Οι πανσέδες της νότιας Λευκάδας και η ιστορία πίσω απ’ τα λουλούδια

Γράφει ο Παναγιώτης Σκληρός

Είναι γνωστό ότι την δεκαετία 1960 (1962 για την ακρίβεια) μια ομάδα  Ελβετών εθελοντών ήρθε στα χωριά πίσω απ’ το Όρος Σταυρωτά (Νικολή, Μανάση, Άγιοι Θεόδωροι, Ρουπακιάς, Άγιος Πέτρος κ.λ.π.) απεσταλμένη απ’ το παγκόσμιο συμβούλιο εκκλησιών.

Σκοπός ήταν να βοηθήσουν τον τοπικό πληθυσμό σε νέες καλλιέργειες, νέο τρόπο διαβίωσης, υγιεινής, διατήρησης τροφίμων κ.λπ.

Σ’ αυτή την ομάδα ήταν μέλος κι ο γνωστός και φίλος πολλών από εμάς Fritz Berger, ο Ρίκος που απαθανάτισε με την φωτογραφική του μηχανή εικόνες από την φύση αλλά κυρίως απ’ την καθημερινή ζωή των κατοίκων της νότιας κυρίως Λευκάδας. Μαζί με τον Ρίκο και τον αδελφό του είχαν έρθει η Ασπασία και η Ρουθ αλλά και ο (+)Janai Chofman που ήταν ο γεωπόνος της ομάδας. Ο Γιάννης για τους ντόπιους.

Γύρω πριν το 1970, μετά από προτροπή των Ελβετών της ομάδας και ιδίως του Janai, οι οποίοι είχαν αγαπήσει πολύ τους κατοίκους των χωριών αυτών και βίωναν τον μόχθο τους κάθε μέρα και διαπίστωναν την μεγάλη οικονομική τους στενότητα, επισκέφτηκε τα χωριά μια ομάδα από ένα οίκο σπόρων από την Ελβετία, της εταιρείας ROGGLI. Σκοπός ήταν να εξετάσουν την σύνθεση του εδάφους ώστε να διαπιστωθεί αν είναι κατάλληλα για την καλλιέργεια σπόρων πανσέδων και μαργαρίτας  με διάφορους χρωματισμούς  και με διαφορετικά ονόματα (hoehenfeuer—kander—alpengluehn—eiger- elite  κλπ, συνολικά δεκατρείς ποικιλίες.

Η ομάδα πέρασε από τις εκτάσεις που είχαν οικογένειες απ’ όλα τα χωριά της νότιας Λευκάδας αλλά κυρίως των χωριών Μανάση, Νικολή, Άγιος Πέτρος, Ρουπακιά, Αγ. Θόδωροι όπου διαπίστωσαν την καταλληλότητα των εδαφών κυρίως λόγω της σύνθεσης τους σε ασβεστολιθικά πετρώματα.

Κάλεσαν λοιπόν τον Κώστα Κατηφόρη (Μπαφέρο) απ τον Άγιο Πέτρο και τον εκπαίδευσαν για δυο χρόνια στην Ελβετία γύρω από τις αυστηρές προδιαγραφές των καλλιεργειών που ήθελε η εταιρεία και ουσιαστικά τον επέβαλε σαν αντιπρόσωπο της στους εδώ καλλιεργητές.

Η διαδικασία ήταν να σπέρνονται οι μάνες (τα φυτώρια) στα κτήματα των Κατηφοραίων, κυρίως του Μπάμπη, στη θέση Βασιλικός και μετά να μοιράζονται τα φυντάνια σε οικογένειες που είχαν διαλέξει οι Ελβετοί μετά από εκδήλωση ενδιαφέροντος των κατοίκων.

Η σπορά για τις μάνες ήταν ελεγχόμενη, τα φυντάνια επίσης ελεγχόμενα, η καλλιέργεια αυστηρή, οι αποστάσεις των φυτών στους 60 πόντους, τα φάρμακα και ζιζανιοκτόνα απόλυτα ελεγχόμενα, σε συνεργασία που είχε η εταιρεία και με την Διεύθυνση Γεωργίας της Νομαρχίας Λευκάδας. Όπως έμαθα ο φίλος μου ο Μπάμπης  Λάζαρης, γεωπόνος, (και άλλοι συνάδελφοι του βεβαίως), έφαγε πολλές μέρες, μήνες, χρόνια εκεί στα χωράφια των πίσω χωριών για να βοηθήσει και να στηρίξει αυτές τις καλλιέργειες προς όφελος των καλλιεργητών.

Οι Ελβετοί όριζαν πόσα στρέμματα και πόσα φυτά θα φύτευε η κάθε οικογένεια και προσδοκούσε τα ανάλογα κιλά σπόρων πανσέδων, μαργαρίτας και καλλωπιστικών λάχανων, αυτά κυρίως στην περιοχή Νικολή. Αυτά τα πολύχρωμα… λάχανα που βλέπουμε τα τελευταία χρόνια κι εδώ στην Ελλάδα να πωλούνται στα ανθοπωλεία αλλά και σπόρους για τα γνωστά… λαχανάκια Βρυξελλών. Αξίζει εδώ να σημειώσουμε αφήγηση του ίδιου του Ρίκου ότι οι Ελβετοί φρόντιζαν στην αρχή τα χωράφια με τους πανσέδες, γιατί οι ντόπιοι ήταν διστακτικοί. Μέχρι κι ένα τρακτέρ έφεραν για άροση που ήταν δωρεά της αγγλικής εκκλησιάς..

Τα  στρέμματα ανά οικογένεια ήταν ένα μέχρι δυο και τα φυτά από 1500-2000. Αρχές Οχτώβρη φύτευαν τα φυντάνια, Μάρτη έρχονταν οι Ελβετοί και αραίωναν τα φυτά ώστε να μένουν τα γερά και ανθοφόρα φυτά και τον Μάη γινόταν πολύχρωμος όλος ο κάμπος και χαιρόσουν να τον βλέπεις απ’ τα ψηλότερα μέρη, ολάνθιστο. Άλλο χωράφι κίτρινο, άλλο μωβ, άλλο παρδαλό, άλλο κάτασπρο κι έρχονταν κι απ’ τη Λευκάδα να δουν, να φωτογραφίσουν ή να πάρουν κάνα φυντάνι έτσι στα κρυφά για τη γλάστρα τους.

Τα κορίτσια έπαιρναν πόζες κοντά σ’ έναν πανσέ, άλλος ξάπλωνε δίπλα στ’ αυλάκι λουσμένος  στα χρώματα, άλλη έπιανε ή χάιδευε ένα λουλούδι. Σπάνιο θέαμα η πολυχρωμία στα λουλούδια τότε.  Τον Ιούνιο με Ιούλιο γινόταν η συγκομιδή των σπόρων που δεν ήταν τίποτα περισσότερο από 8-15 κιλά η κάθε οικογένεια. Η τιμή βέβαια ήταν γύρω στις 100.000 δραχμές το κιλό άρα 800.000 έως 1,5 εκατομμύριο δραχμές για κάθε οικογένεια ανάλογα με τα στρέμματα που επέτρεπαν οι Ελβετοί  να καλλιεργούνται. Ήταν μια σχετικά καλή απόδοση και οικονομική συμβολή στον οικογενειακό προϋπολογισμό αν υπολογίσουμε ότι ο μηνιαίος μισθός ενός δασκάλου π.χ. εκείνη την εποχή ήταν γύρω στις… 1800 δραχμές το μήνα.

Με αυτά τα χρήματα που αναλογικά δεν ήταν λίγα, έγιναν σπίτια, περιουσίες, τρακτέρ, αλλά και προίκες για να παντρευτούν τα κορίτσια του σπιτιού. Γέμιζαν οι τσέπες χάρτινα λεφτά(!), μεγάλωσαν τα μαγαζιά στον Αη Πέτρο (π.χ. το μαγαζί Ζαχαράτου),αλλά και τα καφενεία όπως του Μπελώνια και του Τριμπκούνη, με τους μεγάλους καθρέφτες. Επίσης, κατέβαιναν κάθε Κυριακή στη Βασιλική αλλά και στη Χώρα και ψώνιζαν, γέμιζαν το σπίτι τους τρόφιμα απ’ αυτά που δεν είχαν όπως, μπακαλιάρο, κοφίσια, ράγες, ξεροσαρδέλλες, κα’να ξερό χταπόδι για μεζέ, μακαρόνια, καφέ και ζάχαρη, λουκούμια, ούζο κ.λπ…

 Τα πανηγύρια είχαν πιένες και κράταγαν 2-3 μέρες, οι ζυγές αυξάνονταν και ομόρφαιναν με νέες τραγουδίστριες, τα καφενεία γέμιζαν, στήνονταν και τρανές τσόχες τράπουλας με… περιφερόμενους τζογαδόρους που έρχονταν στα πίσω χωριά για να παίξουν «με τους ματσωμένους χωριάτες», πολλές φορές συνεννοημένοι, να κερδίσουν με κάθε τρόπο!  Ήταν τότε που γινόταν τα αυτόφωρα με τα αποδεικτικά στοιχεία επ’ ώμου (τραπέζια-καρέκλες) κυριολεκτικά και τα λεφτά σε σακούλι υφαντό.

Υπήρχαν βέβαια και ατυχίες στην διαδικασία του αραιώματος από τους Ελβετούς όπως π.χ. να έχουν στίγματα τα άνθη και τότε ξεριζώνονταν όλα!! Επίσης όταν οι αγρότες κατάλαβαν αρκετά απ’ την καλλιέργεια έκαναν και καμιά πονηρία όπως π.χ. περισσότερο λίπασμα ή φάρμακα αλλά πλήρωναν τη νύφη γιατί στο αραίωμα οι Ελβετοί καταλάβαιναν τις αυθαίρετες επεμβάσεις και ξερίζωναν όλα τα φυτά επειδή είχαν δημιουργηθεί ήδη τερατογενέσεις φυτών που οι Ελβετοί δεν το αποδεχόταν. Μπορεί βέβαια να το έκαναν και για παραδειγματισμό. Σημασία έχει ότι ήταν όντως αυστηροί για να διατηρούν την ποιότητα των σπόρων. Και οι όποιοι πονηρούληδες την πάταγων γιατί πλήρωναν πιο πολλά για φάρμακα και λιπάσματα και στο τέλος τους έδιναν οι Ελβετοί τα φιόρο στο χέρι μόνο για το μαστραπά…

Καταγράφεται τότε και μια τραγική ατυχία στην περιοχή Αγίου Πέτρου. Από λάθος, ένα κουτί με παραθείο δόθηκε σαν άλλο προϊόν στον νεότατο Δ. Χ. ο οποίος  πέθανε και σκόρπισε πένθος στο χωριό αλλά και τρόμο για το πόσο επικίνδυνο ήταν αυτό αλλά και άλλα φάρμακα-σωστά φαρμάκια. Όλοι θυμόμαστε τις ταμπέλες πάνω σε φρουτόδεντρα να γράφουν «προσοχή παραθείο ή ραντισμένα με παραθείο» και δεν απλώναμε χέρι να πάρουμε ένα απίδι, ένα μήλο, κάτι τις… απ το φόβο!

Οι σπόροι λοιπόν μαζεύονταν, παραδίδονταν στον εκπρόσωπο της εταιρείας και πακεταρισμένοι στέλνονταν στην Ελβετία. Οι Ελβετοί έστελναν τα χρήματα σε λογαριασμό στην τράπεζα και ο καθένας έπαιρνε αυτά που αναλογούσε η παραγωγή του. Αυτή ήταν η διαδικασία παραγωγής και πληρωμής των σπόρων του πανσέ στον κάμπο της Βασιλικής.

Όμως το όμορφο παραμύθι τελείωσε εξ αιτίας (πάλι) της Κίνας. Έριξε σπόρους πάμφθηνους στην αγορά, όπως και η Ολλανδία κι έτσι οι Roggli βρήκαν τόσο μεγάλο ανταγωνισμό που μείωσαν σταδιακά την παραγωγή μέχρι που πούλησαν την εταιρεία, σταμάτησαν την παραγωγή στη Λευκάδα και τα εισοδήματα των αγροτών έπεσαν κατακόρυφα. Αυτό έγινε γύρω στο 1995-2000. Ήταν ένα οικονομικό σοκ για αρκετές οικογένειες στα χωριά που ακόμα αναπολούν τα χρώματα, τα χρήματα και την διαδικασία εκείνης της ενασχόλησης.

Φεύγουν βέβαια κι εκείνες οι γενιές και τώρα όλοι οι νεότεροι κοιτάζουν προς τα κάτω με «θέα θάλασσα», προς τον τουρισμό!  Οι παραδοσιακές καλλιέργειες λάδι, κρασί δεν συμφέρουν με τις εξευτελιστικές τιμές που υπάρχουν, κυρίως του λαδιού.

Σημείωση: Μπορεί στην παράθεση των παραπάνω να υπάρχουν λάθη και παραλείψεις και ζητώ συγγνώμη. Τα περισσότερα στοιχεία που δημοσιεύω  καθώς κι αρκετές φωτογραφίες μου τα έδωσε η Θ.Κ που την ευχαριστώ πολύ.

Παναγιώτης Σκληρός                           Νοέμβριος  2020