Το Βαρτζαμί στην Κύπρο

Γράφει ο Παναγιώτης Σκληρός

Έγραψε πρόσφατα ο Γιάννης Κακλαμάνης ότι οι Κύπριοι, εξυμνούν το βαρτζαμί της Λευκάδας κι εμείς… τ’ αμπέλια μας κούτσουρα…

Απλά αναδημοσιεύω αυτή την πληροφορία με πιο… πολλά λόγια.

Η εταιρία Ζαμπάρτας στην Κύπρο, παράγει κι εμφιαλώνει κρασί, στις υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις της  στον Άγιο Αμβρόσιο, στα Κρασοχώρια Λεμεσού. Πρωτολειτούργησε το 2006 από τον οινολόγο Άκη Ζαμπάρτα και παράγει 10 ετικέτες σε λευκό και ροζέ.  Όσο αφορά στα κόκκινα, η γκάμα περιλαμβάνει το Μαραθεύτικο, το Ματάρο- Γιαννούδι και τη ναυαρχίδα του οινοποιείου, το Shiraz – Λευκάδα, ένα κρασί που αποδεικνύει ότι η Κύπρος μπορεί να παράξει κρασιά με μεγάλη δυνατότητα παλαίωσης, όπως αναφέρει η ίδια η εταιρεία.

Σημειώστε επίσης ότι το Shiraz – Λευκάδα, το ίδιο το οινοποιείο του Ζαμπάρτα, το αποκαλεί «ναυαρχίδα» του!

Το ερυθρό Βαρτζαμί ήρθε στην Κύπρο το 1956 από τη Λευκάδα και μετονομάστηκε σε… Λευκάδα!

Το οινοποιείο Ζαμπάρτας στην Κύπρο εμφιαλώνει το κρασί Zambartas Rose (50% Λευκάδα, 50% Cabernet Franc) – και το Το Shiraz – Λευκάδα (65% Lefkada, 35% Shiraz).

Πρόκειται για ένα ισχυρό, πλούσιο κόκκινο κρασί που έχει σχεδιαστεί για να δείξει τη δυνατότητα της Κύπρου να παράγει κρασιά παγκόσμιας κλάσης βάρους και πολυπλοκότητας. Η Λευκάδα συμβάλλει στη δομή και στα έντονα μουριά που μεταφέρουν στον ουρανίσκο. Συνδυασμένο με το Shiraz για να ενισχύσει το πικάντικο στιλ του, έχει ανταποκριθεί πολύ καλά στην προσεκτική γήρανση στην καλύτερη βελανιδιά (βαρελι) για 12 μήνες. Είναι κατάλληλο για άμεση κατανάλωση αλκοόλ και θα ανταμείψει επίσης όσους έχουν την υπομονή να το παλαιώνουν.

Το Βαρτζαμί όπως ξέρουμε όλοι οι Λευκαδίτες, είναι ποικιλία μαύρου μικρόρογου σταφυλιού οινοποιήσιμου, που καλλιεργούνταν σε μεγάλη έκταση στη Λευκάδα. Πλαγιές και λιθιές, πεζούλες και πετρόσπαρτα χωράφια στα ορεινά ήταν ο τόπος του, ο τόπος του μόχθου κι ο τόπος των αγροτικών μνημείων της Λευκάδας. Σήμερα καλλιεργείται σε πολύ μικρότερες εκτάσεις. Είναι το κατ΄ εξοχήν λευκαδίτικο σταφύλι, που κατά μια εκδοχή, πιθανότατα έφεραν εδώ οι Βενετσάνοι, όταν κατάλαβαν το νησί το 1684 (έμειναν μέχρι το 1797).

Η ποικιλία βαρτζαμί καλλιεργείται και σήμερα στη Β. Ιταλία, περιοχές Πάντοβας – Βενετίας κ.α. και λέγεται barzamino, που στη νέα του πατρίδα έγινε βαρτζαμί.

Από τα αρχαία χρόνια η αμπελοκαλλιέργεια αποτελούσε μια από τις πιο προσφιλείς και προσοδοφόρες αγροτικές εργασίες, κυρίως στα ορεινά και λιγότερο στα πεδινά του νησιού. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς αναφέρονταν στο λευκαδίτικο κρασί, όπως ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (23-79 μ.Χ.) και ο Αθήναιος (160-250 μ.Χ.) στο έργο του «Δειπνοσοφισταί».

 Το κρασί της Λευκάδας λογαριαζόταν σαν ένα από τα καλύτερα της Ελλάδος, όπως μας πληροφορεί ο Πλήνιος ο πρεσβύτερος ο οποίος γράφει πως ο γιατρός Απολλόδωρος (3ο αιώνα π.Χ.-ονομάστηκε ιολόγος διότι ασχολήθηκε με τα δηλητήρια, έγραψε βιβλίο με τίτλο «περί θανάσιμων φαρμάκων»), συνιστούσε δε στο βασιλιά της Αιγύπτου Πτολεμαίο το Λευκαδίτικο κρασί σαν ένα από τα καλύτερα της εποχής του (Ροντογιάννης, 1980). Πολύ αργότερα ο Αθήναιος (περίπου 200 μ.Χ) κατηγορεί το Λευκαδίτικο κρασί πως «ήταν η αιτία πονοκεφάλων, επειδή οι Λευκαδίτες αμπελουργοί έριχναν στο κρασί γύψο προφανώς για να πετύχουν καλό κόκκινο χρώμα. Ανάμεσα στους 2 συγγραφείς που μιλούν για το Λευκαδίτικο κρασί, υπάρχει διαφορά 400 και πλέον ετών. Δεν αποκλείεται κατά τον Αθήναιο (Ρωμαιοκρατία) οι Λευκαδίτες αμπελουργοί να έμαθαν από τους Ιταλούς ή άλλους την συνήθεια του γυψώματος του κρασιού».

Το βαρτζαμί είναι μια ευλογημένη ποικιλία, με εξαιρετικά βαθύ χρώμα, που μπορεί να οδηγήσει σχεδόν σε μαύρα κρασιά, μετά από λίγες μόλις ημέρες εκχύλισης. Η εκρηκτική μύτη των κρασιών του έχει πολύ ξεχωριστό προφίλ: νότες ευκαλύπτου και κέδρου, οι οποίες τονίζονται από μαύρα φρούτα και στις περισσότερες περιπτώσεις, αποχρώσεις δρυός. Στο στόμα κυριαρχούν άφθονες λεπτόκοκκες ταννίνες και υψηλή οξύτητα, αλλά παραδόξως, η αλκοόλη και το σώμα είναι μόνο μέτρια. Οι εξαγωγές εξ άλλου παλαιότερα του Βαρτζαμί σε χώρες όπως η Γαλλία και Ιταλία σαν βαφικό κρασί, αποδεικνύει τον ρόλο του και την βαφική του δύναμη. Το βαρτζαμί απαντάται κυρίως στη Λευκάδα, αλλά μπορεί να βρεθεί και στις δυτικές περιοχές της Πελοποννήσου, της κεντρικής Ελλάδας, ακόμα και στην Ήπειρο. Λόγω των περιορισμένων φυτεύσεων, ορισμένοι οινοπαραγωγοί αναμειγνύουν το βαρτζαμί με τη μαυροδάφνη ή διεθνείς ποικιλίες.

Στην Λευκάδα το Βαρτζαμί αξιοποιείται από επιτυχημένα τοπικά οινοποιεία με διάφορες ονομασίες, μερικές φορές ατόφιο αλλά κυρίως ύστερα από ανάμειξη με εξίσου εξαιρετικές ποικιλίες, προσφέροντας ετικέτες υψηλού επιπέδου. Πράγματι η τοπική παραγωγή και εμφιάλωση σημειώνει ανοδική πορεία τα τελευταία χρόνια άλλα με αμπελώνες Βαρτζαμί αλλά και άλλων ποικιλιών διότι ο μικρός βαθμός του Βαρτζαμί δεν δίνει από μόνο του καλά αποτελέσματα σε οινόπνευμα κι έτσι χρησιμοποιείται κυρίως για προσμίξεις.

Οι Κύπριοι λοιπόν, αξιοποιούν την ποικιλία βαρτζαμί όπως παλιότερα οι χώρες της Ευρώπης. Μόνο που στην Κύπρο καλλιεργούν αυτή την ίδια την ποικιλία που την ονομάζουν Λευκάδα!  Εμείς, τ αμπέλια μας… κούτσουρα που λέει κι η λαϊκή έκφραση, δεδομένου ότι ο λευκαδίτικος αμπελώνας με ονομασία προέλευσης έχει υποστεί πολύ μεγάλης έκτασης «ξαμπέλωμα» είτε λόγω των γνωστών επιδοτήσεων της ΕΕ, είτε σοβαρών ασθενειών, κυρίως της φυλλοξήρας, είτε της χαμηλής τιμής αλλά κυρίως λόγω της γήρανσης του αγροτικού πληθυσμού που το καλλιεργούσε στα μνημεία του αγροτικού μόχθου, στις λιθιές, τις πεζούλες και τα επικλινή εδάφη που πολλές φορές ακόμα και γονατιστοί κορφολογούσαν τα αμπέλια ή με το μυτοτσάπι έσκαβαν τα κουλούμια…

Δυστυχώς την πορεία του Λευκαδίτικου αμπελώνα πιθανόν ν’ ακολουθήσει η ελιά, ένεκα κυρίως της χαμηλής του τιμής σε συνάρτηση με το υψηλό κόστος παραγωγής αλλά και της γήρανσης του πληθυσμού που είχαν αυτές τις δυο καλλιέργειες σαν τα βασικά αγαθά της επιβίωσης του..

Παναγιώτης Σκληρός                                 Νοέμβρης  2020