήτανε ο παπα-Γιάννης ένα διάστημα και μετά αρχίσανε εκ’ περιτροπής και πηγαίνανε κάθε βδομάδα, κάθε 10 μέρες… τους κανόνιζε ο Δεσπότης, ένας-ένας Εφημέριος για να μη μείνει το Μοναστήρι μοναχό του έως ότου σήμερα εχειροτονήθηκε τελευταία ο σημερινός  Ηγούμενος ο Αρχιμανδρίτης ο Νικηφόρος Ασπρογέρακας, ο οποίος έδωσε νέα ζωή, νέα πνοή…  Ελπίζομε να πάει μπροστά το μοναστήρι και να δει καλύτερες μέρες, γιατί είναι όχι η πολιούχος, αλλά η προστάτιδα της νήσου, των απανταχού Λευκαδίων, η Φανερωμένη.

Και με την ευκαιρία αυτήν έχουμε την υποχρέωση να πούμε και δύο λόγια για το ποιοι ήτανε οι ψάλτες, γιατί αξίζει τον κόπο να μνημονεύσουμε και αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι παίξανε κάποιο ρόλο, δεν ζούνε σήμερα –ελάχιστους θα πω απ’ αυτούς, τους πιο παλιούς, δεν θα αναφερθώ στους σημερινούς.
Ήτανε: Ο αξέχαστος, ο καλλίφωνος και τεχνίτης της φωνής ο Ηλίας ο Γουριώτης, στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου ξεσήκωνε τα πλήθη. Τώρα στη θέση αυτήνη ψέλνει ο Νιόνιος ο Ράφτης. Όταν γινόντανε το τροπάριο της Κασσιανής έτρεχε όλος ο κόσμος στον Αη-Νικόλα για να ακούσει τον Λία τον Γουριώτη.

Ο Θοδωρής ο Θεμελής ή «Μπορμπόλης» (;) όπως τον ελέγανε. Ο Αποστόλης ο Κόγκας, γιός του παπα-Κόγκα που ήτανε στο Φρύνι. Αυτός ήτανε σε διάφορους ναούς. Ο Πάνος ο Αργυρός, ο Τσοκολής. Ζει και σήμερα και κυρίως ήτανε ψάλτης του Αγίου Νικολάου. Ο Χρήστος ο Βανδώρος ο οποίος ήτανε στη Μητρόπολη. Ο Πάνος ο Βλάχος, ο οποίος έψαλε και στην Μητρόπολη και στον Αη Μηνά. Ο κυρ’ Αλέκος ο Μπουρσινός. Ο ωραίος αυτός τύπος της Λευκάδας που έψελνε στον Αη-Μηνά. Ο Μπαρμπά Κώστας ο Κατσινάς ή Ζακυνθινός, απ’ το Καλλιγόνι που έψελνε στους Αγίους Αναργύρους. Ο παπα-Σπύρος ο Γεράρδης στον Αη-Χαράλαμπο. Ο Μπαρμπα-Αποστόλης ο Μπρούμης, ο Ανυφαντής στην Αγία Παρασκευή. Ο μπαρμπα-Αναστάσης ο Πρόμπολος απ’ την Απόλπαινα νομίζω είναι. Ο Γιάννης ο Κοντοπρίας, που έψελνε στην Αγ. Παρασκευή και μετά έψελνε και στη Μητρόπολη. Ο μπαρμπα-Θωμάς ο Σκαλτσάς που έψελνε στην Αγία Παρασκευή και κάποιο φεγγάρι κι ο σορ-Νικολάκης ο Τσιρίμπασης. Ο Νίκος ο Καράμπαλης, ο αδερφός του Λάμπρου του Καράμπαλη. Ο αείμνηστος Νίκος είχε ωραία φωνή!

Ο Άγγελος ο Γαντζιάς, που ψέλνει ακόμα και σήμερα. Χρόνια πολλά ήτανε στην Αγία Παρασκευή. Ο Τάκης ο Γαντζιάς, ο οποίος ψέλνει και σήμερα στον Αη-Νικόλα στη θέση του Τσοκολή. Ο Πάνος ο Φατούρα ή Μαίας, ο οποίος ήτανε ψάλτης της Παναγίας των Ξένων κτλ χρόνια. Είναι παλιός ψάλτης και πρέπει να τον αναφέρω και συνεχίζει και σήμερα.
Ένας άλλος ήταν ο Άγγελος ο Παπανελόπουλος ή Άγγελος Παταλέας, που έψαλε κι αυτός σε διάφορους ναούς και διάφορες εκκλησίες. Ο μπαρμπα-Βαγγέλης ο Βεργίνης, ο σιδεράς, που έψαλε κι αυτός ένα διάστημα στον Αη-Μηνά.

Νιόνιος Ράπτης:
Αδέσποτος ψάλτης ήτανε ο Βασίλης ο Κόγκας ή Τσιγόν ο οποίος έψελνε όπου μπορούσε κι όπου τον δεχόντανε. Ψάλτης υπήρξε κι ο πατέρας του, ο μπαρμπα-Θοδωρής ο Κόγκας. Επίσης, σαν επίτροπος ισόβιος στην Αγία Παρασκευή έψελνε τακτικά ο Θοδωρής ο Μαυρομάτης, που διετέλεσε και δήμαρχος, ερασιτεχνικά ο άνθρωπος. Ο Τιμολέων ο Μεσσήνης, ο δάσκαλος ή «Μολιός», ο οποίος έψελνε ερασιτεχνικά κι αυτός.
Στη Μητρόπολη δεξιά, έψελνα κι εγώ 3-4 χρόνια. Παιδάκι 18 χρονών ήμουνα.
Ο Επαμεινώντας ο Κοντοπρίας, ο φιλόλογος – καθηγητής, που έψελνε κι αυτός.Προεξάρχων ερασιτέχνης ψάλτης, που είχε σχηματίσει και αξιόλογο κόρο στη Λευκάδα, που είχε μια θαυμάσια φωνή, που υπήρξε ψάλτης στη Μητρόπολη των Ιωαννίνων και υπήρξε φίλος του Σπυρίδωνα του Αρχιεπισκόπου και έψαλλε για πολλές δεκαετίες σε διάφορες εκκλησές -τελευταία στη Λευκάδα, όταν ήταν καθηγητής εδώ έψελνε στους Άγιους Αναργύρους.
Ήταν ο Γιάννης ο Παπαδάτος, ο οποίος είχε και σπουδαία φωνή και είχε και τέχνη στη φωνή του και είχε δημιουργήσει και χορωδία.

Επίσης, υπήρχανε και κάποιοι βοηθοί, που επαίξανε σπουδαίο ρόλο. Ένας απ’ αυτούς ήτανε ο Κώστας ο Παρίσης ή ο «Πάπιος». Ήτανε το μεγαλύτερο μπάσο της Λευκάδος όλων των εποχών. Όταν αυτός εκράταγε μπάσο, ετρίζανε τα τζάμια από την εκκλησά. Ετρίζανε πράγματι τα τζάμια.
Επίσης βοηθούσε και ο Σπύρος ο Μικρώνης, ο οποίος κι αυτός είχε μπάσα φωνή. Ήταν ο Γιώργος ο Μπατίστας και πολλοί άλλοι στις χορωδίες και ακολουθούσανε και συμπληρώνανε. Ο Σπύρος ο «Κορομηλαίος», ο Πάνος ο Μεσσήνης, ο «Μούρτας». Σήμερα είναι ο Φώντας ο Αθανίτης, είναι πάρα πολλοί… και ο Γεράσιμος ο Περδικάρης -σχωρεμένος κι αυτός. Πολλοί βοηθούσανε και βοηθάνε τις εκκλησές.

Σήμερα, βέβαια, υπάρχουνε κι άλλοι ψαλτάδες: Είναι ο Πάνος ο Ορφανός και ο Πάνος ο Καλυβιώτης. Είναι… Δεν θα τους θυμηθώ και όλους. Ας με συγχωρήσουνε. Αυτοίνοι είναι και καλοί ψάλτες, αυτοί που ‘ναι σήμερα, αλλά εγώ είπα ότι θ’ αναφερθώ πιο πολύ στους παλιούς, που δεν υπάρχουνε.

Εψάλλανε πολύ κι ο Θοδωρής ο Αραβανής της Ανθής, μαζί με τον Ευγένιο. Και ο Ντίνος ο Δρακάτος, ο Κοκκίνης κι αυτός στην Αγία Παρασκευή έπαιζε το ρόλο, έψελνε συνέχεια κι αυτός. Επίσης, ένα διάστημα έψελνε κι ο Πάλμος, ο πατέρας τ’ Άγγελου. Ο κυρ-Χαρίλαος ο Πάλμος, στον Αη-Σπυρίδωνα κτλ. ήτανε ακόλουθος.
Στο Φρύνι πάλε έψελνε ο Πάνος ο Κουνιάκης, ο δημοσιογράφος ή «Ανθρωπιστής» ο λεγόμενος, ο περίεργος αυτός τύπος και ο μπαρμπα-Δρόσης.