Το Υγειονομείο της Λευκάδας

Το Υγειονομείο της Αγίας Μαύρας δημιουργήθηκε επί Βενετοκρατίας. Είχε εγκαταστάσεις στη ΒΑ πλευρά του λιμανιού, στον σημερινό χώρο που καταλαμβάνει το super market του Τ.Α.Ο.Λ. Σκοπός του ήταν ο έλεγχος σε ανθρώπους και πλοία που έρχονταν από μέρη που υπήρχαν επιδημίες.

«Στην περιοχή της βορείου Ιταλίας, μεταξύ του 1348 και 1700, γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν πρωτοποριακές, για όλη την Ευρώπη, δομές που αφορούσαν τον τομέα της υγειονομικής πρόληψης και της δημόσιας υγιεινής. Εκεί, στις μεγαλύτερες πόλεις ιδρύθηκαν υγειονομεία «uffici di Semita», ήδη από την εποχή της πρώτης πανδημίας της νόσου.

Αρχικά, οι υπηρεσίες αυτές είχαν εποχιακό χαρακτήρα. Η λειτουργία τους, δηλαδή, συνέπιπτε με την εμφάνιση μιας επιδημίας και αντικείμενο τους ήταν η αντιμετώπιση των πολυάριθμων προβλημάτων που προέκυπταν. Αμέσως μετά τη λήξη της έκτακτης κατάστασης, διαλύονταν για να αναλάβουν και πάλι ενεργό δράση στην επόμενη επιδημία. Ωστόσο, έναν αιώνα αργότερα, οι υγειονομικές υπηρεσίες άρχισαν σταδιακά να αποκτούν μόνιμο χαρακτήρα.

Παράλληλα με τον, σταθερά, αστυνομικό-κατασταλτικό χαρακτήρα του βενετικού υγειονομείου, που, σε εποχές επιδημιολογικής ηρεμίας, στόχευε στην αντιμετώπιση της πανώλης ή ακόμη και του ενδεχομένου της, σημειώθηκαν ορισμένες καινοτομίες στην οργάνωση της δημόσιας υγιεινής. Η περίοδος των σημαντικότερων αλλαγών εντοπίζεται στην πρώτη εικοσαετία του 18ου αι..

Η ανάπτυξη στις βενετικές αποικίες των υπηρεσιών αυτών ήταν συνέπεια της συνειδητοποίησης της παγκοσμιότητας της νόσου και του επιθετικού χαρακτήρα της, που την έφερνε στα χνάρια των εμπορικών και στρατιωτικών διαδρομών. Στόχος της πολιτικής ετούτης ήταν, πρώτα, η προστασία της Μητρόπολης και έπειτα των κτήσεων της, τόσο στη στεριά όσο και στη θάλασσα.

Οι εγκαταστάσεις τους έπρεπε, για λόγους πρακτικούς, να βρίσκονται κοντά στη θάλασσα, σε περιοχή, με εύκολη πρόσβαση. Συνήθως, διέθεταν γραφεία, αίθουσες συγκέντρωσης επιβατών και αποθήκες για τα εμπορεύματα. Για τον ελλιμενισμό μικρών ή μεγαλύτερων πλοίων υπήρχε ένας, ενίοτε και δύο μόλοι. Σημαντικό ρόλο στη λειτουργία των υγειονομείων διαδραμάτιζε ο καγκελάριος ή γραμματέας {canceliere), cittadino του νησιού, προερχόμενος και αυτός από το χώρο του μικρού συμβουλίου της πόλης.

Η γεωγραφική θέση των τεσσάρων νησιών του Ιονίου τα καθιστούσε ευάλωτα στις επιδημίες της πανώλης. Η συχνότητα εμφάνισης της νόσου στην Πελοπόννησο, ανατολική Στερεά και Ήπειρο αποτελούσε μόνιμη απειλή και προκαλούσε διαρκή προβληματισμό στη Βενετία. Οι θαλάσσιες διαδρομές του εμπορίου της Μητρόπολης από και προς την ανατολική Μεσόγειο είχαν ενδιάμεσο σταθμό τις κτήσεις στην περιοχή του Ιονίου. Η προστασία, επομένως, της ευρύτερης περιοχής αποτελούσε προτεραιότητα της κεντρικής εξουσίας και της περιφερειακής Διοίκησης..

Επικεφαλής όλων των στελεχών του υγειονομείου ήταν ο προνοητής του νησιού, ενώ ρόλο γενικού συντονιστή αναλάμβανε συχνά ο γενικός προνοητής θαλάσσης.

Το 1743, για παράδειγμα, στη Λευκάδα, το τοπικό υγειονομείο δε φάνηκε ικανό να παρέμβει αποτελεσματικά, με συνέπεια η πανώλη να ξεφύγει, μετά την πάροδο των πρώτων εβδομάδων, από κάθε έλεγχο. Τα ηνία, τη δεδομένη στιγμή, σταθμίζοντας τη κρισιμότητα της κατάστασης, ανέλαβε ο ίδιος ο γενικός προνοητής.

Η έγκαιρη ενημέρωση των βενετικών Αρχών αποτελούσε έναν από τους βασικότερους κανόνες λειτουργίας του υγειονομείου, καθώς διασφάλιζε, εν μέρει, τον έγκαιρο περιορισμό νόσου, εμποδίζοντας την να εξελιχθεί σε επιδημία.

Η επόμενη κίνηση των Αρχών αφορούσε τη διαδικασία των αποκλεισμών. Όλοι οι ασθενείς μεταφέρονταν υποχρεωτικά στο μόνιμο λοιμό καθαρτήριο της πόλης ή σε κάποιο χώρο ειδικά διαμορφωμένο για τη «φιλοξενία» τους. Η περιοχή γύρω από τα μολυσμένα κτήρια περικυκλωνόταν από φράγματα, την επιτήρηση των οποίων αναλάμβαναν στρατιώτες και πολιτοφύλακες.

Το 1744 και ενώ η νόσος αποδεκάτιζε τους κατοίκους της Αμαξικής, ο τακτικός προνοητής του νησιού αποφάσισε να επισκεφτεί ορισμένα από τα χωριά, που παρέμεναν ακόμη αλώβητα. Μαζί του είχε μερικούς αξιωματούχους, έναν υγειονόμο και λίγους στρατιώτες. Όταν έφτασε στη rastellata, λίγο έξω από την πανωλόβλητη πόλη, του απαγορεύτηκε η έξοδος και όταν ζήτησε την παρέμβαση του στρατηγού Minotto, εισέπραξε και πάλι αρνητική απάντηση. Προτεραιότητα ήταν η προστασία του υγιούς τμήματος του νησιού και τη δεδομένη στιγμή δεν μπορούσε να γίνει κανενός είδους εξαίρεση, ούτε καν για τον ίδιο τον επικεφαλής της βενετικής Διοίκησης, η εξουσία του οποίου είχε, προσωρινά, υποσκελιστεί από αυτή ενός κατώτερου του. Η πανώλη κατασκεύαζε από τη μια στιγμή στην άλλη νέες πραγματικότητες…*