Σταύρακας Απόστολος ή Πανάδας (Λευκαδίτες Ήρωες της Επανάστασης του 1821)

Ο Απόστολος Σταύρακας ήταν από την Καρυά, γιος του Πάνου Σταύρακα και της Σταμούλας. Πανάδας, ήταν το παρατσούκλι του πατέρα του, που πέρασε στο γιο. Η οικογένεια πρωτοστατούσε στις πολιτικές κινήσεις της εποχής. Κατά την εξέγερση των αγροτών της Λευκάδας το 1819 πρωτοστάτησε μαζί με τον Θωμά Χαλικιά και οι Άγγλοι με την Προκήρυξη του Άδαμ 20-10-1819 τον επικήρυξαν για την δράση του και τον καταδίωξαν.
Ο Απόστολος τότε κατέφυγε στη Στερεά και στη συνέχεια στη Μολδαβία μαζί με άλλους καταδιωγμένους Λευκαδίτες. Από τη φύση του θαρραλέος, αλλά και από οικογενειακή παράδοση, δεν άργησε να ανταποκριθεί στο κάλεσμα της πατρίδας για αγώνα και λευτεριά.

Όταν έφυγε από τη Λευκάδα πολέμησε στο Σκουλένι της Μολδαβίας ως αρχηγός τμήματος εκατόν πενήντα Σφακιωτών και Ηπειρωτών. Ο Π. Χιώτης(1) υποστηρίζει ότι αγωνίστηκε και σ’ άλλες μάχες στη Μολδοβλαχία (ίσως και στο Δραγατσάνι) από την αρχή που κηρύχτηκε εκεί η επανάσταση από τον Αλ. Υψηλάντη, ως το τέλος της.

Η Μάχη τού Σκουλενίου ήταν μια από τις τελευταίες μάχες στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Έλαβε χώρα στις 17 Ιουνίου 1821, δέκα ημέρες μετά τη Μάχη του Δραγατσανίου, δίπλα στη Μονή Σκουλενίου στη Μολδαβία (σημερινή Ρουμανία).

Οι ιστορικές μαρτυρίες διασώζουν την προσωπικότητα και τον απαράμιλλο ηρωισμό του 27χρονου παλικαριού στη μάχη αυτή.

Οι Τούρκοι μπήκαν στο Ιάσιο στις 13 Ιουνίου του 1821. Ο απόστρατος συνταγματάρχης τού ρωσικού στρατού, Καντακουζηνός, επισκεύασε ένα παλιό ρωσικό οχύρωμα πάνω στον Προύθο, κοντά στο Σκουλένι (2). Όμως ενώ έστειλε σήμα στους άνδρες να προστρέξουν να το υπερασπίσουν, ο ίδιος δεν βρισκόταν πια σ’ αυτό. Προτίμησε να διαβεί τον Προύθο και να βρει καταφύγιο στη ρωσική Βεσσαραβία(3). Από εκεί προέτρεψε τους οπλαρχηγούς να περάσουν το ποτάμι και να σωθούν.

Είχαν οι αγωνιστές όπλα, πολεμοφόδια, τρόφιμα, κατάλληλα ενδύματα; Όχι. ‘Μόνη η γενναιότης συνώδευεν αυτούς τους άνδρας, μη ευρόντες, ως ήλπιζον, μηδέν των αναγκαίων εις τον δρόμον του Ιασίου προς περίθαλψιν παραμικράν του εαυτού των’(4).

Παρ’ όλη την υλική ένδεια όμως η απάντηση ήταν αρνητική: ‘Ούτοι με μια φωνή καί διά πολλής αποστροφής απέρριψαν πρότασιν τοιαύτην, καί επανήλθον είς Σκουλένιον καθυβρίζοντες τούτον ώς άνανδρον καί προδότην’(5).

Τα ιστορικά κείμενα αποδίδουν ζωντανά τα γεγονότα: Ο Ισούφ Πασιάς, πληροφορείται τον ερχομό των Ελλήνων. Οι επικεφαλής της ελληνικής δύναμης των 400 μαχητών ‘αφού οχύρωσαν το Σκουλένι, με τούς ολίγους πού τούς απόμειναν, έπειτα κοινώνησαν των Αχράντων μυστηρίων. Έφαγαν αντί άρτου αντίδωρον και μεταξύ τους ακούσθηκαν να λένε: “Αυτή είναι η στερνή μας τροφή”(6).

Και άλλο ιστορικό κείμενο: ‘Ως Έλληνες μεν τίμιοι και πατριώται, ωρκίσθησαν εκ νέου αυτοί τε και οι έτεροι οπλαρχηγοί Δαγγλιόστρος, Μαγκλερος και Απόστολος Σταύρακας, ίνα επιμείνωσι και αποθάνωσι πολεμούντες. ως χριστιανοί δε πιστοί, αμέσως εκοινώνησαν του αγίου άρτου, και ούτω παρεσκευάσθησαν εις το υπέρ πίστεως και πατρίδος μαρτύριον(7)’.

Ακολουθεί σφοδρή μάχη .Δύο ώρες μετά την ανατολή του ηλίου οι ολιγάριθμοι Έλληνες είδαν έξι χιλιάδες περίπου ιππείς να πλημυρίζουν την πλατιά πεδιάδα μεταξύ του ποταμού Προύθου και της Ζίζιας και δυο χιλιάδες πεζούς να κατεβαίνουν από τον λόφο της Στίγκας.

‘Οι Γραικοί όμως αφοσιώσαντες εξ αρχής τον εαυτόν των εις τον θάνατον δια την τιμήν του Ελληνικού ονόματος, δεν κατεπλήσσοντο από κανέναν κίνδυνον, άλλ’ όντες όλοι τετρακόσιοι ογδοήκοντα και πέντε, ωρκίσθησαν τότε μεταξύ των να αποθάνωσιν ενδόξως(8).’

Κάποιοι φίλοι τους που είχαν περάσει στην απέναντι όχθη παρακινούσαν τον Αθανάσιο Καρπενησιώτη και τον ‘Λευκάδιο’ Απόστολο να μην ‘αποθάνωσι ματαίως’. Αυτοί όμως αποκρίθηκαν: «Πώς θέλομεν ιδεί τους ομογενείς μας κάτω εις Γραικίαν, όταν μάθωσιν ότι εστρέψαμεν τα νώτα εις τον Τούρκον;»

‘Αυτά ειπόντες απεχαιρέτησαν τους φίλους δακρύοντες, διέβησαν εις το πέραν και εμβάντες φαιδροί εις τα οχυρώματά των ήρχισαν την μάχην.’

Η σύγκρουση έγινε στις 17 Ιουνίου 1821, μπροστά στα μάτια των ρωσικών συνταγμάτων του στρατηγού Ζαμπανιώφ. 485 ηρωικοί ‘Ελληνες αποκρούουν επί οκτάωρο τις επιθέσεις. Οι Ρώσοι έμεναν αμέτοχοι, όσο ο αγώνας δεν διεξαγόταν σε δικό τους έδαφος. Ήταν παρατεταγμένοι στην απέναντι όχθη και ‘παρακολουθούν, θαυμάζουν και χειροκροτούν τους Έλληνες(9)’ γεμάτοι συγκίνηση και θαυμασμό.

Τους επιτέθηκε πρώτος ο Κεχαγιάμπεης. Ο Απόστολος Σταύρακας με 100 Κρητικούς και Ηπειρώτες, εξόντωσε την τουρκική εμπροσθοφυλακή. Ταυτόχρονα το ελληνικό πυροβολικό έβαλε με μεγάλη επιτυχία(10). Το πολυπληθές ιππικό των Τούρκων υποχώρησε κατά την πρώτη έφοδο μπροστά στο θάρρος και την αποφασιστικότητα των Ελλήνων. Ακολούθησε δεύτερη έφοδος μέσα στα ερείπια του Σκουλενίου. ‘…και εις εκείνην την συστάδην μάχην δεν ηκούετο, ειμή πάταγος των σπαθίων, κρότος των πυροβόλων, βρυχήματα κτεινότων, στεναγμοί των κτεινομένων(11)’.

Πέντε φορές όρμησε ο εχθρός, ξεκούραστος γιατί ανανέωνε συνεχώς τις δυνάμεις του με νέους στρατιώτες, εναντίον των ολιγότερων και κουρασμένων Ελλήνων που μάχονταν ακατάπαυστα επί οκτώ ώρες και πέντε φορές αποκρούστηκε με μεγάλες φθορές.

Ο Σταύρος Δαγγλιόστρος από τη Ζάκυνθο πληγωμένος στο στήθος, σχίζει το πουκάμισό του ‘φράττει με αυτό την πληγή’ και μάχεται φυλάττων την τάξιν του με την προτέραν προθυμίαν(12)’.

Η εικόνα που ακολουθεί, παρά τη δυσκολία της γλώσσας, είναι απαράμιλλης δύναμης και γι’ αυτό προτιμώ να την μεταφέρω όπως την έγραψε ο Ι. Ρίζος το 1821.

‘Τέσσαρες άνδρες ο Αθανάσιος (Καρπενησιώτης), ο Ιωάννης Κοντογιάννης, ο Λευκάδιος Απόστολος και ο Ηπειρώτης Κόντος, δις εξορμήσαντες ιππείς κατά των ιππέων, εμβήκαν ανάμεσό των και καθώς οι δελφίνες διώκοντες αγέλας σκόμβρων διασχίζουσι την πυκνότητά των και άμα τους βλέπομεν να πηδώσιν εις την επιφάνειαν της θαλάσσης, και άμα καταδυομένους να γίνωνται αφανείς από τα ομμάτιά μας, ωσαύτως και οι τέσσαρες εκείνοι διασχίζοντες τα στίφη των Τούρκων απεκρύπτοντο δια το πλήθος εκείνων από τας όψεις των θεατών, ετινάσσοντο έπειτα έξω με τας ρομφαίας των σταλαζούσας αίμα. Με τοιαύτην ανδρείαν εμάχοντο οι Γραικοί οκτώ συνεχείς ώρας, εκκείμενοι εις τον καύσωνα της ημέρας, πεινώντες και με σταφίδας την πείναν των παρηγορούντες……………’

Ενώ τα κανόνια τους χτυπούν από τη μια πλευρά, οι πεζοί ορμούν από την άλλη και το ιππικό ορμά κατά μέτωπον, ‘ώστε μη δυνάμενοι πλέον οι Γραικοί εις τριπλήν προσβολήν, οι μεν στρατιώται των, αφίκοντες τα άχρηστα οχυρώματά των, επηδούσαν εις τον ποταμόν, δια να σωθώσι και πίπτοντες οι μεν επνίγησαν, οι δε εφονεύθησαν…’

Ο Αθανάσιος Καρπενησιώτης, ο Αποστολάκης, ‘ο Αγιομαυρίτης’, όπως τον έλεγαν οι πολεμιστές του, που τον υπεραγαπούσαν, ο Κοντογόνης και άλλοι πενήντα ηρωικοί νέοι σύραντες τα ξίφη και ορμήσαντες κατά των εχθρών, απ’ τους οποίους πολλούς κατέσφαξαν, κατασφαγιάστηκαν στο Σκουλένι στις 17 Ιουνίου 1821.
Ο Κεχαγιάμπεης προκήρυξε ακολούθως αμοιβή για κάθε κεφάλι επαναστάτη που θα τού πήγαιναν. Επακολούθησε άγρια σφαγή των Ελλήνων, η οποία σταμάτησε μόνον όταν ο Τούρκος αρχηγός, κορεσθείς από αίμα, αρνήθηκε να δίδει αμοιβές.

‘Η μάχη αυτή δεν έχει ανάλογη εις τας σελίδας του Αγώνος ως προς την εκδήλωσιν ομαδικής ανδρείας και ηρωικής αντιμετωπίσεως βεβαίου θανάτου, παρά μόνον την μάχην του Αθανάσιου Διάκου εις την γέφυρα της Αλαμάνας και του Παπαφλέσσα εις το Μανιάκι.’(13)

Έτσι αγωνίστηκε κι έτσι έπεσε ο επικηρυγμένος από τους ΄Αγγλους Απόστολος Σταύρακας Πανάδας, που είναι ίσως η ηρωικότερη μορφή που έδωκε η Λευκάδα στον αγώνα του 1821. (14)

Στον αθάνατο Ιερό Λόχο, στους νέους που πολέμησαν κι έπεσαν στη Μολδαβία, ο Ανδρέας Κάλβος αφιέρωσε την περίφημη Ωδή του «Εις τον Ιερόν Λόχον».

Ας μη βρέξη ποτέ
το σύννεφον, και ο άνεμος
σκληρός ας μη σκορπίση
το χώμα το μακάριον που σας σκεπάζει.

Ας είναι αιωνία η μνήμη και ελαφρύ το χώμα που σκεπάζει τον ήρωα που δίδαξε τι θα πει φιλότιμο, αξιοπρέπεια, ηρωισμός, λεβεντιά. Κι εμείς οι Λευκαδίτες, όταν περνάμε από τον δρόμο που φέρει το όνομά του ας του προσφέρουμε ως μνημόσυνο την ευγνωμοσύνη μας και τη σκέψη μας.

Ουρανία Σολδάτου Εκπαιδευτικός

Βιβλιογραφία

1.Π. Χιώτης, Ιστορία του Ιονίου Κράτους 1815-1864
2.Ιωάννης Φιλήμων, Δοκίμιον ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως τ.Β’
3.Ιωάννης Φιλήμων ό.π.
4.Αθαν. Ξοδίλου, «Η Εταιρεία των Φιλικών, έκδ.Λ.Ι. Βρανούση και Ν. Καμαρινού, Αθήναι 1964, σελ. 70
5.Ιωάννης Φιλήμων ό.π.
6.Διονύσιος Κόκκινος, Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, σ. 240
7. Αθαν. Ξοδίλου ό.π.
8. Επιστολή Ιακωβάκη Ρίζου από Φιλήμων ό.π.
9.Π.Γ.Ροντογιάννης, Ιστορία της Νήσου Λευκάδος, τ. Β. Αθήνα 1982
10. Δημήτρης Φωτιάδης, Επανάσταση του ’21, ΜΕΛΙΣΣΑ τ. Α
11. Επιστολή Ιακωβάκη Ρίζου από Φιλήμων ό.π.
12 Επιστολή Ιακωβάκη Ρίζου από Φιλήμων ό.π.
13. Διονύσιος Κόκκινος, Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης σ. 242
14.Π.Γ.Ροντογιάννης, Ιστορία της Νήσου Λευκάδος, τ .Β., Αθήνα 1982