Πλαγιώτικα Σημειώματα – Οικισμός Πλαγιάς

ΠΛΑΓΙΩΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ

1. Οικισμός Πλαγιάς
Του Δήμου Ακτίου-Βόνιτσας Αιτωλοακαρνανίας
Μικρό ιστορικό σκαρίφημα (1)

Τίμα τάν ἔλαχας Σπάρταν

Του Δημήτρη Σπ. Τσερέ

Ονομάτων επίσκεψης

Κατ’ αρχάς η ονομάτων επίσκεψις: Γιατί «Πλαγιώτικα σημειώματα»; Ποια ακριβώς είναι η περιοχή εντός της οποίας θα κινηθούμε στα σημειώματα της σειράς που την ονοματίζουμε μ’ αυτό το όνομα;

Είναι η ευρύτερη περιοχή, που είναι γνωστή ως «χερσόνησος της Πλαγιάς», δηλαδή η περιοχή-χερσόνησος, που την ενώνει με την ακαρνανική στεριά το χερσαίο κομμάτι, που αρχίζει από τη λεγόμενη «Διώρυγα της Κλεοπάτρας (στην είσοδο του χωριού Άγιος Νικόλαος καθώς ερχόμαστε από Λευκάδα, εκεί που υπάρχει ένα μικρό γεφύρι) και αφήνοντας ανατολικά του τη λίμνη Βουλκαριά συναντά το Ιόνιο πέλαγος στον κόλπο της Παλαίρου. «Χερσόνησος Πλαγιάς» ονομάστηκε προφανώς γιατί τα εδάφη της Πλαγιάς καταλαμβάνουν πολύ μεγάλο μέρος της, σχεδόν 50.000 στρέμματα (Φωτο 2).

Ας κάνουμε μια χοντρική οριοθέτηση της εδαφικής περιφέρειας της Πλαγιάς: ξεκινάμε λίγο νοτιότερα από το μικρό φρούριο του Αγίου Γεωργίου στον Παλιοχαλιά, συνεχίζουμε προς νότον στις ακτές της μεταξύ Ακαρνανίας και Λευκάδας θάλασσας, φτάνουμε στο ακρωτήριο Κεφάλι στο ΝΔ άκρο της χερσονήσου, στρεφόμαστε ανατολικά, παραπλέουμε τις παραλίες της «Φτέρης» (για τους Πλαγιώτες) ή «Ασπογιαλός» (για τους Λευκαδίους) και «Βαθιαβάλης», κάπου στο σημείο αυτό στρεφόμαστε προς βορράν, αφήνουμε ανατολικά την εδαφική περιφέρεια της Πογωνιάς και εν συνεχεία της Παλαίρου, κρατάμε μέσα στα όρια της χερσονήσου μας την αρχαία Πάλαιρο («Κερχοπούλα»), φτάνουμε στη λίμνη Βουλκαριά, την αφήνουμε στα δεξιά μας (δηλαδή ανατολικά), φτάνουμε στον οικισμό «Αμμούσα» Πλαγιάς (νότια της «Διώρυγας της Κλεοπάτρας) και ακολουθώντας πάνω κάτω τη νοητή γραμμή μεταξύ του σημείου αυτού και του Παλιοχαλιά (αφήνοντας βόρεια το βουνό της Λάμιας και το χωριό της Περατιάς με την εδαφική του περιφέρεια) καταλήγουμε στο σημείο που ξεκινήσαμε, δηλαδή τον Παλιοχαλιά (Φωτο 2).

Είναι φανερό ότι πρόκειται για ένα πλαγιώτικο imperium: οι Πλαγιώτες κατάφεραν, χρησιμοποιώντας ενίοτε και το δίκαιο της πυγμής, να «κατακτήσουν» το μεγάλο τμήμα της χερσονήσου. Κάποιοι απόηχοι από το παρελθόν ασαφείς μεν (ως προς τη χρονολογική τους ακρίβεια, τα εμπλεκόμενα πρόσωπα και τους τοπικούς προσδιορισμούς) αλλά σαφείς ως προς το θέμα της επέκτασης και της κατοχύρωσης των συνόρων του χωριού το επιβεβαιώνουν: για την επέκταση και την κατοχύρωση αυτή και βιαιότητες υπήρξαν και αίμα χύθηκε.

Αυτή η απέναντι από τη Λευκάδα περιοχή αποτυπώνεται σε όλους σχεδόν τους παλιούς χάρτες της Λευκάδας κατά την εποχή της Βενετοκρατίας ως «terra ferma» ή «terra ottomana». Και η αποτύπωση αυτή είναι απόδειξη ότι οι δύο χώροι όχι απλώς γειτνιάζουν γεωγραφικά αλλά ότι αποτελούν μια ενότητα, παρά τις διαφορετικές πολιτικές τύχες τους και τα αντιθέτως περί τούτου λεγόμενα, όπως εξάλλου είχε αποδειχθεί και κατά την αρχαιότητα (ιδιαίτατα στους ελληνιστικούς χρόνους») και στους νεότερους χρόνους. Αλλά γι’ αυτά αναλυτικότερα μια άλλη φορά.

Α. Ψάχνοντας τις απαρχές του οικισμού στα οθωμανικά αρχεία

Οι πρώτες γραπτές μαρτυρίες για την ύπαρξη χωριού στην περιοχή με το όνομα «Πλαγιά» ανάγονται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τον 16ο αιώνα, και συγκεκριμένα στο έτος 1530/31.

Πώς διασώθηκαν αυτές οι μαρτυρίες;

Πριν από το 1684 και για το διάστημα 1479-1684 η Λευκάδα, ήταν το μόνο από τα Επτάνησα, που βρισκόταν υπό την κυριαρχία των Οθωμανών, υπό την οποία βρισκόταν όλος ο ελλαδικός χώρος και φυσικά και η δική μας περιοχή. Αυτή την εποχή η Λευκάδα μαζί με την απέναντι στεριά, ως το Αγγελόκαστρο, αποτελούσε μια μεγάλη διοικητική περιφέρεια, το «σαντζάκι του Κάρλελι». Στα τουρκικά αρχεία διασώζονται οι φορολογικοί κατάλογοι, που συνέτασσε η οθωμανική διοίκηση των χρόνων εκείνων για τις διάφορες περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και, μεταξύ αυτών, και οι φορολογικοί κατάλογοι του σαντζακιού του Κάρλελι, στην οποία βέβαια περιλαμβανόταν η Λευκάδα και η Πλαγιά. Οι Λευκάδιοι, που είναι πιο ψαγμένοι από μας, κατάφεραν πρόσφατα να πάρουν στα χέρια τους (σε ηλεκτρονικό αντίγραφο) ένα τμήμα από τα αρχεία αυτά και να τα δημοσιεύσουν μεταφρασμένα στο βιβλίο: Περιφερειακή Ενότητα Λευκάδας-Δήμος Λευκάδας-Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, Οθωμανικές πηγές για τη νεώτερη ιστορία της Λευκάδας [Επιμέλεια-εισαγωγή: Ηλίας Κολοβός, Μεταφράσεις: Ηλίας Κολοβός, Μαρίνος Σαρηγιάννης, Προλεγόμενα: Σπύρος Ι. Ασδραχάς], πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2013, σ.486. (σωστότερο θα ήταν: Οθωμανικές πηγές για την ιστορία της Λευκάδας και της Αιτωλοακαρνανίας).

Η εντελώς πρόσφατη και πολύ σημαντική αρχειακή αυτή πηγή μάς δίνει σημαντικές πληροφορίες για το χωριό μας και ρίχνει κάποιο φως σε μια περίοδο της ιστορίας του, για την οποία ως τώρα υπήρχε σκοτάδι: πρώτον ότι οικισμός με το όνομα «Πλαγιά» υπάρχει τουλάχιστο από τις αρχές του 16ου αιώνα· δεύτερον ότι το όνομα παραμένει το ίδιο από τότε (ανεξαρτήτως του προσδιορισμού «Σολλιανή» που τον συνοδεύει στα οθωμανικά αρχεία)· τρίτον καταγράφει τον πληθυσμό του κατά τα χρόνια αυτά· και τέταρτον μας διασώζει έναν ονομαστικό κατάλογο των κατοίκων του για το έτος Εγίρας 1051, που αντιστοιχεί στο δικό μας 1641-42.

Ας δούμε αναλυτικά τα σωζόμενα ντοκουμέντα:

–Το πρώτο τεκμήριο ανάγεται στο έτος Εγίρας 937 (δικό μας 1530/31). Είναι ένα συνοπτικό φορολογικό κατάστιχο του σαντζακιού του Κάρλελι (της «Περιφέρειας Αγγελοκάστρου» θα λέγαμε σήμερα. Τα στοιχεία όμως, που περιλαμβάνει το κατάστιχο, προέρχονται από την απογραφή, που διεξήχθη την προηγούμενη δεκαετία του 1520. Το χωριό μας εμφανίζεται στο κατάστιχο αυτό με την ονομασία Solâni Pilaya (=Σολιανή Πλαγιά) με 76 χανέδες, 16 άγαμους και 3 χήρες. (Χανές ονομάζεται η οικογενειακή φορολογική μονάδα). Ο προσδιορισμός «Σολλιανή» πρέπει να συσχετισθεί με την αρχαία κορινθιακή αποικία «Σόλλιον», που μαρτυρείται ότι υπήρχε στην περιοχή. Ο καθηγητής Νικόλαος Φαράκλας («Σόλλιον», Πρακτικά του Α΄ αρχαιολογικού και ιστορικού συνεδρίου Αιτωλοακαρνανίας, Αγρίνιο 21-23 Οκτωβρίου 1988, 1991, σ. 221-227) τοποθετεί το Σόλλιον στο δυτικό τμήμα της χερσονήσου της Πλαγιάς και το ταυτίζει με τη μικρή οχυρωμένη πόλη, που είχε εντοπίσει πρώτος ο Dörpfeld δυτικά του φρουρίου του Αγίου Γεωργίου, του ευρισκόμενου στον λόφο πάνω από τον νέο οικισμό της Πλαγιάς.

Ο αναγραφόμενος πληθυσμός του χωριού είναι ο μεγαλύτερος που βρίσκουμε στους οθωμανικούς φορολογικούς καταλόγους. Αναγράφεται και χωριό με το όνομα Άγιος Ηλίας με 10 χανέδες, 1 άγαμο και 1 χήρα. Είναι κατά πάσα πιθανότητα ο οικισμός του Αγίου Ηλία στα ανατολικά του χωριού μας, στο ύψωμα όπου υπάρχει σήμερα το ομώνυμο εκκλησάκι, δυτικά της Κερχοπούλας, ο οποίος δεν κατοικείται πλέον. Και του Αγίου Ηλία ο πληθυσμός, που εμφανίζεται, στο τεκμήριο, είναι ο μεγαλύτερος, που βρίσκουμε για τον οικισμό αυτό στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

[Το κατάστιχο, στο οποίο περιέχονται οι ως άνω πληροφορίες, δημοσιεύεται στις Οθωμανικές πηγές (σ. 89-106) ως τεκμήριο Α3 και τιτλοφορείται: «Καταχώριση του καζά της Αγίας Μαύρας στο συνοπτικό φορολογικό κατάστιχο του σαντζακιού του Κάρλελι για το έτος Εγίρας 937(1530/31». Τα στοιχεία για την Σολλιανή Πλαγιά στη σ. 95 και για τον Άγιο Ηλία στη σ. 96].

-Συνεχίζουμε με το δεύτερο τεκμήριο: Σε κατάστιχο κεφαλικού φόρου των «απίστων» του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1022 (δικό μας 1613/14) το χωριό μας αναγράφεται πάντα ως Solâni Pilaya (=Σολιανή Πλαγιά), που έχει τώρα 60 χανέδες. Αναγράφεται και ο συνοικισμός του Αγίου Ηλία ως Μικρός Άγιος Ηλίας με 7 χανέδες.

[Το σχετικό κατάστιχο δημοσιεύεται στις Οθωμανικές πηγές (σ. 173-182) ως τεκμήριο Α8 και τιτλοφορείται: «Κατάστιχο κεφαλικού φόρου του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1022 (1613/14. Τα στοιχεία για τη Σολλιανή Πλαγιά στη σ. 174 και για τον Άγιο Ηλία στη σ. 177»].

-Το τρίτο τεκμήριο είναι ένα αναλυτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου των κατοίκων του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1051 (δικό μας 1641/42). Το χωριό μας αναγράφεται πάντα ως Solâni Pilaya (=Σολιανή Πλαγιά), που έχει πάλι 74 χανέδες. Ο συνοικισμός Μικρός Άγιος Ηλίας αναγράφεται με 12 χανέδες. Αξιοσημείωτο ότι από όλα τα χωριά του καζά (=επαρχία) της Αγίας Μαύρας (εξαιρείται η εντός του Κάστρου πόλη της Αγίας Μαύρας) ο αριθμός των χανέδων της Πλαγιάς είναι μικρότερος μόνο από τον αντίστοιχο του οικιστικού συγκροτήματος των πέντε χωριών Σφακιωτών (110 χανέδες) και της Βαυκερής (100 χανέδες). Αν μάλιστα προσθέσουμε τον πληθυσμό του Αγίου Ηλία, που ανήκε στην Πλαγιά, τότε η Πλαγιά γίνεται στην ουσία (δεδομένου ότι οι Σφακιώτες αποτελούν άθρισμα 5 χωριών) το δεύτερο σε πληθυσμό χωριό του καταλόγου με πρώτο τη Βαυκερή. Δηλαδή μια κατάσταση σχεδόν σαν τη σημερινή που Πλαγιά έχει τον μεγαλύτερο μόνιμο πληθυσμό από όλα τα χωριά της Λευκάδας και της χερσονήσου της Πλαγιάς, δηλαδή της περιοχής που αποτελούσε τότε τον καζά της Αγίας Μαύρας.
Στο τεκμήριο αυτό υπάρχει και δύο ονομαστικοί κατάλογοι: ένας των αρχηγών των νοικοκυριών της Πλαγιάς και ένας των αρχηγών των νοικοκυριών του Άγιου Ηλία. Είναι εντυπωσιακό ότι από τα σημερινά επίθετα του χωριού απαντά μόνο το επίθετο «Μπουρδάρας» μια φορά στον Άγιο Ηλία. Τον κατάλογο αυτό θα τον δημοσιεύσουμε σε επόμενο σημείωμα.

[Το σχετικό κατάστιχο δημοσιεύεται στις Οθωμανικές πηγές ως τεκμήριο A.10, (σ. 183-235) και τιτλοφορείται: «Αναλυτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1051 (1641/42) με βάση την απογραφή του Φαϊκ Μπέη». Ο κατάλογος φορολογουμένων της Πλαγιάς στις σ. 231-233 και του Άγιου Ηλία στη σ. 233].

Το επόμενο είναι ένα συνοπτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου των κατοίκων του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1052 (δικό μας 1642/43) το χωριό μας αναγράφεται ως Solâni Pilaya (=Σολιανή Πλαγιά), που έχει πάλι 74 χανέδες, τον μεγαλύτερο πληθυσμό, που συναντάμε στους φορολογικούς καταλόγους της Τουρκοκρατίας, όπως ήδη σημειώσαμε. Αναγράφεται και ο συνοικισμός Μικρός Άγιος Ηλίας με 12 χανέδες.

[Το σχετικό κατάστιχο δημοσιεύεται στις Οθωμανικές πηγές ως τεκμήριο Α11 (σ. 237-240) και τιτλοφορείται: «Συνοπτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1052 (1642/43». Τα στοιχεία για τη Σολλιανή Πλαγιά και για τον Άγιο Ηλία στη σ. 240].

-Σε συνοπτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου των «απίστων» του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1056 (δικό μας 1646/47) το χωριό μας αναγράφεται ως Solâni Pilaya (=Σολιανή Πλαγιά), που αυτή τη φορά έχει πολύ μειωμένο πληθυσμό: 40 χανέδες, έναντι 74 της προηγούμενης απογραφής – σχεδόν τον μισό. Μειωμένος και ο πληθυσμός του Μικρού Άγιου Ηλία: 4 χανέδες έναντι 12 της προηγούμενης απογραφής.

[Το σχετικό κατάστιχο δημοσιεύεται στις Οθωμανικές πηγές ως τεκμήριο Α13 (σ. 241-245) και τιτλοφορείται: Συνοπτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1056 (1646/47) με βάση την απογραφή του γραφέα Μουσταφά. Τα στοιχεία για τη Σολλιανή Πλαγιά και για τον Άγιο Ηλία στη σ. 242].

-Το επόμενο κατάστιχο είναι ένα συνοπτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου των «απίστων» του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1057 (δικό μας 1647/48). Το χωριό μας αναγράφεται πάντα ως Solâni Pilaya (=Σολιανή Πλαγιά), που έχει 42 χανέδες- σχεδόν τους ίδιους με την προηγούμενη απογραφή. Ο Μικρός Άγιος Ηλίας έχει 4 χανέδες, όσους και η προηγούμενη απογραφή.

[Το σχετικό κατάστιχο δημοσιεύεται στις Οθωμανικές πηγές ως τεκμήριο Α14 (σ. 248-253) και τιτλοφορείται: «Συνοπτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1057 (1647/48)». Τα στοιχεία για την Πλαγιά και τον Μικρό Άγιο Ηλία στη 249].

– Για το έτος Εγίρας 1058 (δικό μας 1648/49) έχουμε ένα συνοπτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου των «απίστων» του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας. Το χωριό μας αναγράφεται πάντα ως Solâni Pilaya (=Σολιανή Πλαγιά), που έχει 42 χανέδες, όπως και στην προηγούμενη απογραφή. Ο Μικρός Άγιος Ηλίας εξακολουθεί να έχει 4 χανέδες.

[Το σχετικό κατάστιχο δημοσιεύεται στις Οθωμανικές πηγές ως τεκμήριο Α15 (σ. 253-258) και τιτλοφορείται: «Συνοπτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1058 (1648/49» Τα στοιχεία για την Πλαγιά και τον Μικρό Άγιο Ηλία στη 254].

-Η επόμενη μαρτυρία απαντά σε ένα συνοπτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου των «απίστων» του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1060 (δικό μας 1649/50). Το χωριό μας αναγράφεται πάντα ως Solâni Pilaya (=Σολιανή Πλαγιά), που έχει 42 χανέδες, όπως και στην προηγούμενη απογραφή. Ο Μικρός Άγιος Ηλίας εξακολουθεί να έχει 4 χανέδες.

[Το σχετικό κατάστιχο δημοσιεύεται στις Οθωμανικές πηγές ως τεκμήριο Α16 (σ. 258-263) και τιτλοφορείται: «Συνοπτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1060 (1649/50». Τα στοιχεία για την Πλαγιά και τον Μικρό Άγιο Ηλία στη σ. 260].

-Ακολουθεί ένα συνοπτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου των «απίστων» του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1061 (δικό μας 1650/51). Το χωριό μας αναγράφεται πάντα ως Solâni Pilaya (=Σολιανή Πλαγιά), που οι χανέδες του έχουν αυξηθεί από 42 σε 60. Ο Μικρός Άγιος Ηλίας διπλασιάζει τους χανέδες του από 4 σε 8.

[Το σχετικό κατάστιχο δημοσιεύεται στις Οθωμανικές πηγές ως τεκμήριο Α17 (σ. 264-266) και τιτλοφορείται: «Συνοπτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1061 (1650-1) με βάση την απογραφή του καπουτζήμπαση Μουσταφά Αγά». Τα στοιχεία για την Πλαγιά και τον Μικρό Άγιο Ηλία στη σ. 266]

-Στο συνοπτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου «των απίστων» του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1062 (δικό μας 1651/52) το χωριό μας αναγράφεται πάντα ως Solâni Pilaya (=Σολιανή Πλαγιά), που έχει 42 χανέδες. Ο συνοικισμός Μικρός Άγιος Ηλίας δεν αναγράφεται σε αυτό το κατάστιχο.

[Το σχετικό κατάστιχο δημοσιεύεται στις Οθωμανικές πηγές ως τεκμήριο Α18 (σ. 271-273) και τιτλοφορείται: «Συνοπτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1062 (1651-2)». Τα στοιχεία για την Πλαγιά στη σ. 273).

-Το τελευταίο τεκμήριο είναι ένα συνοπτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου των «απίστων» του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1062 (δικό μας 1651/52), στο οποίο το χωριό μας αναγράφεται πάντα ως Solâni Pilaya (=Σολιανή Πλαγιά), που έχει 42 χανέδες. Επανεμφανίζεται ο συνοικισμός Μικρός Άγιος Ηλίας με 4 χανέδες.

[Το σχετικό κατάστιχο δημοσιεύεται στις Οθωμανικές πηγές ως τεκμήριο Α20 (σ. 274-279) και τιτλοφορείται: «Συνοπτικό κατάστιχο κεφαλικού φόρου του βιλαετιού της Αγίας Μαύρας για το έτος Εγίρας 1062 (1651-52) με βάση την απογραφή του Αμπντί Αγά». Τα στοιχεία για την Πλαγιά και τον Μικρό Άγιο Ηλία στη σ.277].

Β. Ψάχνοντας στα αρχεία της βενετοκρατούμενης Λευκάδας

Η περιοχή μας βρίσκεται πολύ κοντά στη Λευκάδα. Η Λευκάδα από το 1684 υπόκειται και αυτή στην κυριαρχία της Βενετίας- τα άλλα ιόνια νησιά είναι ήδη βενετεκρατούμενα. Όντας τα Επτάνησα υπό την βενετική κυριαρχία, σε αντίθεση με την δική μας περιοχή, που τελεί υπό οθωμανική κυριαρχία, έχουν εξευρωπαϊστεί, συγκριτικά με τα οθωνοκρατούμενα μέρη του ελλαδικού χώρου. Μέσα σ’ αυτό που λέμε «εξευρωπαϊσμό» συμπεριλαμβάνεται η συγκροτημένη διοίκηση και τα αρχεία. Αν ψάξει κανείς με επιμέλεια τα αρχεία της Λευκάδας, θα βρει πολλές πληροφορίες για την απέναντι στεριά. Είμαι βέβαιος γι’ αυτό, αν και δεν το έχω ψάξει με επιμέλεια.

Υπάρχει όμως και μια εύκολη πηγή: τα χειρόγραφα ληξιαρχικά βιβλία των ναών της Λευκάδας, στα οποία οι ιερείς κατέγραφαν τις γεννήσεις, τις βαπτίσεις, τους γάμους και τους θανάτους. Καταγράφονται σ’ αυτά πολλές βαπτίσεις παιδιών από την Πλαγιά, που τα βαπτίζουν Λευκάδιοι, και βαπτίσεις παιδιών από τη Λευκάδα, που τα βαπτίζουν Πλαγιώτες. Απαντάται συχνά η εγγραφή: «Εβαπτίσθη παιδίον και το ανεδέχθη εκ της ιεράς κολυμβήθρας ο….«βλάχος». Πολλά βαφτίσια φέρεται να έχουν κάνει οι ηγούμενοι του μοναστηριού της Παναγίας. Από τις εγγραφές αυτές βεβαιωνόμαστε όχι μόνο για την ύπαρξη του χωριού κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου αλλά μαθαίνουμε και τα ονόματα διαφόρων οικογενειών του χωριού καθώς και τα ονόματα των ηγουμένων του μοναστηριού της Παναγίας γεγονός που μας επιτρέπει να καταρτίσουμε έναν ικανοποιητικό κατάλογο των ηγουμένων της συγκεκριμένης μονής. Γι’ αυτά θα μιλήσουμε αναλυτικότερα σε επόμενο σημείωμα.

Υπάρχουν επίσης τα συμβολαιογραφικά αρχεία, που κρύβουν θησαυρό πληροφοριών για τον επίδοξο ερευνητή. Η πιο παλιά μαρτυρία, που έχω αλιεύσει, χρονολογείται την 30.05.1692 (συμβόλαιο περιεχόμενο στο πρωτόκολλο του συμβολαιογράφου της Αγίας Μαύρας Γεωργίου Τζερμπάνι 3.5.1692-12.9.1962, φ. 12v-13v), στο οποίο εμφανίζεται μια ομάδα ανθρώπων από τα γύρω χωριά, επιφορτισμένη να καθορίσει τα σύνορα του χωριού. Παραθέτω το συμβόλαιο, όπως το έχει μεταγράψει sic η κ. Ελένη Γράψα, προϊσταμένη των Αρχείων Νομού Λευκάδας, η οποία ευγενώς μου παραχώρησε αντίγραφό του:

1692 Μαγιου 30 ις το Μπόργο τις Αγιας Μαβρας. την σιμερον
ενεφανιστισαν παρόν έμού νοταριου ι παροντες κιρ Αποστολις Κοντολιος
άπο τι Περατια, κιρ Νικολος Πογονιοτις απο χοριο Πογονια, κιρ Θοδορις τ
Αναγνοστι απο χ(ορι)ο Αλιμπουτοβα, κιρ Γιοργος Ξερακιοτις από χ(ορι)ο
Ζαβερδα, κιρ Αναστασις Λαινις απο χ(ορι)ο Σινοδι και κιρ Γιανις Βεργις
άπο χ(ορι)ο Σκλαβενα. ι οπιι γεροντες, ουχι άπο τιναν βιαζομενι ουτε
αναγγαζομενι αλ εξ ιδια τους βουλι και γνομις, ις αναζιτισιν τον γγεροντον
του χοριου Πλαγιας ίς φανεροσιν τις αλιθιας ομολογουν, κιριτουν και
βεβέονουν ις φοβον Θεου και τις ψιχις τους ότι αφού γνοριζουν τον
κοςμον, αφτι και ί γονεί τους ιξέρουν όπος ό τοπος λεγομενος Φαγιας ίταν και ίβρισκετε άπο παλεουθενε σινορο του χοριού Πλαγιας και ις κερους άπερασμενους ις αυτόν τον τοπον εδουλεβουτουν το αυτό χοριο με
το να έβανανε τα ζοα τους 17 ις βοσκισιν. και την σιμερον μερος απο αυτόν
εβρισκετε νομιμος δουλεμενος άπο τους κατικουντας του αυτού χοριου. ις πιστεος δε τις αλιθιας όμολογουν ος άνοθεν ις αναζιτισιν του αυτού
χοριου δια να δουλευτι ις ότι ίθελεν του χριαστι και ιπο μαρτιριας τον
γγατοθεν.
Αναγνοστης παπα Λαμπρου υπογραφο δηα ονομα του κηρ Αποστολη
Κοντοληου μην ξεροντας να γραψη.
Αθανασηος ηερες του παπα Ζαφηρη από τον Αγιον Βασιλη ηπογραφο
του Νηκολου του Πογονηοτη οπου δεν ηξερη να γραψη.
εγο Θεμελις απο τον Αγι Λια του παπα Ζαχαρια γιπογραφο δια ονομα
του κιρι Θοδορι τ Αναγνοστι που δεν ιξερι να γραψι.
εγο Αναγνοστης απο τον Κοκηνο ηπογραφο δηα ονομα του Γεοργου
Ξερακηοτη απο τη Ζαβερδα οπου δεν ηξερη να γραψη.
εγο Γηανης του γερο Δημου ηπογραφο δηα ονομα του κηρ Ανασταση
Λαγινη απο χοριο Σηνοδη οπου δεν ηξερη να γραψη
Τομάσος Δεμπονερος οιπογραφο δια το γερο Γιανι Βεργι δια να μιν ιξερι
να γραψι από χοριο Σκλαβενα.
Βενηαμην υερομοναχος κε γηγουμενος της ΙΙοροτας μαρτηρο τ ανοθεν.
Νικολος Σκουτερης μαρτηρο τα ανοθεν.

Το κείμενο είναι φοβερά ανορθόγραφο και κακογραμμένο. Το προσαρμόζω στα σημερινά ελληνικά, όσο είναι μπορετό, ώστε να διαβάζεται:

1692 Μαγιού 30 Εις το Μπόργο της Αγιας Μαύρας. Την σήμερον
ενεφανίσθησαν ενώπιον εμού νοταρίου οι παρόντες κυρ Αποστόλης Κοντολιός απο την Περατιά, κυρ Νικολός Πογονιώτης από χωριό Πογονιά, κυρ Θοδωρής Αναγνώστης από χωριό Αλιμπούτοβα, κυρ Γιώργος Ξερακιώτης από χωριό Ζαβέρδα, κυρ Αναστάσης Λαϊνης από χωριό Σίνοδι και κυρ Γιάννης Βεργής από χωριό Σκλάβενα. Οι οποίοι γέροντες, ουχί από τινάν βιαζόμενοι ούτε αναγκαζόμενοι αλλ’ εξ ιδίας τους βουλής και γνώμης, εις αναζήτησιν των γερόντων του χωρίου Πλαγιάς εις φανέρωσιν της αληθείας ομολογούν, κηρύττουν και βεβαιώνουν εις φόβον Θεού και της ψυχής τους ότι αφού {=αφότου) γνωρίζουν τον κόσμον, αυτοί και οι γονείς τους ξέρουν όπως (=πως) ο τόπος λεγόμενος Φαγιάς ήταν και ευρίσκεται από παλαιόθενε σύνορο του χωριού Πλαγιάς και εις καιρούς απερασμενους εις αυτόν τον τόπον δουλεύοταν το αυτό χωριό με το να εβάνανε τα ζώα τους εις βόσκησιν. Και την σήμερον μέρος από αυτόν ευρίσκεται νομίμως δουλεμένος από τους κατοικούντας του αυτού χωριού. Εις πίστεως δε της αληθείας ομολογούν ως άνωθεν εις αναζήτησιν του αυτού χωρίου διά να δουλευτεί εις ότι ήθελεν του χρειαστεί και από μαρτυρίας των κάτωθεν.
Αναγνώστης παπα Λάμπρου υπογράφω διά όνομα του κυρ Αποστόλη
Κοντοληού μην ξεροντας να γράψει..
Αθανάσιος ιερεύς(?) του παπα Ζαφείρη από τον Άγιον Βασίλη υπογράφω
του Νικολού του Πογονιώτη οπου δεν ξέρει να γράψει.
Εγώ Θέμελης από τον Αϊ Λια του παπα Ζαχαρία υπογράφω διά όνομα
του κυρ Θοδωρή τ’ Αναγνώστη που δεν ξέρει να γράψει.
Εγώ Αναγνώστης από τον Κόκκινο υπογράφω διά όνομα του Γιώργου
Ξερακιώτη από τη Ζαβέρδα όπου δεν ξέρει να γράψει.
Εγώ Γιάννης του γερο Δήμου υπογράφω διά όνομα του κυρ Αναστάση
Λαγίνη από χωριο Σήνοδη όπου δεν ξέρει να γράψει.
Τομάσος Δεμπονέρος υπογράφω διά το γέρο Γιάννη Βεργή διά να μην ξέρει
να γράψει από χωριό Σκλάβενα.
Βενιαμίν ιερομόναχος και ηγούμενος της Πορότας μαρτυρώ τα άνωθεν.
Νικολός Σκουτέρης μαρτυρώ τα άνωθεν.

Γ. Στα χρόνια του Ν.Ε. Κράτους

Ο σημερινός οικισμός «Πλαγιά» του Δήμου Ακτίου-Βόνιτσας μεταφέρθηκε στην τωρινή θέση της «Κάστρο» το 1976. Η σχετική απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου είχε τεθεί στη δημοψηφισματική επιλογή των κατοίκων. Είχαν προταθεί δύο θέσεις. Η μία ήταν η τωρινή, ή άλλη ήταν η θέση «Ξυλάκωμα», δηλαδή η περιοχή, στο κέντρο περίπου του κάμπου, γύρω από το μεγάλο γεφύρι του ποταμιού του χωριού. Το «δημοψήφισμα» ήταν να κάνει κάθε οικογένεια μια απλή δήλωση «εφ’ απλού χάρτου» ποια από τις δύο θέσεις επιθυμεί. Επιλέχτηκε η τωρινή θέση. Δεν θυμάμαι τους αριθμούς, θυμάμαι μόνο ότι η διαφορά δεν ήταν μεγάλη αλλά ούτε οριακή. Λογικά υπάρχουν στο βιβλίο πρακτικών του Κοινοτικού Συμβουλίου.

Μέχρι το 1976 το χωριό μας αποτελούσε μια ξεχωριστή Κοινότητα, την «Κοινότητα Πλαγιάς», η οποία είχε ιδρυθεί επί Βενιζέλου το 1912. Τότε που ο Βενιζέλος, στο πλαίσιο των μεγάλων μεταρρυθμιστικών του προσπαθειών, για να σπάσει το παλαιοκομματικό σύστημα, το οποίο αντιδρούσε τυφλά στις μεγάλες μεταρρυθμιστικές του προσπάθειες και του οποίου βασικοί μοχλοί ήταν οι ισχυροί Δήμαρχοι σε συνεργασία με τους τοπικούς βουλευτές, κατάργησε τους Δήμους (πλην των μεγάλων πόλεων) και ίδρυσε τις Κοινότητες.

Πριν από το 1912, και συγκεκριμένα κατά το χρονικό 1840-1912, το χωριό μας ήταν ενταγμένο στον Δήμο Ανακτορίων, ο οποίος είχε συσταθεί ως Δήμος της επαρχίας Ακαρνανίας με το Β. Δ. της 19 Ιουνίου/1 Ιουλίου 1836 με έδρα του τη Βόνιτσα.

Πριν από το 1840, κατά την τετραετία 1836-1840, πριν την ενσωμάτωσή του δηλαδή στον Δήμο Ανακτορίου, η Πλαγιά ήταν ενταγμένη στον Δήμο Παλαίρου με έδρα την Πάλαιρο. Ο Δήμος Παλαίρου, όπως και ο Δήμος Αλυζίας, το 1840 συγχωνεύτηκαν στον Δήμο Ανακτορίου (με το Β.Δ. της 27 Νοεμβρ./9 Δεκ. 1840 (ΦΕΚ 5/1841) «Περί συγχωνεύσεως των δήμων της επαρχίας Βονίτσης»). Όπως βλέπετε, η ιστορία κάνει κύκλους!

Το έτος ίδρυσης της Κοινότητας, ήτοι το 1836, βρίσκουμε την Πλαγιά να έχει 259 κατοίκους. Σημειώνεται ως οικισμός και η Κερχοπούλα με 76 κατοίκους και ο Άγιος Ηλίας, ο αριθμός των κατοίκων του οποίου όμως δεν σημειώνεται. Η διαφορά από τη σύγχρονη Πλαγιά, η οποία τα μεταπολεμικά χρόνια έχει έναν πληθυσμό σταθερά γύρω στους 1.000 κατοίκους, είναι πολύ μεγάλη.

****
Με τα όσα έχουμε πει καλύψαμε μια περίοδο 5 αιώνων (1530-2019), για την οποία έχουμε κάποιες γραπτές μαρτυρίες, που μιλάνε ρητά για τον οικισμό της Πλαγιάς, που βρισκόταν σε αυτήν εδώ τη θέση. Στο 1530, αυτές οι γραπτές πηγές, που έχουμε στη διάθεσή μας, σταματάνε. Μπορεί να υπάρχουν κι άλλες αλλά προς το παρόν δεν τις ξέρουμε. Μαρτυρίες βέβαια για την ευρύτερη περιοχή υπάρχουν αλλά όχι ρητές μαρτυρίες για τον συγκεκριμένο οικισμό. Μερικές από αυτές για την ευρύτερη περιοχή τις έχω συγκεντρώσει στο κείμενό μου «Μικρό ιστορικό διάγραμμα», που είχε αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του πρώην Δήμου Παλαίρου (και τώρα στην ιστοσελίδα του Δήμου Ακτίου – Βόνιτσας).

Από το σημείο που σταματήσαμε εδώ και πριν τη σκυτάλη παίρνει η αρχαιολογία, τα ευρήματα της οποίας σε συνδυασμό με ορισμένες γραπτές πηγές μπορεί να μας δώσουν άγνωστες ως τώρα πληροφορίες για την ύπαρξη οικισμένων χώρων στην εδαφική περιφέρεια της Πλαγιάς.

(1) Η πρώτη μορφή της εργασίας αυτής (με τίτλο «Οικισμός Πλαγιάς: Μικρές ιστορικές ψηφίδες») διαβάστηκε στην εκδήλωση, που διοργάνωσε στο προαύλιο του ναού Αγίου Δημητρίου στην παλιά Πλαγιά, στις 25.10.2017, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 40 χρόνων από τη μεταφορά του οικισμού της Πλαγιάς στη νέα του (τωρινή) θέση. Επειδή σκοπός μου είναι να διαβαστεί από ένα ευρύτερο κοινό, προσπάθησα η μορφή της και το γράψιμό μου να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις μιας αξιοπρεπούς εκλαΐκευσης χωρίς από την άλλη να γίνουν ουσιώδεις εκπτώσεις στις απαιτήσεις της ιστορικής ακρίβειας και της επιστημονικής δεοντολογίας