Παιχνίδια και… Παιγνίδια – Η Σαΐτα

Γράφει ο Νίκος Βαγενάς

Πρόκειτο για υποκατάστατο του (χαρτ)αητού, δηλαδή ένα ιπτάμενο παιχνίδι το οποίο απετελείτο από ένα κομμάτι χαρτί τετραδίου ως συνήθως, καθώς επίσης και από κλωνά (κλωστή) ροκέλλας 10 νούμερο.

Και ’δω η οικονομική αδυναμία των παιδιών να φτιάξουν «αητό», ώθησε την επιθυμία να στραφούν σ’ ένα υποδεέστερο μεν ιπτάμενο παιχνίδι, πλην όμως αρκούντως ψυχαγωγικό.

Την κατασκευή του αητού, ως συνήθως, ανελάμβαναν οι έφηβοι, επειδή μπορούσαν αν εξοικονομήσουν χαρτζιλίκι δίχως να επιβαρύνουν τον οικογενειακό προϋπολογισμό, όπως για παράδειγμα να μαζεύουν διάφορα χάλκινα, μπρούτζινα ή αλουμινένια αντικείμενα και ύστερα να τα πουλούν στον Μαστραντώνη τον γύφτο (έτσι έλεγαν τότε τους αποκλειστικά χειρόνακτους σιδηρουργούς που έκαναν χρήση καμινιού) ή στον μπάρμπα Κώστα Πολυχρονόπουλο (κατά κόσμον Καλατζή) που πουλούσε χάμουρα, κουδούνια, κουδούνες και κουδουνάκια για σκύλλους, κολλητά στο χασάπικο του γιου του Αντρέα. Α! Μάζευε και τομάρια όπου είχε και μερικά ξερά, κρεμασμένα απ’ έξω, φανερώνοντας έτσι και μια άλλη πλευρά της δραστηριότητός του.

Μπερδεμένο κουβάρι η μνήμη! Εκεί που ’πας να ξετυλίξεις πιάνοντας το νήμα από την άκρη, ξαφνικά βλέπεις ότι έχει πιάσει μιαν άλλη, για να δώσει κι αυτή την θέση της, ποιος ξέρει, σε ποιαν. Έτσι, εκτός από τα χαλκώματα που μάζευαν τα παιδιά, απεδύοντο και σ’ έναν αγώνα συγκεντρώσεως χαμομηλιού το οποίο πουλούσαν στα καφενεία ή στα φαρμακεία. Μάλιστα στα φαρμακεία πουλούσαν και τα κουρνακλόπουλα [τα μικρά της κορώνης = κουρούνας = coronaccia, εξ ου και στην τοπική διάλεκτο = κο(υ)ρνάκλα].

Όλα τα παραπάνω γράφονται, επειδή εκείνες οι δραστηριότητες εγένοντο κυρίως μέχρι τέλους της ανοίξεως και ως γνωστόν το πέταγμα του (χαρτ)αητού, διαρκούσε μήνες και όχι μόνον την Καθαρή Δευτέρα. Συνεπώς μέσα σ’ αυτό το διάστημα, το χαρτζηλίκι υπήρχε, όπου το κάθε παιδί μπορούσε να το… επενδύσει όπου ήθελε. Μια τέτοια επένδυση, λοιπόν, ήτο και η κατασκευή (χαρτ)αητού. Η σαΐτα προωρίζετο για τα παιδιά μικροτέρας ηλικίας, όχι μόνον επειδή ο (χαρτ)αητός απαιτούσε τέχνη στο φτιάξιμο και το πέταγμα, αλλά επειδή η πίεση του αέρα επάνω στην επιφάνειά του καμμιά φορά μπορούσε να συμπαρασύρει το αδύναμο βάρος ενός 10χρονου παιδιού. Το «ακίνδυνον» της σαΐτας, ήτο κατά κάποιον τρόπο και ο εξομοιωτής πτήσεως, για το μεθαυριανό πέταγμα του αητού.

Ως παιχνίδι η σαΐτα δεν αποτελεί τοπική επιννόηση ούτε κανείς άλλος μπορεί να διεκδικήσει την πατρότητά του. Οι καταβολές της μάλλον, πρέπει να αναζητηθούν στο μακρυνό Κατάϊ (σημερινή Κίνα). Αλλ’ όμως ας παρακολουθήσωμε τον τρόπο κατασκευής.

Μια σειρά μικροσχεδίων εκτίθεται παράλληλα με την περιγραφή όπου και στο αντίστοιχο σχέδιο (Α) εμφαίνεται η τετράγωνη επιφάνεια του χαρτιού. Στη συνέχεια τσακίζεται διαγωνίως, ακριβώς στη μέση, ώστε να προκύψουν δυο ορθογώνια-ισοσκελή τρίγωνα, όπως παρουσιάζονται στο σχέδιο (Β). Κατόπιν, η ορθή γωνία του τριγώνου διπλώνει προς την υποτείνουσα του τριγώνου όπως δείχνεται στο σχέδιο (C). Το αυτό γίνεται και από την άλλη πλευρά, ώστε να προκύψει το συνολικό σχήμα του σχεδίου (D), δηλαδή ένα σκαληνό τρίγωνο. Η ορθή γωνία του τριγώνου (σχέδιο Β), η οποία εφάπτεται στην υποτείνουσα, τσακίζεται προς τα έξω και τρυπάται με ένα βελόνι, τόσο ώστε να περάσει από μέσα η κλωνά 10 νούμερο. Κατόπιν το κάτω μέρος της υποτεινούσης τρυπάται ή κόβεται σε μία μικρή σχισμή. Το ίδιο γίνεται και στην άλλη πλευρά της σαΐτας όπου κοιτάζοντας κατάφατσα, θα προκύψει η εικόνα (σχέδιο Ε) την οποία σαΐτα, θα έχει κόντρα στον αέρα. Αφού χαλαρωθούν οι διπλωμένες παρειές, τα προεξέχοντα αυτάκια συνδέονται με ένα κομμάτι κλωνά της οποίας οι άκρες είναι «κομπιασμένες», ώστε να μην βγαίνουν από τις τρύπες που έγιναν πιο πριν, μ’ ένα βελόνι ή καρφίτσα.

Το κομμάτι αυτό της κλωνάς, δεν πρέπει να είναι σφιχτό αλλά χαλαρό, επειδή θα επέχει θέση τιμονιού δηλαδή θα αντιστοιχεί στα «ζύγια» όπως έχει ο (χαρτ)αητός, με τη μόνη διαφορά ότι εκείνος είχε τρία κομμάτια (ζύγια) ενώ η σαΐτα δύο. Έτσι, λοιπόν, στο χαλαρωμένο κομμάτι της κλωνάς, προσεδένετο το νήμα της ροκέλλας (κουβαρίστρας) ακριβώς στο μέσον, γιατί διαφορετικά η σαΐτα θα έκανε τούμπες στον αέρα (σχέδιο F).

Η χαλαρότητα του κομματιού της κλωνάς ήτο αναγκαία πρώτον για να «τσακίσει» και να δημιουργήσει τα δυο «ζύγια» της σαΐτας (σχέδιο F) και δεύτερον να εμποδίζει την σύγκληση των μεγάλων τσακισμένων πλευρών. Με δυο λόγια, όσο κοντό είναι το κομμάτι της κλωνάς των «ζυγίων», τόσο οι πλαϊνές μεγάλες πλευρές τείνουν να σχηματίσουν το σχέδιο Ε, οπότε η σαΐτα δεν θα πετάξει.

Τελευταίο κομμάτι πριν την πτήση ήτο η ουρά η οποία κατεσκευάζετο ομοίως από χαρτί όπως εμφαίνεται στο σχέδιο G, δηλαδή ψαλλιδισμένο χαρτί σε ελικοειδή κοπή. Η μία άκρη της χαρτίνης λωρίδος εισέρχεται στην τρύπα, η οποία είχε διανοιχθεί στο κάτω άκρο, όπου στη συνέχεια είτε σταθεροποιείται με μια καρφίτσα είτε δένεται κόμπος. Το μήκος τους ουράς πρέπει να είναι τόσο, ούτως ώστε να μη βαρύνει την σαΐτα, αλλά να μην είναι και κοντό, γιατί θα περιστρέφεται κάνοντας συνεχείς τούμπες στον αέρα.

Επειδή, ως συνήθως αυτή η ψυχαγωγία συνέπιπτε και κατά την περίοδο του Καρναβαλιού, αντί της ψαλλιδισμένης χάρτινης ουράς, τα παιδιά έβαζαν, αντ’ αυτής, σερπαντίνες – τρεις-τέσσερις λωρίδες – περί το 1,20 – 1,50 μέτρο μήκους. Το ανέβασμα του (χαρτ)αητού διέφερε από ’κείνο της σαΐτας, λόγω βάρους και της πιέσεως που εξασκούσε ο αέρας στην επιφάνεια. Έτσι ενώ ο (χαρτ)αητός ανέβαινε σχεδόν στητός, σχεδόν αταλάντευτος, λικνίζοντας την ουρά του, η σαΐτα ανέβαινε σχεδόν κατακόρυφα, σαν να τρυπά ανυπόμονα τον αέρα και μάλιστα τρεκλίζοντας λόγω της ελαφράς κατασκευής της.